بخشی از مقاله
چکیده
انقلاب های صنعتی در اروپا باعث رشد و گسترش کاربری ها، بناهای نوظهور و افزایش مصارف انرژی در معماری شد. و بشر را به فکر روشهای طراحی مناسب، کارا و همساز با اقلیم واداشت. یکی ازاین روشها استفاده ازفضای آتریمی در رویکرد معماری پایدار است.آتریوم با سابقه چندین هزار ساله، به اشکال مختلف و با سقفی رو باز، در تمامی اقلیم ها علی الخصوص اقلیم سرد مشاهده شده و در سده گذشته با سقف شیشه ای و ویژگیهای متفاوت، علی رغم اتلاف حرارتی زیاد و تداخل شرایط آسایش در ساختمانهای عمومی برای پذیرش و نشیمن، تامین روشنایی داخلی و ایجاد فضاهای سبز درونی مورد استقبال قرار گرفته است.آتریوم هم میتواند چنان طراحی شود که اتلاف انرژی پایینی داشته باشد و هم نقش جدیدی را در جهت کاهش مصرف انرژی به شکل سرمایش و گرمایش طبیعی، عملکرد غیر فعال خورشیدی ایفا کرده و با توجه به ویژگی میانجی حرارتی بودن آن، امکان افزایش سطوح بازشوهای داخلی را برای دریافت نور طبیعی بیشتر میسر سازد.در این مقاله شیوه تحقیق، روش توصیفی است هدف از این مقاله جهت گیری آتریمها است به گونه ای که بهترین دریافت را از لحاظ انرژی خورشیدی و نور داشته باشد. نمودهای عناصر پایداری در جهت کارآیی مناسب تر آتریم ها مورد کاربست پژوهش قرار گرفته است.
واژه های کلیدی: آتریوم ، انرژی ،اتلاف حرارتی ، اقلیم ، معماری پایدار
مقدمه
دوره مدرن مصادف با شروع جنگهای جهانی اول و دوم بود، انسان سعی در تولید انبوه و بی رویه مسکن کرد تا پاسخگوی نیازش باشد، رشد تکنولوژی و صنعت باعث افزایش مصرف بی رویه منابع گردیده، بشر دریافت که منابع انرژی روزی به پایان خواهد رسید و نیاز به فضاهای اداری و تجاری عظیم را احساس کرد، در این بین انسان با ساختمانهای غول آسا و عظیمی مواجه گردید، جهت تأمین نور و گرمای طبیعی آن نیازمند فضاهای میانی شفافی بود که این انتقال را انجام دهد، این فضا آتریم نام گرفت. (شریفی، (1387
امروزه بسیاری از اندیشمندان اعتقاد دارند که توسعه پایدار بدون توجه به مصرف انرژی و محیط پیرامون زندگی بشر امکان پذیر نیست، معماری پایدار نیز در همین راستا در ارتباط با محیط، انرژی و اکولوژی است. چنین معماری کمترین اثر مخرب را بر محیط گذاشته و با آن ارتباط اکولوژیک دارد. (کریتس 1382،)
خالص ترین و بدیع ترین شکل معماری پایدار را میتوان در خانه های بدوی و در ساختمانهای سنتی مشاهده نمود، از کارآمدترین فضاهای این بناها، اتاق با روزنه ای در سقف با حیاطهای خصوصی (اندرونی) است که از روم باستان تا خاور دور بویژه ایران اشکال متنوع آن وجود داشته و اکنون بطور کلی به نام آتریوم در ساختمانهای عمومی شناخته میشوند . (atif, 1994, P43-47) با توجه به اهداف پژوهش نه تنها آتریم میتواند چنان طراحی شود که اتلاف انرژی پایینی داشته باشد بلکه میتواند نقش جدیدی را هم در کاهش مصرف انرژی به شکل سرمایش و گرمایش طبیعی، عملکرد غیر فعال خورشیدی ایفا کرده و با توجه به ویژگی میانجی حرارتی بودن آن امکان افزایش سطوح بازشوهای داخلی را برای دریافت نور طبیعی بیشتر میسر می سازد. (شریفی ،(1387
پیشینه آتریوم
از لحاظ پیشینه تاریخی آتریوم واژه ای است که به حیاطهای روباز یا اتاقهای روزنه دار درون خانه های رومی اتاق می شده که دارای حوضی برای جمع آوری آب باران بوده است آتریوم درون فضاهای اندرونی وظیفه تامین هوای تازه و نور کنترل شده را داشته است.در قرون وسطی حیاطهای کلیساهای بازیلیکی را که گروههای مذهبی برای تجمع استفاده می کردند را بدین نام خوانده اند.در قرن هجدهم پس از آگاهی از خواص شیشه برای جذب و نگهداری حرارت این فضاها با سقف و دیواره های شیشه ای و قاب چوبی مورد استفاده گیاه شناسان هلندی قرار گرفتند. در طول قرن نوزدهم و در پی تولیدات قطعات فولادی و ایجاد دهانه های بزرگ، فضاهای شیشه ای عظیمی برای برگزاری نمایشگاهها و فروشگاههای محصولات کشاورزی و صنعتی طراحی و ساخته شدند.
از معروفترین و قدیمی ترین آنها می توان به پاویون سلطنتی در برایتوان، کریستال پالاس و گالری میلان اشاره کرد. در ابتدای قرن بیستم و با شروع جریانهای مدرن در معماری، ویژگی های فضایی آتریوم باعث شد تا لوید رایت آن را برای تمرکز کارمندان و ایجاد همبستگی بین آنان در ساختمان اداری لارکین به کار گیرد. در دهه شصت میلادی، در پی نیاز به نور در فضاهای داخلی و تسهیل دسترسی های عمومی و افقی، بهره گیری از آتریوم در اغلب ساختمانهای عمومی، تجاری و اداری برای نشیمن مراجعان، مسافران و گرد همایی مردم و دانشجویان، متداول شد. در این راستا طراحان مطابق با فرم اصلی ساختمان اصلی، اتریوم را به شکل مرکزی، یکپارچه شده، خطی، اتصالی و محیطی در طرح های خود وارد کرده و به کار گرفتند. بخش وسیعی از این فضاهای واسط را سطوح شیشه ای در بر میگرفت که ورود نور و دید و منظر را برای استفاده افراد، فضاهای مجاور و رشد و نمو گیاهان داخلی میسر می کرد. در پی بحران انرژی و مشکلات زیست محیطی و تاکید بر لزوم توسعه پایدار، طراحی محیط های مصنوع در فرایندی همه جانبه شامل اکولوژی، منبع محیطی و انرژی مورد توجه قرار گرفت. ازین رو فضاهای واسطی مانند آتریوم ها که نقش مهمی را در تامین روشنایی طبیعی، شرایط آسایش داخلی، ایجاد ریز اقلیم معتدل و مفصلی فضایی در ساختمان های عمومی ایفا میکنند، باید مورد بازنگری از یک سو شرایط کالبدی آتریوم را در ارتباط با محیط بیرون و درون و بهره گیری از قابلیت های جذب انرژی خورشیدی و
نگهداری آن در آتریوم مورد توجه قرار می دهد و از سویی دیگر در برنامه های عملکردی، طراحان را برای تامین شرایط آسایش انسانی بر اساس کاهش مصرف و اتلاف انرژی و استفاده از تاسیسات مکانیکی تجدید نظر میکند. (مدی ، مجله معماری و فرهنگ شماره (30
انواع آتریوم در روم
این نوع ستون ندارد و سنگینی سقف با تیرهای عرضی تحمل می شود ولی برای ساخت بسیار گران است. به نظر می آید که متداولترین نوع آتریوم مورد استفاده در خانه های رومی بوده است.
این نوع یک ستون در هر گوشه ازاستخر(( impluvium دارد.
این نوع آتریوم شبیه نوع قبل است اما باز شو(چشمه) بزرگتری در سقف دارد و تعداد بیشتری هم ستون دارد.
سقف عملا شیب دار است به سمت دیوارها، بنابراین مقدار زیادی از آب باران به بیرون هدایت می شوند.
این نوع آتریوم هیچ چشمه ای در سقف ندارد و فقط در خانه های کوچک و بی اهمیت دیده می شود.
آتریوم در معماری امروز
فضای باز بزرگ چند طبقه بلند با سقف شیشه ای که دارای پنجره های بزرگ است((.www.agor.blogfa
استراتژی طراحی آتریوم در معماری
چنانچه عرض ساختمان 2 تا 2/5 برابر ارتفاع پنجره خارجی باشد، میتوان از روشنایی جناحی استفاده کرد، بنابراین عرض مؤثر ساختمانهایی که از طرفین روشنایی میگیرند، محدود به 5H است. عرض اتاق های بین یک آتریوم و دیوار خارجی نیز برای استفاده کامل از روشنایی روز محدود به 5H است. در حالی که از نقطه نظر استفاده از روشنایی روز و زیبایی شناختی ممکن است مطلوب نباشد و ظرفیت توسعه سایت را بیش از حد نیاز کاهش دهد و پلانی به وجود آورد که نسبت سیرکولاسیون آن زیاد باشد اگرچه اگر از روشنایی مصنوعی برای سیرکولاسیون، سرویس و انباری استفاده شود، عرض ساختمان بر نسبت مساحت کف که می تواند از روشنایی طبیعی استفاده کند تأثیر می گذارد. ( دکی. (1386
نحوه جهت گیری اقلیمی آتریم ها در مناطق سرد
انتخاب جهت استقرار ساختمان به عواملی چون وضع طبیعی زمین، میزان نیاز به فضاهای خصوصی، کنترل و کاهش صدا و نیز به دو عامل باد و تابش آفتاب بستگی دارد. (کسمایی، (1372
