بخشی از مقاله
چکیده
تداوم رشد شتابان شهرنشینی، بی برنامگی و عدم مدیریت صحیح و ظهور مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی در شهرهای امروزی منجر به کاهش استانداردهای زندگی و بهتبع آن کاهش پایداری و افت زیست پذیری شهرها بوده است بنابراین پردازش به رویکردهایی چون زیست پذیری و توسعه پایدار برای شهرهای امروزی بهعنوان مفاهیمی که در کاهش مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی شهرها نقشی حائز اهمیت دارند ضرورتی اجتنابناپذیر است چراکه زیست پذیری به یک سیستم شهری اطلاق میشود که در آن بهسلامت اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و روانی همه ساکنانش توجه شده است و توسعه پایدار دربرگیرنده مفاهیمی است که درنهایت شهری پایدار، سالم و بدون خدشه برای آیندگان به ارمغان میآورد.
درواقع زیست پذیری بهمنزله مفهومی است که با تمام زوایا و ابعاد ذهنی و عینی سکونتگاههای انسانی سروکار دارد و در پی ایجاد محیط شهری سالم و زیست پذیر تر برای شهروندان کنونی نسلهای آینده است به همین سبب زیست پذیری مفهوم و رویکردی جدید در پارادایم توسعه پایدار شهری است که برخی آن را از بزرگترین ایدههای برنامهریزی شهری در دوران معاصر میدانند. هدف از این مطالعه بررسی دو گفتمان زیست پذیری و توسعه پایدار وبیان ارتباط بین این دو مفهوم، شباهتها و تفاوتها، همچنین ضرورت پردازش به آنها برای شهرهای امروزی است روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است در این مقاله ابتدا به بررسی و تحلیل مفهوم زیست پذیری و توسعه پایدار بیان ارتباط بین آنها و بررسی و مقایسه نقاط مشترک و تفاوت این دو، سپس اهمیت و ضرورت پرداختن به آنها بهعنوان دو مفهوم نوین برای شهرهای امروزی روشن میشود
کلمات کلیدی: زیست پذیری، توسعه پایدار، شاخصهای زیست پذیری.
-1 مقدمه
با بروز انقلاب صنعتی و به طبع آن ضایعات زیست محیطی و کاهش سطح عمومی زندگی مردم رویکرد توسعه پایدار و پس از آ ن توسعه پایدار شهری مطرح شد بهطوریکه پردازش به این مقولهها در سالهای اخیر بهعنوان یک موضوع مهم علمی در کلیه جوامع مطرح بوده و بخش وسیعی از ادبیات توسعه شهری را به خود اختصاص داده است توسعه پایدار در حقیقت تعادل میان توسعه و محیطزیست است این مفهوم را اولین باربرانت لند در سال 1987 در گزارش آینده مشترک ما مطرح کرد - مکنون، - 1376:59 که در آن هدف از توسعه پایدار رفع نیازهای نسل حاضر بدون تضییع توانایی نسلهای آینده برای رفع نیازشان است. توسعه پایدار شهری منعکسکننده توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در سیستم شهری میباشد؛ و توانایی بالقوه توسعه پایدار شهری نشاندهنده حمایت از توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی میباشد - Liu et al, 2009: 136 -
توسعه پایدار شهری به دنبال ساختن یک شهر نسبتاً ایدئال و آرمانی است که در آنهمشهروندان معاصر از یک زندگی نسبتاً خوب برخوردار شوند و هم تواناییهای نسل آیندهبرای برآورده کردن نیازهایشان به مخاطره نیفتد؛ یعنی اینکه نسل حاضر در فراهم کردن شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی زندگی باشد که در آن بتوانند نیازهای زیستی و معنوی کل افراد جامعه را در حد مطلوب تأمین کند - توانبخش و ارجمند سیاهپوش، - 65 : 1388 در این میان یکی از مباحث موردتوجه در پایداری شهری زیست پذیری است زیست پذیری یک مفهوم کلی است که با تعدادی از مفاهیم و اصطلاحات دیگر مانند 1پایداری، کیفیت زندگی، کیفیت مکان و اجتماعات سالم در ارتباطاست - Norris & Pittman, 2000: Blassingame, 1998 - ،
شهری است که بهعنوان یک اتصال بین گذشته و حال مطرح میشود؛ یعنی از یکسو به نشانههای تاریخی احترام میگذارد و از سویی دیگر به آنچه تاکنون متولد نشده است ارج می نهد. اینگونه شهرها علیه هرگونه به هدر دادن منابع طبیعی و آنچه ما باید بهصورت دستنخورده برای آیندگان نگهداریم مبارزه میکند بنابراین شهر زیست پذیر پایدار نیز هست - بندر آباد، - 51 :1389 درواقع زیست پذیری نهفته در پایداری شهری است بهطوریکه پارادایمهای توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری با ارتقای کیفیت زندگی موجبات زیست پذیر بودن شهرها را موجب میشوند. در این نوشتار تلاش بر آن است که دو گفتمان زیست پذیری و توسعه پایدار بررسی و ضمن مقایسه آن دو ضرورت و اهمیت هر یک از آنها را در شهرهای امروزی بیابیم.
-2پیشینه تحقیق
به طورکلی برخلاف مبحث توسعه پایدار که از مباحث قدیمی در ایران میباشد مبحث زیست پذیری شهری تقرباًی جدید میباشد و از سال 1389 به آن توجه شده است.ساسان پور و اسدی در سال 92 به پژوهشی تحت عنوان اصول و ویژگیهای شهر زیست پذیر پرداختند و در آن به مباحث اساسی ازجمله ویژگیها و اصول اساسی شهر زیست پذیر اشاره نمودند.جعفری اسدآبادی و عزیزی در سال 93 در پژوهشی تحت عنوان زیست پذیری و توسعه پایدار ضرورتی برای شهرهای امروزی به مقایسه دو مفهوم زیست پذیری و توسعه پایدار پرداختند و بهضرورت هرکدام در شهرهای امروزی پرداختند.تولایی و همکاران در سال 92 در پژوهشی تحت عنوان قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری موردمطالعه کلان شهر تهران به بررسی زیست پذیری شهر تهران در راستای کلانشهر تهران پرداختند و زیست پذیری تهران را متوسط ارزیابی کردند که به سمت توسعه پایدار نیست.
دوچازل در سال2010 در مقاله ای تحت عنوان نگرش سیستمی به زیست پذیری و پایداری: تعریف اصطلاحات و ترسیم روابط بین خواسته ها و آرزوها با فرصت ها و محدودیت های جرم شناسی به بررسی تطبیقی مفاهیم زیست پذیری و پایداری پرداخته است. وی با نگرش سیستمی و بر مبنای خواسته ها و آرزوهای انسانی به تحلیل تفاوت موجود بین دو مفهوم زیست پذیری و پایداری پرداخته است. همچنین او چارچوب زمانی را مهم ترین بعد متصور برای تدوین معنای هر یک از این مفاهیم دانسته است و بر این مبنا چنین می گوید زیست پذیری عبارت است از وضعیت خواسته ها در ارتباط با رضایت از زندگی در یک مکان خاص برای یک فرد و یا گروه از افراد اما پایداری ظرفیت تحقق خواستهها برای یک فرد یا گروهی از افراد در طی زمان است - . - De chazel,2010: 587 درواقع پایداری مفهومی است که بهعنوان چتری برای مفاهیم و اهداف متفاوت و متنوعی ازجمله زیست پذیری عمل میکند
-3مبانی نظری
1-3زیست پذیری
زیست پذیری ترجمه فارسی انتخابشده برای عبارت انگلیسی - livability - است و درنتیجه شهر زیست پذیر معادل عبارت livable city آورده شده است - عبدالعزیز، . - 2007 و واژه Livability از فعل آلمانی Leben به معنای زندگی کردن، زندگی داشتن و یا ایجاد زندگی برای کسی و یا زندگی کردن در یک مکان مقطعی است - Oxford English Dictionary 2ed ed, . - 1998: 8 ادبیات زیست پذیری در برنامهریزی شهری و شهرسازی مباحثاتی ایجاد جامعه قابل سکونت و امن برای شهروندان و الزامات موردنیاز آن را مطرح مینماید و بهطور فزاینده؛ مفهوم تقویت جامعه در سطح تراز اول مفهوم زیست پذیری قرار میگیرد - هانکینز، - 864 : 2009 بر این مبنا سکونتگاه زیست پذیر جایی است که امکان دسترسی به زیرساختها - حملونقل، ارتباطات، آب و بهداشت - ، غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل مناسب و موردعلاقه؛ فضای سبز و پارکها را برای همه شهروندان مهیا سازد - تیمر و سمیور، . - 10 :2005
همچنین ایده زیست پذیری پلی میان بسیاری از مفاهیم بوده و اشاره به مکانهای ویژه که باهم کنش و واکنش داشته و رضایتمندی شهروندان با رسیدن به نیازهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آنها؛ تقویت خوشبختی و سلامتی آنها و حفاظت از منابع طبیعی و عملکرد اکوسیستم از سطوح محلی تا سطوح جهانی تضمین میشود - استین، - 25 : 2002 زیست پذیری به سیستم شهری اطلاق میگردد که به ارتقاء خوشبختی ذهنی، اجتماعی و فیزیکی و توسعه ساکنانش توجه دارد و اصول کلیدی آن عدالت، کرامت، دسترسی، تعامل، مشارکت و توانمندسازی میباشد - سانگ، . - 3 :2011 محیط شهری زیست پذیر مکانی مطلوب برای زندگی، کار، تفریح میباشد، مکانی که نیازها و انتظارات افرادی که آنجا زندگی میکنند را برآورده میسازد. جهت اندازهگیری زیست پذیری شهرهای جهان که نهایتاً به انتخاب شهرها بهمنظور 2سرمایه گذاری شرکت های بین المللی منجر میگردد؛ سازمان های ایجادشدهاند که زیست پذیری را مورد ارزیابی قرار میدهند - . - www. livablecities.orj
2-3توسعه پایدار
توسعه پایدار باوجوداینکه عنصر مرکزی اسناد سیاستی بسیاری از دولت ها، سازمانهای ملی و بینالمللی را تشکیل میدهد اما تعاریف متعددی دارد به طوریکه وینتر مدعی بوده که در حال حاضر بیش از 200 تعریف برای توسعه پایدار وجود دارد و اکنون مفهوم توسعه پایدار آن چنان در معرض تفسیرهای گوناگون گرفته که فقدان چارچوبی محکم و عموم پذیرفتنی از دیدگاههای فلسفی و ماهوی است - برتون، . - 3 :1996 اما نکته مشترک تمامی این انگاره ها پایداری متعادل و رسیدن به فرایندی از توسعه است که بتواند پایا و بادوام باشد - حسین زاده دلیر و ساسان پور . - 1385:82 توسعه پایدار نوعی فعالیت انسانی که آشکارا بقای تمامی گونه های حیات را بر روی کره زمین در طول تاریخ تقویت و تداوم میبخشد» بهاینترتیب توسعه پایدار نهتنها بهبود نسل حاضر بلکه نسلهای آینده را نیز مدنظر دارد - Kelleher & Slauraklin,1999:160 - .همچنین توسعه پایدار به معنای تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای حداکثر سازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب به توانایی نسل ها ی آتی برای برآوردن نیازهایشان میباشد - oecd, 2001: 14 - .درواقع توسعه پایدار بر پایه هشیاری انسان نسبت به خودش و نسبت به منابع طبیعی کره زمین استوار است و خواهان یک سبک زندگی پایدار برای همه انسان ها است و مخالف مصرف بیش ازاندازه، اتلاف منابع و بیتوجهی به نسلهای آینده و قطع رابطه با گذشته است.
3-3زیست پذیری و توسعه پایدار در تقابل هم یا در کنار هم
بهطورکلی در ارتباط با رابطه زیست پذیری و توسعه پایدار سه رویکرد کلی وجود دارد:
الف - گروهی این دو را در راستای یکدیگر دانسته و زیست پذیری را همچون گامی در جهت دستیابی به توسعه پایدار میداند.
ب - گروهی دیگر زیست پذیری را جزئی از اجزاء توسعه پایدار میدانند که در کنار سایر اجزاء سبب تحقق توسعه پایدار خواهد شد.
