بخشی از مقاله
بررسی نقش تبلیغات رسانه ای در گرایش زنان به جراحی زیبایی بینی
(مطالعه موردی زنان مراجعه کننده به مراکز و بیمارستان ها وکلینیک ها تهران در سال 1392 )
چکیده :
تحقیق حاضر در سال 1392 با هدف بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی گرایش به عمل جراحی زیبایی بینی دربین زنـان مراجعه کننده به مراکز(کیلنیک ها) و بیمارستانهای شهر تهران انجام پذیرفته است. عوامل مرتبط با گرایش به عمـل جراحـی زیبایی بینی، شامل روابط اجتماعی، تبلیغات رسانه ها، احساس نیاز به مقبولیت اجتماعی، گروه همسالان، گـروه هـای مرجـع، فشار هنجاری و پایگاه اقتصادی-اجتماعی است که مورد بررسی قرار گرفته است. چارچوب نظـری تحقیـق حاضـر برگرفتـه از نظریات بوردیو،گیدنز،فدرستون،داگلاس و فوکو بوده است. این تحقیق به لحاظ روش شناختی یک بررسی پیمایشی با اسـتفاده از تکنیک پرسشنامه می باشد. جامعه آماری تحقیق، کلیه مراجعه کنندگان به کلینیک های جراحی زیبایی در شهر تهران می باشد و چون در تحقیق حاضر جامعه آماری مشخص و قابل استنادی در اختیار هیچ ارگانی وجود نـدارد.بنابراین حجـم نمونـه تحقیق حاضر بنا به نظر استاد محترم راهنما 500 (نفر) می باشند. اما در حـدود 50 پرسشـنامه بـه دلیـل تکمیـل نـاقص آن توسط افراد قابل استخراج نبود و در عمل 450 پرسشنامه تکمیل شده استخراج گردید.
با عنایت به جمعیت آماری و حجم نمونه تحقیق از بین انواع روش های نمونه گیری، روش نمونه گیری مناسب در چنـین تحقیقی تصادفی هدفمند می باشد. متغیر وابسته در این بررسی جراحی زیبایی و متغیر مستقل تبلیغات رسانه ای می باشـد . که اثر متغیر مستقل بر روی متغیر وابسته بوسیله آزمون آماری ضریب همبستگی پیرسون بررسـی گردیـده و فرضـیه مطـرح شده مورد تائید قرار گرفته است .
واژه های کلیدی: گرایش به جراحی زیبایی بینی ، تبلیغات رسانه ها، احساس نیاز به مقبولیت اجتماعی
مقدمه و بیان مسئله :
جراحی زیبایی یک عمل پیشرفته پزشکی ـ فرهنگی و یکی از موضوعات مورد بررسی در جامعه شناسی بدن است. جامعه شناسی بدن در چگونگی تأپیر پذیری بدنِ افراد از عوامل و نیروهای اجتماعی کاوش می کند. از دهه 1990 محققان به غایب بودن بدن در تئوریهای جامعه شناسی اذعان داشته و از بدن به عنوان حاضری غایب در جامعه شناسی یاد کردهاند. (فیت رسیتون و همکاران، 1991؛ اوکوک، .( (293: 2005 در سالهای اخیر بدن انسان به عنوان یک موضوع مهم مورد مطالعه جامعه شناسان معاصر قرار گرفته است. اهمیت بدن نه تنها در تحقیقات تجربی، بلکه در تئوری پردازیهای جامعه شناختی آشکار شده است. در میان جامعه شناسان پیشین، تنها زیمل و وبلن و بعدها مارسل موس ومید به میزان زیادی علاقهمند به بررسی این موضوع بودند. این دغدغه خاطر، امروزه در حوزه جامعهشناسی بدن قابل پیگیری است. زیبایی و صورت تا آنجا که تجربه و تحقیقات علمی نشان میدهد نماد و نشانه قدرتمندی خود هستند. برایان ترنر بر این باور است که بدن در نظامهای اجتماعی مدرن زمینه اصلی فعالیت فرهنگی و سیاسی گردیده است. صنعت زیبایی، ضمن ارائه دانش و مهارتهای
ویژه به کارفرمایان و اشخاص به اهـــمیت رو به رشد آن دسته از اشکال اجتماعی هویت بدنی که از نظر اجتماعی پذیرفته شده هستند، دامن میزند
Powell-Hicks, 2011:6) :به نقل از عباس زاده و همکاران،(126:1390 .تصویری که اکنون از بدن در جامعه وجود دارد این است که بدن به مثابه پارچه ای دیده می شود که می توان از روی آن موقعیت اجتماعی افراد را دید،و طبقه،جنسیت،و گرایش های مختلف آن را تشخیص داد؛ که این عوامل از تاثیر پیشرفت های تکنولوژی بر بدن افراد؛ تلاشهای افراد به کنترل بدن خود؛مالکیت بدن ها؛ و وضع بدن در جامعه مصرفی ناشی است( سعیدی،.(30 :1386 امروزه افراد طبقات مختلف به بدن و ظاهر بیرونی آن توجه فزاینده ای نشان می دهند. بطوری که همگان (به خصوص زنان) بدن، چهره و فیزیک ظاهر خود را مطابق با الگوهای زیبایی مورد تبلیغ و پذیرش جامعه تغییر می دهند. با توجه به این موضوع، میتوان گفت بدن زنان به-عنوان سرمایهای مطرح میشود که باید در جامعه شاهکار و جذاب باشد . بنا براین زنان به طور اجتماعی برای درگیر شدن در طرح های بدنی تشویق می شوند و از آن ها انتظار می رود در بدن های خود دستکاری کنند. (آتکینسون، 2002 ،به نقل از نوغانی و همکاران:76:1389 ) زنان برای جذابیت جسمانی خویش اهمیت بیشتری قائل اند.به عبارتی،زن هنگامی خود را ارزشمند می داند که بتواند بر اساس انجام جراحی زیبایی به زندگی بی نقص خود ادامه دهد. در حقیقت،وی تلاش می کند امنیت خاطری در دنیای آکنده از گزینش های متعدد،ولی ابهام آمیز کسب کند. زمانی که محیط و جهان اجتماعی از دایره نظارت انسان خارج می شود،بدن به لنگرگاهی امن تبدیل می شود که مردم می توانند با آن هویت خود را بسط دهند. به این ترتیب عنصر خود،تجسد یافته و کنترل قاعده مند بدن به روشی برای حفظ پیشینه هویت انسان تبدیل می شود.این فرایند را می توان در افزایش گرایش مردم به استفاده از کتابهای راهنما با موضوع تندرستی،تناسب اندام،رژیم های غذایی،ورزش و جراحی پلاستیک و زیبایی مشاهده کرد.بنابراین ،در جامعه مدرن که نرخ تغییر و انطباق شدت می یابد و شرایط زندگی نامطمئن می شود،انسان می کوشد تا با تقویت و تحکیم جنبه های جسمانی اش به هویت خود استمرار بخشد(جواهری، 1388 .(64: در تحقیقات خارجی، لنون و راد (2009) به رابطه عزت نفس با مدیریت بدن، جانگ و لی (2006) به رابطه عزت نفس با مدیریت بدن، گیلمن (2006) به متغیرهای نوع نگاه دیگران و قضاوتهای اطرافیان و برایان و هیگز (2010) متغیرهای رسانه ها و احساس جذابیت بیشتر در تحقیقات خود اشاره کرده اند. در تحقیقات داخلی نیز اخلاصی (1386) به متغیرهای مصرف رسانه ای، پذیرش اجتماعی بدن و پایگاه اقتصادی-اجتماعی و دینداری، امیری (1390) به متغیرهای عوامل فردی، مقبولیت اجتماعی، اوقات فراغت، مصرف فرهنگی، مصرف رسانه ای، تدین و پایگاه اقتصادی- اجتماعی، ادیبی سده و همکاران (1390) به نقش متغیرهای مقایسه اجتماعی بدن، گروههای مرجع، سرمایه فرهنگی، اقتصادی، تحصیلات در مدیریت بدن اشاره کرده اند. در بررسی های نظری به این نتیجه می رسیم که گیدنز عقیده دارد، برای اینکه بتوانیم به طور مساوی با دیگران در تولیدو بازتولید روابط اجتماعی شریک شویم، باید قادر باشیم نظارتی مداوم و موفقیتآمیز بر چهره و بدن خویش اعمال کنیم. همچنین در هر جامعه ای یکسری الگوها و ایده آلهای فرهنگی در ارتباط با خصوصیات زیبایی اندام و چهره در مورد زنان مورد تبلیغ و اشاعه قرار می گیرد (گیدنز، .(95 :1385 فدرستون بر این باور است که استانداردهای زیبایی، نظام مردسالار، فشارهای درونی از سوی خود زنان، اطرافیان و همسالان، گروه های مرجع و تکنولوژی های پزشکی به افراد فشار وارد کرده و آنها را به رعایت این قدرتها ملزم می کنند. فشارهای موجود در زمینه هم نوایی زنان با استانداردهای زیبایی باعث می شود زنان به تصویری متفاوت از ظاهر خویش برسند (دقیقی،.(81 :1381 داگلاس بیان می کند که بدن فیزیکی جهان کوچکی است که با فشارهای اجتماعی پیوند دارد. هر چه موقعیت اجتماعی، فشار بیش تری بر اشخاصدرگیر درآن اعمال کند، تقاضای اجتماعی برای انطباق میل بیشتری پیدا می کند که به وسیله ی تقاضا برای کنترل فیزیکی بدن بیان می شود (توسلی و مدیری،.(64 :1391 از نظر گافمن مقبولیت اجتماعی اجرای نقش ها تاحدی به طرز کردار و سلوک بدنی اجراکننده آنها بستگی دارد. همچنین موقعیت های اجتماعی، تئاتری طبیعی است که نمایشهای بدنی در آن اجرا و تفسیر می شوند (لوپز و اسکات،.(155 :1385 جراحی زیبایی پدیده ای آشنا در کشور ایران می باشد که به تدریج در طی زمان به وقوع پیوسته است، ولی آنچه اهمیت دارد،این است که این پدیده به تمام اقشار جامعه سرایت کرده و همه گیر و بدل به یک عرف شده است. افزایش شمار افرادی که با دماغ های چسب خورده دیده می شوند،نشان می دهد که این روند شتاب چشمگیری یافته است. ایران از نظر تعداد جراحی های زیبایی بینی در دنیا مقام اول را دارد و پایتخت جراحی بینی جهان نامیده شده است. طی 4 دهه،پس از ورود جراحی پلاستیک به ایران،متقاضیان جراحی های زیبایی محدود به زنان و دختران طبقه متوسط به بالای جامعه می شد،اما در حال حاضر افزایش تعداد متقاضیان جراحی زیبایی و صرف هزینه هایی هنگفت برای زیبایی اندام از سوی متقاضیان و تعارض صرف چنین هزینه هایی با سطح درآمد طبقه متوسط جامعه،علامت سوال های زیادی،در ذهن ایجاد کرده است.(رضایی و همکاران،.(4 :1389 بسیاری از دختران و زنان جوان در تهران برای رسیدن به احساس رضایت از بدن و تصور بدنی مثبت از خود، سعی در مدیریت بر بدنهایشان دارند. بنابراین، مسئله ای که ما را بر آن داشت تا به این پژوهش بپردازیم، آمار بالای جراحی زیبایی بینی در ایران بویژه تهران، در بین زنان جوان می باشد که با توجه به آمارهای غیر رسمی کشور ایران مقام اول را در جراحی بینی در جهان داراست. لذا این پژوهش قصد دارد تا به جراحی زیبایی بینی در زنان،به عنوان یکی از شیوه های دست یابی به ظاهر مناسب،نگاهی تامل برانگیز داشته باشد و تمایل ایشان به انجام دادن جراحی زیبایی بینی بدون ضرورت پزشکی را تجزیه و تحلیل کند. بنابراین ما سعی کردیم بررسی کنیم:چه عوامل
اجتماعی و اقتصادی در میزان گرایش زنان جوان به جراحی زیبایی بینی در ایران موثر بوده است؟
اهمیت و ضرورت تحقیق:
در ضرورت پرداختن به موضوع پژوهش چند نکته قابل طرح است:
-1 جمعیت قابل توجه دختران و زنان ایران و نیز ضرورت مشارکت اجتماعی آنان در همه سطوح اجتماعی -2 توجه به برخی از پیامدهای منفی خودآرایی زنان در عرصه عمومی جامعه ایران مانند تشدد اختلالات هنجاری در فرهنگ رسمی جامعه
-3 مصرفی شدن جامعه و پیامدهای منفی اقتصادی آن
-4 عوارض و مضرات جسمی و روحی (روانی) جراحی زیبایی بینی در بین زنان
-5 داشتن مقام اول جهان از نظر جراحی زیبایی بینی در ایران و کشف علل و عوامل آن
اهداف :تعیین رابطه بین تبلیغات رسانه ها و گرایش زنان به جراحی زیبایی بینی تحقیق حاضر در صدد است با بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با گرایش به جراحی زیبایی بینی را شناسایی نماید و نتایج را در اختیار دست اندرکاران در امور بانوان جهت برنامه ریزی های آتی جهت ارتقا و پیشرفت جامعه قرار دهد. هم چنین باید در خصوص تعریف زیبایی در جامعه تلاش هایی فرهنگی صورت گیرد تا زیبایی مادی و ظاهری صرف ، مبنای قضاوت های اجتماعی و ملاکی برای پذیرش ها در نظر گرفته نشوند. همچنین باید استانداردهای زیبایی را در جامعه باز تعریف نمود، استانداردهایی که پشتوانه فرهنگی قوی داشته باشند و حفره های فرهنگی و اجتماعی در آنها به حداقل برسند و این مهم زمانی حاصل می شود که ابعاد قضیه به صورت تحقیقی جامع مورد بررسی قرار گیرد. (احمد نیا،.(80 :1380
مبانی نظری پژوهش: ادبیات پژوهش :
تاریخچه ی جراحی زیبایی در جهان: اما در خصوص تاریخچهی جراحی زیبایی میتوان دو مرحلهی قدیمی و جدید یا مدرن شناسایی کرد. شواهدی تاریخی برای جراحی زیبایی در دوره های کهن وجود دارد. به همین دلیل برخی معتقدند جراحی زیبایی بر خلاف تصور عام پدیدهای جدید نیست، بلکه عملی است تاریخی به گونهای که در مصر باستان به صورتی گسترده استفاده میشده است. برخی عوامل اجتماعی طی فرآیند بسط و گسترش این نوع اعمال جراحی نقش موتور محرکه-ی آن را ایفا کردهاند Kumar, 2005)، به نقل از بلالی و افشار کهن،.(103 :1389 نخستین موارد جراحی زیبایی در شکل جدید در اروپای غربی مربوط به اواخر قرن هفدهم و اوایل قرن هیجدهم میشود. در این دوره، بیماری سیفیلیس شایع بود. یکی از عوارض این بیماری، زوال بینی بود و به همین دلیل به این نوع بینیها ، بینی سیفیلیسی گفته میشد. این قضیه به گسترش رینوپلاستی (عمل جراحی زیبایی بینی) منجر شد به گونهای که افراد میتوانستند با این عمل به جامعه هنجارمند بازگردند. بینی سیفیلیسی مطابق با آنچه گافمن میگفت، تبدیل به یک علامت انگ شده بود، علامتی از رفتار اخلاقی یک فرد و برای اینکه افراد به حالت نرمال بازگردند به رینوپلاستی روی میآوردند. بر اساس همین تمایل افراد به حذف دلالتهای اخلاقی بینی سیفیلیسی، تقاضا برای تکنیکهای پیشرفتهتر رینوپلاستی نیز افزایش یافت (منبع پیشین).
تاریخچه ی جراحی زیبایی در ایران: اولین جراحی زیبایی به معنای امروزی آن سال 1307 در یکی از بیمارستانهای تهران انجام شد. با این حساب از عمر جراحی پلاستیک در ایران حدود 80 سال میگذرد. اگرچه این نوع جراحی در سالهای اولیهی خود مهجور بود، طی سال های اخیر رشد سرسامآوری پیدا کرده است. علت علاقمندی ایرانیان به جراحی و تغییر در شکل بینی بیشتر به دلیل فرم ژنتیکی صورت و بینی و شاخص های قومی و نژادی در منطقه می باشد. نژاد ایرانی اگرچه از نوع Caucasian محسوب می گردد، ولی شیوع بینی بزرگ با قوزغضروفی و استخوانی در آن زیاد است. در بررسی صورت و بینی در نژادهای مختلف جهان در می یابیم که در نقاط مختلف کره زمین از شرق ژاپن تا غرب قاره آمریکا اسکلت استخوانی و غضروفی بینی در منطقه خاور میانه بزرگترین حجم را به خود اختصاص داده است. این وضعیت اسکلت که در مرکز صورت قرار گرفته تغییرات وسیعی در کل صورت، چشمها و لب ایجاد می نماید و فرد را مسن تر جلوه داده و در خانم ها حالت مردانه به چهره خواهد داد. با انجام این جراحی کل صورت و چهره دستخوش تغییرات وسیعی می گردد که با هیچ یک از اعمال دیگر جراحی پلاستیک صورت قابل مقایسه نمی باشد (حافظی و همکاران،(89 :1388 .تاریخچه اولین رینوپلاستی در ایران به بیش از 40 سال پیش برمی گردد .در آن زمان فردی به نام دکتر اصانلو پس از دیدن دوره هایی در کشورهای فرانسه و آمریکا به ایران بازگشته و به عنوان اولین جراح پلاستیک با انجام تعداد بسیار زیاد اعمال جراحی پلاستیک بخصوص راینوپلاستی در جامعه آن روز ایران، این عمل را به دیگر همکاران آموزش داده و شاگردان زیادی نیز تربیت نمودند که در نهایت این نوع جراحی در ایران مقبولیت عام پیدا کرد و پس از آن کم کم به متخصصین گوش و حلق و بینی نیز منتقل گردید.آماری رسمی در مورد جراحی زیبایی در ایران در دست نیست. بر اساس یک آمار غیر رسمی، هر ساله بیش از 36 هزار ایرانی زیر تیغ جراحی زیبایی صورت میروند. از میان جراحیهای انجام شده زیبایی در ایران، جراحی زیبایی بینی در مقام اول قرار دارد. بر اساس آمار غیر رسمی، ایران از نظر تعداد جراحی زیبایی بینی، در دنیا اول است. بعد از ایران، کشورهای امریکا، انگلستان و تا حدی فرانسه در ردیفهای بعدی قرار دارند. این آمار و ارقام تقریبی، تنها موارد غیر رسمی جراحی زیبایی بودند. باید به این آمار و ارقام، افرادی را که تمایل بدان دارند اما به دلیل ترس از تبعات بدان مبادرت نمیورزند را نیز اضافه کرد. (منبع پیشین:.(88-90
فضای مفهومی طرح:
متغیر وابسته : جراحی زیبایی بینی
به طورکلی منظور از عمل جراحی زیبایی بینی، جراحیهایی است که بدون ضرورت پزشکیخاص و صرفاً به منظور زیبایی در قسمت بینی انجام میشود (توسلی و مدیری،.(68 :1391 راینوپلاستی در لغت به معنای اصلاح بینی است و عبارت است از هرگونه جراحی بینی که در جهت کاهش و یا در پاره ای از موارد بزرگتر کردن بینی، کاهش و یا گاهی افزایش طول بینی، برداشتن برجستگی پشت بینی، کوچک کردن و تغییر شکل نوک بینی، کوچک کردن سوراخهای بینی و یا تغییر زاویه بین بینی و لب انجام می شود. در کل هدف از این جراحی رسیدن به یک بینی زیباتر و متناسب با صورت فرد است. در صورتی که فردی که کاندید جراحی بینی است، مشکل تنفسی از بینی به دلیل انحراف بینی و یا بزرگی غیر طبیعی شاخکهای بینی هم داشته باشد، علاوه بر راینوپلاستی جراحی های مربوط به انحراف بینی و بزرگی شاخک های بینی به طور همزمان انجام خواهد شد. اسکلت بینی از غضروف و استخوان ساخته شده است؛ به گونه ای که یک سوم فوقانی آن استخوانی و یک سوم تحتانی غضروفی است. این اسکلت توسط پوست و لایه های زیر پوست پوشانده می شود. داخل حفره بینی توسط تیغه ای غضروفی ـ استخوانی به دو قسمت تقسیم می شود. این تیغه سپتوم نام دارد و در موارد انحراف بینی این تیغه صاف نیست و می تواند باعث اشکال تنفسی ، کجی ظاهر بینی و یا هر دو شود (حافظی و همکاران،.(91 :1388
متغیر مستقل: تبلیغاترسانهها
تبلیغات در مفهوم کلی آن عبارتست از: رساندن پیام به دیگری از طریق برقـراری ارتبـاط بـه منظـور ایجـاد دگرگـونی در بینش و رفتار او و بر سه عنصر اصلی پیام دهنـده، پیـام گیرنـده و محتـوای پیـام مبتنـی اسـت ( رهبـر،.(80 :1371 در مـورد تأثیرپذیری بدن از تبلیغات، صاحب نظران بر اساس نظریات گافمن معتقدند: زنان و مردان همواره در تلاش هستند تـا بتواننـد با بالا بردن کیفیت تظاهر (نمایش) بدنی، خود را با انتظارات اجتماعی و فرهنگی جامعه که از سوی رسانه ها ترویج مـی شـود، هماهنگ سازند. هم چنین روزنامه ها، مجلات و تلویزیون همگی سرشار از ویژگـی هـایی هسـتند کـه چگـونگی تصـور بـدن، جراحی پلاستیک و نیز جذاب سازی و نمایش جنسی بدن را ترویج و تبلیغ می کنند. در این تحقیق منظور از مصـرف رسـانه ای، وسائل ارتباط جمعی شامل رادیو،تلویزیون،مطبوعات،رادیوهای خارجی،ماهواره و اینترنت می باشد که مـورد اسـتفاده فـرد قرار گرفته است (منبع پیشین).
با توجه به اینکه فشارهای بیرونی به منظور هماهنگ شدن با شیوه های مشخص بدن مطلوب با گسترش تبلیغـات رسـانه ای تصویری و مجلات و ژورنال های تبلیغاتی که زنان و مردان را هدف مصرف قرار داده انـد، ارتبـاط مسـتقیم دارد. در بیشـتر مجلات و ژورنال های مرتبط با مصرف گرایی که بیشتر هدفشان زنان، مصرف محصولات توده ای تبلیغ می گردد. و بدین سان مشتریان به تلاش هرچه بیشتر در جهت اکتساب چهره خاص و مشخص که غالبا مبتنی بر اندام و زیبایی مصـنوعی از طریـق استفاده از لوازم متعدد آرایشی ، پیرایشی و ورزشی و بدن سازی می باشند، تشویق می گردند. تاثیرات رسانه هـای دیگـر ، بـه خصوص تبلیغات ماهواره ای و الگوپذیری بیشتر زنان از این نوع از رسانه ها چیزی نیست که بتوان تـاثیر آن را نادیـده گرفـت (منبع پیشین).
رسانههای مختلف با معرفی نوعی الگوی زیبایی که تنها با مصرف هرچه بیشتر لوازم آرایشی و انجام جراحـی هـای زیبـایی قابل دسترسی است، آرزوی نوعی سعادت انتزاعی را برای زنان ایجاد کرده اند که دست نیافتن به آن قادر اسـت زنـان را دچـار نوعی شکست روانی کند.امروزه رسانه های ارتباط جمعی با گسترش روز افزون خـود، نقـش بسـیار مهمـی در شـکل دادن بـه ارزشها و نگرشهای مردم بازی می کنند.آنها قادرند ترکیب خاصی از بدن را مقبول و زیبا جلوه و بدنی دیگر را مـورد تمسـخر قرار دهند؛ لذا تصاویر ارائه شده در رسانهها تاثیر بسزایی در ترویج فرهنگ مصرفی بدن پیدا کرده است. با توجه به اینکه طبـق آمار،در عمل جراحی های زیبایی، زنان در مقایسه با مردان، نسبت بـه وضـعیت زیبـایی و ظـاهر خـود دقـت بیشـتری دارنـد و حساسیت و توجه روز افزونی صرف ظاهر خود می کنند، لذا بررسی و واکاوی علل روی آوردن زنان به استفاده از جراحـی هـای های زیبایی برای زیباتر شدن و نقش رسانهها در تشدید آن ضروری به نظر می رسد (منبع پیشین).
موضوع تبلیغات رسانه ای و تحت تأثیر قرار گرفتن برخی مخاطبان و کمرنگ شدن ارزش ها نیز به زعم برخی مسـئولان و کارشناسان از علل دیگر گرایش به انجام برخی عمل های جراحی زیبایی است. فرهنگ و ارزش های غرب از طریـق مـاهواره و اینترنت بر اقشار جوانان تاثیر می گذارد و عده ای از جوانان چهره های مطرح بیگانه را الگوی خود قرار می دهند و تلاش مـی کنند با انواع و اقسام جراحی، چهره ای همانند این الگوها داشته باشند. هم چنین بـه دلیـل برتـری از نظـر فنـاوری، امکانـات رسانه ای و تبلیغات جهان غرب و سیطره تاریخی تمدن غرب در برخی کشورهای در حال توسعه، یک نوع عدم اعتماد به نفس در مردم این مناطق به وجود آمده است. تبلیغات رسانه ای غربی ها باعث می شود که بعضی از جوانان ما به دنبال چهره هـای مطرح و هنرمندان سرشناس دیگر کشورها باشند و آن ها را الگوی خود قرار دهند و برای این که مثل آن چهره هـا شـوند بـه دنبال جراحی زیبایی هستند.(منبع پیشین)
رسانه ها به طور کلی به تبلیغ اعمال جراحی زیبایی در سطح وسیعی می پردازند. اکثر تبلیغـات تلویزیـونی، مـاهواره ای و اینترنتی همگی در جهت القای نتایج مثبت اعمال جراحی و تأیید آن هستند و با ارائه الگوهای نه چنـدان واقعـی از زیبـایی و جذابیت کسانی که این عمل را انجام داده اند، سعی در تشویق مخاطب به انجام عمل های زیبایی دارنـد. در ایـن راسـتا، همـه افراد باید از الگوهای زیبایی استاندارد شده پیروی کنند و زیبایی که امری نسبی و حسی است، تبدیل به یک امـری مطلـق بـا ویژگی های خاص و استاندارد شده می شود که در صورت عدم کسب آن، هویت افراد دچار چالش مـی شـود. دلایـل جراحـی های زیبایی، یکدست و یکنواخت نیستند (منبع پیشین: .(126
سوابق نظری جامعه شناسی بدن -1 فوکو: میشل فوکو1 در نظریات خود به بدن جایگاهی محوری اختصاص داده است. از نظرفوکو، بدن ها حامل و ناقل و
ساختهای رابطه ای و نهادی اند. بدن برای فوکو شیئی است که تحت: آفرینش، بازآفرینی و دگرگونی ساخت اجتماعی تبدیل می شود. از نظر فوکو جامعه امروز، جامعه انضباطی است. در چنین جامعه ای بدن در حکم نقطه تلاقی دانش و سازمان قدرت است و تنظیم بدن در نظارت اجتماعی و تحقق نظم مؤثر است. فوکو وجود فشارهای نامرئی را بر بدن نشان می دهد. وی حداقل دو نوع قدرت را از یکدیگر تمییز می دهد، قدرت انضباطی و قدرت حاکم مطلق. قدرت انضباطی در دوران مدرن قابل مشاهده است و قدرت مطلق در دوران گذشته. قدرت در اشکال سنتی مانند قدرت حاکم، ارباب، پادشاه و ... خود را به طور معمول از طریق زور و شیوه های قوی نشان می دهد. در همان حال که منبع قدرت قابل رؤیت بوده است، توده تحت سیطره، غایب و ناپیدا است. در قدرت انضباطی منبع و سرچشمه ناپیداست و مواردی که بر آنها قدرت اعمال می شود، آشکار است. قدرت انضباطی یک تکنیک است که در فرایند انتشارش در ابتدا بر روی بدن اعمال می شود. در این مرحله با بدن همچون موضوعی تجزیه شده به اجزا تشکیل دهنده اش برخورد می شود. هدف تکنولوژی انضباطی ایجاد بدنی مطیع و رام است که در این صورت مورد بهره برداری و انقیاد، اصلاح و تغییر قرار می گیرد. تکنولوژی انضباطی بدن را به بخش های مجزا از یکدیگر، دست و پا و ... تقسیم می کند. این عناصر به طور مجزا مورد مطالعه و تربیت قرار می گیرند . هدف از مطالعه و تربیت، افزایش کارآمدی و کنترل اجزای بدن است (فوکو،1378:92 ).فوکو همچون مباحث پزشکی بالینی، بدن را به عنوان واسطه برای اعمال و ابراز قدرت می بیند. به زعم فوکو قدرت قدیمی مرگ که نماد قدرت اکمح بود، جای خود را کاملاً به اداره بدن ها و مدیریت حسابگرانه زندگی داد و در نتیجه تکنیک های گوناگون و پرشماری برای به انقیاد درآوردن بدنها و کنترل جمعیت ها به گونه ای سرسام آور افزایش یافت . به عقیده فوکو، سرمایه داری که صرفاً با بدن های کنترل شده در دستگاه تولید و با سازگار کردن پدیده های جمعیتی با فرایندهای اقتصادی امکان پذیر شد، رفته رفته بیشتر به افزایش توجه بر بدن ها و جمعیت ها معطوف گردید (اسمارت،(65 :1386
-2گیدنز:گیدنز (2003)، جامعه شناس معاصر انگلیسی، معتقد است زنان به ویژه بر اساس ویژگی های جسمانی شان مورد قضاوت قرار می گیرند، و احساس شرم ساری نسبت به بدنشان رابطه مستقیمی با انتظارات اجتماعی دارد. زنان در مقایسه با مردان بیشتر در معرفی اختلالات تغذیه ای قرار می گیرند که وی آن را ناشی از چند دلیل عمده می داند: اول اینکه هنجارهای اجتماعی ما در مورد زنان به نسبت بیشتری بر جذابیت جسمانی تاکید دارد. دوم اینکه، آنچه به لحاظ اجتماعی تصویری مطلوب از بدن تعریف می شود، در مورد زنان تصویری لاغر اندام و نه عضلانی است. سوم اینکه، هر چند امروزه زنان در عرصه عمومی و زندگی اجتماعی نسبت به قبل، فعال تر شده اند، اما همچنان همان قدر بر اساس پیشرفت ها و موفقیت های شان مورد ارزیابی قرار می گیرند که بر پایه وضعیت ظاهرشان در هر جامعه ای یکسری الگوها و ایده آلهای فرهنگی در ارتباط با خصوصیات زیبایی اندام و چهره در مورد زنان مورد تبلیغ و اشاعه قرار می گیرد. با توجه به پدیده انتشار گسترده الگوهای فرهنگی غربی در سطح بین المللی که از طریق رسانه های جمعی و تکنولوژی های نوین ارتباطی تشدید و تسهیل می گردد، ارزشهای خاصی مرتبط با اشکال و اندازه های بدنی ایده آل و مطلوب مورد تاکید قرار می گیرد. این گونه ارزشها به عنوان ایده آلها و اهداف عینی بر رفتارهای افراد بویژه زنان در جوامع مختلف برای هماهنگ کردن یا نزدیک تر کردن خصوصیات بدن خود با این ارزشها مورد توجه قرار می گیرند. نمونه مشخصی از این ارزشها که امروزه در مورد زنان در اکثر جوامع مورد توافق قرار گرفته، باریک اندامی است (احمدنیا،.(138 :1385 گیدنز معتقد است بدن فقط نوعی موجودیت ساده نیست، بلکه به عنوان وسیلهای عملی برای کنار آمدن با اوضاع و احوال و رویدادهای برونی استفاده میشود، او نیز مانند گافمن معتقد است که بیشتر مردم چنان در پیکرهایشان جذب شدهاند که خود و پیکر خویش را یکی می دانند، بدن همچون ابزار یا شیء به نظر میآید که خود از پشت صحنه آن را به بازی میگیرد، رهایی از قید بدن یا شاید ادغام کامل خود و بدن در یکدیگر به صورت جذبههای روحانی یکی از آرمانهای مشترک ادیان جهانی است و از دیدگاه آنها واقعهای مثبت تلقی میشود. شخصیتی که به این صورت دچار تفرقه میشود معمولاً احساس میکند که خواهشهای جسمانی مربوط به او نیست و با خطرها طوری روبهرو میشود که انگار شخص دیگری را تهدید میکند، چنین فردی ممکن است یورشهایی را که متوجه سلامت بدنی اوست با سهولت بیشتری تحمل کند، ولی بهای این توانایی، اضطرابهای شدید از نوع دیگر است (گیدنز، : 1385 .(90 به اعتقاد گیدنز، حالات چهره و دیگر حرکات بدن فراهمآورنده قرائن و نشانههایی است که روابط اجتماعی روزمره ما مشروط به آنهاست. به عبارت دیگر، برای اینکه بتوانیم به طور مساوی با دیگران در تولید و بازتولید روابط اجتماعی شریک شویم، باید قادر باشیم نظارتی مداوم و موفقیتآمیز بر چهره و بدن خویش اعمال کنیم. همچنین از نگاه وی: »واقعیت این است که ما بیش از پیش مسئول طراحی بدن خویش میشویم و هرچه محیط فعالیتهای اجتماعی ما از جامعه سنتی بیشتر فاصله گرفته باشد، فشار این مسئولیت را بیشتر احساس میکنیم« (منبع پیشین: .(149
-3بودریار: بودریار معتقد است که متن درون رسانه های جمعی در قرن بیست و یکم از یک الگوی تکراری نمایش شکل بدن حمایت می کند. تقویت پیام های بدنی متقابلا با انتشار داستانها درباره ستارگان فیلم،تلویزیون،اخبار در روزنامه هـای صـبح و شبکه جهانی وب،رادیو و مطالب چاپ شده درباره مشاهیر انجام می شود. (رضایی و همکاران، (24: 1388
-4 فدرستون: فدرستون هواخواه پست مدرنیسم سه سطح از فرهنگ را معرفی می کند :
-1 فرهنگ ملی یا مبتنی بر جامعه ی ملی که جنبه ی اجتماعی دارد و در درون جامعه ای معین جریان می یابد.
-2 فرهنگ میان کشوری که بر اثر داد و ستد و روابط میان کشوری به راه می افتد و مبنای عمل واحد های سیاسی مسـتقل قرار می گیرد.
-3 فرهنگ کشوری که جنبه فرامرزی دارد و ورای جامعه های ملی و حتی روابط میان کشوری عمل می کند.
فدرستون معتقد است که در درون فرهنگ مصرفی،تبلیغات،فشارهای عمومی و تلویزیون تعداد کثیری از تصـاویر بـدنی سـبک وار را فراهم می کند. به علاوه، رسانه های عمومی مستمرا به مزایای آرایش بدن تاکید می کنند. در رسانه ها،برای ارائه تصاویر از بدن های زیبا،از ستارگان و افراد مشهور استفاده می شود. از نظر فدرستون عامل اصلی تنظیم و مـدیریت بـدن در فرهنـگ مصرفی رسانه ها و تکنولوژی ها هستند( فدرستون ،: 2006 فاضلی .(15: 1388
پیشینه پژوهش:
-1 تحقیقات انجام شده در خارج از کشور:
.1راد و لنون(2000)2 در تحقیقی دیگری با عنوان »تصور از بدن و مدیریت ظاهر« به این امر می پردازند که زیبایی در تمامی فرهنگ ها به عنوان یک ارزش محسوب می شودو آن ممکن است به خودی خود برای بعضی از افراد خصوصاً برای زنان یک هدف باشد . صورتی زیبا، اندامی باریک و تناسب اندام امروزه معیاری برای زیبایی زنان محسوب می شود. جمعیت مورد مطالعه وی شامل دانشجویان دختر 99 کالج در امریکا،بین سنین 19 تا 24 سال است . ابزار تحقیق پرسشنامه بوده و نمونه آماری تحقیق نیز 208 نفر بوده است. آنان در نتایج خود دریافتند زنان خیلی سریع یاد می گیرند که ظاهر خود را جهت رسیدن به ایده آل های فرهنگی مدیریت نمایند که نوعا شامل تنظیم وزن و تمیز نگه داشتن خود جهت برآوردن هنجارهای
مورد انتظار می باشد. چنین انتظارات فرهنگی قویا ما را در مورد اینکه راجع به بدن خود چگونه احساسی داشته باشیم تحت تاثیر قرار می دهد . همچنین آن میزان از مدیریت ظاهر از جمله رژیم غذایی ، ورزش، استفاده از وسایل آرایشی، جراحی زیبایی و انتخاب پوشش را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. به علاوه نتایج یافته های تحقیق نشان داده که بعضی بر این باور بودند که داشتن تناسب اندام، بدنی باریک و ظاهری آراسته ، شادی و موفقیت را به همراه خود می آورد. دیگر اینکه یافته های این پژوهش نشان داده که اغلب زنان مورد مقایسه ، زمانی که خواهان اعمال قدرت یا خواهان تاثیر بر دیگران بوده اند،
