بخشی از مقاله
بررسی پتانسیل های اکو توریسم پایدار کویر شهداد با استفاده از الگوی تحليلSWOT
چکیده :
اکوتوریسم، نوعی گردشگری طبیعی با پیامد خفیف می باشد که در راستای پایداری گونه ها و زیستگاههای طبیعی هم به صورت مستقیم از طریق مشارکت در اقدامات و برنامه های حفاظتی و هم به طور غیر مستقیم از طریق ایجاد درآمد برای جوامع محلی و در نتیجه ایجاد انگیزه برای آنها در جهت حفاظت از میراثهای طبیعی فعالانه عمل می نماید. اکوتوریسم پایدار درک عمیقی از اثرات توریست روی محیط جغرافیایی، فرهنگی انسان بوجود می آورد و همچنین اثرات فعالیت های توریسم را به خوبی ارزیابی و مدیریت می کند و روش های قابل اعتمادی از محاسبات محیطی برای برخورد با اثرات منفی گردشگری اتخاذ و گسترش می دهد. با توجه به اینکه قسمت اعظم کشور ایران در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قرار دارد، شناخت دقیق و اصولی پتانسیل های مناطق کویری در زمینه صنعت اکوتورسیم و ژئوتوریسم و راه های بهره برداری از آنها از ضروریات اساسی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق کویری و حتی کل کشور است. زیباترین کویر دنیا با کلوت های منحصر به فردش در منطقه شهداد قرار دارد تا جایی که می توان این منطقه را نمایشگاهی از زیبایی های کویر نامید در این تحقیق سعی شده به معرفی جاذبه ها و پتانسیل های مناطق کویری و بیابانی شهداد از منظر اکوتوریستی پرداخته شود و با استفاده از الگوی تحلیل SWOT عوامل تأثیرگذار بر مدیریت پایدار گردشگری در این مناطق مورد بررسی قرار گیرد.
واژگان کلیدی: اکوتوریسم، توریسم پایدار، کویر شهداد، SWOT
مقدمه
در مبحث گردشگری ( توریسم ) جاذبه ها و جلوه های طبیعی از ارزشی دو چندان برخوردارند و از این جهت یکی از مهمترین اشکال آن اکوتوریسم (گردشگری طبیعی) را شکل می دهند. اهمیت توسعه اکوتوریسم زمانی نمایان می شود که بدانیم متوسط سفر ۵۰ درصد اکوتوریست های جهان بین ۸ تا ۱۴ روز است و براساس آمارها هر اکوتوریست به طور متوسط بین یک هزار تا یک هزار و ۵۰۰ دلار درآمد ارزی به ارمغان می آورد اگر این آمار با آمار بالای توانمندی های اکوتوريستی ایران سنجیده شود آن گاه پی میبریم که ایران قادر است تا چه مقدار ارز از طریق توسعه اکوتوریسم عاید کشور کند . (زاهدی، ۱۳۸۶)
از شاخه های مورد توجه گردشگری طبیعی گردشگری کویری است که با توجه به شرایط اقلیمی ایران و دارا بودن بیابان های وسیع از جمله کویر لوت و کویر شهداد که گرم ترین بیابان جهان است از داشته های گردشگری طبیعی محسوب می شود. یکی از ساده ترین راه های استفاده این گونه اراضی، استفاده از توانمندی هایی اکوتوریستی و ژئوتوریستی آنهاست. تاکنون شناخت جاذبه های اکوتوریستی و ژئوتوریستی این منطقه به طور کامل صورت نگرفته و لازم است مطالعات دقیق تری در خصوص ویژگی های این جاذبه ها و همچنین ایجاد زیرساخت های مناسب برای توسعه این صنعت نوپا صورت گیرد. (کردوانی، ۱۳۸۳)
مفهوم اکو توريسم
بنا به تعریف مجمع بین المللی اکوتوریسم (TES)، اکوتوریسم سفری است مسئولانه به مناطق طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و موجب بهبود کیفیت زندگی مردم محلی می شود. با تعریف کنوانسیون تنوع زیستی (CBD)، اکوتوریسم نوعی توریسم متکی بر حفاظت و مراقبت تنوع زیستی و اکوسیستمهای موجود در عرصه ها و با لحاظ نیازهای توسعه ای آنها تلقی شده که پیامد آن مشارکت جوامع محلی و ایجاد درآمد قابل اتکا برای این جوامع محلی است. به طور کلی باید گفت اکوتوریسم از حیات وحش و منابع طبیعی، استفاده غیرمصرفی به عمل آورده و غیرمستقیم به حفاظت از منطقه و بهبود وضع اقتصادی مردم محلی کمک می کند. (رضوانی، ۱۳۸۶)
ویژگی های اکوتوریست
جاذبه های طبیعی هیچگاه تکراری نیست، زیرا با رفتن به سفرهایی با قصد دیدار از طبیعت بیشتر در راستای اهدافی است که مهم ترین آنها تغییر آب و هوا، تفریح ، استراحت ، رفع خستگی ، کسب آرامش روحی و تجدید نیرو برای کار مجدد است طبیعت گرد ها بنابر انگیزه سفر خود دو گروه سنی را شامل می شوند .
الف) گروهی که از طبیعت گردی به دنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمینهای بکر و فعالیت ورزشی هستند و کم تر از ۴۰ سال دارند.
ب) گروهی که با هدف لذت بردن از طبیعت، تفریح و سرگرمی و دیدار از حیات وحش به مسافرت می روند و در محدوده سنی ۳۵ تا ۵۴ سال قرار دارند. (رضوانی، علی اصغر، ۱۳۸۶)
به هر حال ویژگی های اکو توریسم شامل موارد زیر است : ۱ متشارکت در حفاظت از تنوع زیستی ۲- کمک به رفاه اجتماعی جوامع بومی ۳ تجربه آموزشی ۴ مسئولیت پذیری گردشگران ۵ قابلیت اداره شدن به وسیله موسسات و شرکت ها و گروههای کوچک ۶- کمترین نیاز به استفاده از انرژی های تجدید ناپذیر ۷ تأکید بر مالکیت بومی و ایجاد فرصتهای شغلی (رضوانی، علی
اصغر، ۱۳۸۶)
اکوتوريسم پايدار
در تعریف توریسم پایدار سه چیز مورد تاکید است:
۱ کیفیت توریسم پایدار که می تواند تجربه ای با کیفیت بالا به جهانگرد بدهد و کیفیت جامعه میزبان بهبود یابد.
۲ حفظ و دوام توریسم پایدار دوام منابع محیطی و همچنین حفظ و دوام فرهنگ جامعه میزبان را تضمین می کند.
۳ تعادل توریسم پایدار بین نیازهای صنعت جهانگردی، حمایت محیط زیست و جامعه محلی تعادل و توازن برقرار می کند. (زاهدی، ۱۳۸۶)
منافع اکوتوریسم پایدار برای جوامع مختلف
- اکوتوریسم پایدار درک عمیقی از اثرات توریست روی محیط جغرافیایی، فرهنگی انسان بوجود می آورد. اکوتوریسم پایدار به توزیع عادلانه از منابع و هزینه ها اطمینان می بخشد. اکوتوریسم پایدار در تمامی بخش های جامعه؛ جمعیت محلی استفاده کنندگان منابع دیگر و توریسم هم زیستی ایجاد می نماید. اکوتوریسم پایدار اثرات فعالیت های توریسم را به خوبی ارزیابی و مدیریت می کند و روش های قابل اعتمادی از محاسبات محیطی برای برخورد با اثرات منفی جهانگردی اتخاذ و گسترش می دهد... (میر سنجری، ۱۳۸۳) شکل ۲ اکوتوریسم راهکاری برای توسعه پایدار(2002 UNEP)
کویر شهداد
با توجه به اینکه قسمت اعظم کشور ایران در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قرار دارد، شناخت دقیق و اصولی و توانایی های بیابان ها و کویرها به خصوص دشت و بیابان لوت و راه های بهره برداری از آنها، از ضروریات اساسی توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه و حتی کل کشور است. شهداد شهری است در استان کرمان و کویر شهداد در بخش شهرستان شهداد قرار دارد. این شهر در حدود ۱۰۰ کیلومتری کرمان، مرکز استان و در کناره باختری دشت لوت قرار دارد. (کردوانی، پرویز، ۱۳۸۳)
پتانسیل های اکو توریستی کویرشهداد
۱. کلوتهای کویر شهداد که خاص ترین جاذبههای طبیعی این منطقه محسوب می شوند و در زمره بزرگترین عارضه های کلوخی طبیعی دنیا و منحصربهفردترین عوارض کویری جای گرفته اند، در فاصله ۱۳۰ کیلومتری نهبندان و ۴۰کیلومتری شرق و شمال شرق شهداد قرار گرفته و طول متوسط آنها ۱۴۵ کیلومتر، عرض متوسط آنها ۸۰ کیلومتر و مساحت آنها بیش از ۱۱هزار کیلومتر مربع است.
۲. . رود دائمی شور این منطقه با بلورهای زیبای نمک، تپه گندم بریان، نمک های تخم مرغی شکل، منطقه بدون حیات و باکتری در عمق کویر و بوته های گز با ۱۵ متر ارتفاع از دیگر جاذبه های طبیعی کویر شهداد است که زیبایی کویر را صد چندان می کند.
۳. شهداد را برخی، شعبه ای از کره ماه روی زمین میدانند چرا که در فاصله ۲۵ کیلومتری آن و با فاصله ای کمتر از نیم ساعت رانندگی، منطقهای با آب وهوایی متضاد یعنی منطقه «سیرچ» نمایان می شود که منطقه ای کوهستانی با آب وهوایی سرد است.
۴. .مرتفعترین هرم های ماسهای دنیا، ۴۰ مخروط آتشفشان، پهنههای وسیع ماسه و ریگ با طیف رنگی قهوهای روشن تا خاکستری سیاه مانند «گدار باروت»، پهنههای شنی مواج، تپه های شنی پوشیده از گیاه، کویر پاشتری که سطح آن به گونه ای است که شخص تصور می کند پس از بارندگی زیاد، این منطقه خیس شده و تعدادی شتر روی آن راه رفتهاند.
۵ سوراخ نبودن لایه آزن در فضای بالای کویر لوت، از مهمترین قابلیتهای این دشت بزرگ ایران است و اشعه آفتاب در کویر لوت نه تنها خطرناک نیست، بلکه خاصیت درمانی نیز دارد. بنابراین، ماسه درمانی و آفتاب درمانی از قابلیتهای مهم کویر لوت است».
۶ تپه های شنی و دشتها و جاده های کویری، همواره برای برگزاری مسابقات ورزشی و قهرمانی در رشته های گوناگون جذاب و اشتیاق برانگیز بوده اند.(کردوانی، پرویز،۱۳۸۸) پتانسیل های توسعه اکوتوریسم پایدار در کویر های ایران بیش از یک پنجم مساحت ایران را کویر های پهناور در بر گرفته است. از لحاظ منحصر بفرد بودن و مساحت کویرهای ایران جزء چهار کشور اول
