بخشی از مقاله
ارائه راهکارهای توسعه اکوتوریسم کویر شهداد؛ با استفاده از مدل برنامه ریزی استراتژیک Swot
چکیده:
یکی از ارکان اصلی اقتصاد در جهان امروز، گردشگری به شمار می آید، ضمن اینکه اکوتوریسم نیز، به عنوان زیر شاخه ای از صنعت گردشگری محسوب می شود. بررسی جغرافیایی طبیعی ایران و نیز امکان سنجی هر کدام از جاذبه های اکوتوریسمی بیانگر آن است که اکوتوریسم در ایران بویژه در مناطق کویری، یک منبع اقتصادی کم نظیر، خاص و بسیار متعدد و البته رها شده به حال خود است، که در صورت اهمیت به آن، منجر به اشتغال زایی و مشارکت مردم بومی در برنامه های اقتصادی و اجتماعی می شود .البته باید توجه داشت که اکوتوریسم بدون برنامه ریزی دقیق و توجه به قابلیت های بوم شناختی، محلی، فرهنگی و اجتماعی، می تواند اثرات مخرب زیادی را به منطقه وارد کند و توسعه اکوتوریسم از طریق ارزیابی ظرفیت محیط زیست طبیعی برای گردشگران، قابل تحقق است. در این مقاله به بررسی های پتانسیل های منطقه شهداد و تدوین راهبردهایی هایی در جهت توسعه اکوتوریسم کویر شهداد پرداخته شده است.کویر شهداد به عنوان بزرگترین کویر ایران دارای جاذبه های طبیعی (کویر پا شتری،کویر گندم بریان، تپه های تخم مرغی، رود شور، پهنه های دشتی و مراتع کویری، نبکاها و کلوت ها) و آثار تاریخی با ارزشی (قلعه کوتوله ها و قلعه شفیع آباد) می باشد. در تحقیق حاضر، از روش برنامه ریزی راهبردی swot با شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها ی منطقه استفاده و در نهایت، راهکارها و راهبردهایی برای بهره برداری بهینه از منابع کویر شهداد به منظورتوسعه اکوتوریسم ارائه شده است.
واژگان کلیدی: کویر، شهداد، اکوتوریسم، توسعه پایدار، مدل تحلیل SWOT
.1 مقدمه
گردشگری یکی از ارزان ترین و مطمئن ترین منابع کسب درآمد ارزی است(رضوانی، .(62:1382گردشگری را باید به صورت یک سیستم ،مدیریت نمود چرا که بدون نگرش سیستمی تمامی ابعاد آن مورد توجه قرار نمی گیرد(لطفی، .(46:1384تجربه نشان داده است که در هر کجا که گردشگری به صورت اتفاقی و بدون وجود برنامه ریزی و استراتژی مشخص توسعه یابد مشکلات زیست محیطی و اجتماعی متعددی ظهور پیدا کرده و دردراز مدت، زیان گردشگری بیشتر از فوائد آن می شود(رکن الدین افتخاری و مهدوی، .(3:1385ضمن اینکه، واژه اکوتوریسم که کوتاه شده اصطلاح Eecological T ourism است و پدیده ای نسبتا تازه در صنعت گردشگری است(.(Nyaupane&Thapa, 2004:25 امروزه پدیده ی گردشگری به لحاظ در آمدزایی فراوان آن در بسیاری از کشور های جهان در حال توسعه است .(Tremblay, 2006:34) مؤسسه بین المللی اکوتوریسم در سال 1991 یکی از اولین تعاریف اکوتوریسم را ارائه داد که عبارت است از" اکوتوریسم یک مسافرت مسوولانه به مناطق طبیعی که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت می نماید"(آذرنیو و دیگران، .(10:1385 از طرفی مناطق خشک و کویری و بیابانی حدود یک سوم سطح خشکی های جهان را تشکیل می دهند و قسمت اعظم کشور ایران حدود 90 درصد نیز در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قرار دارد. وجود چنین وسعتی از نواحی خشک و کویری و بیابانی در سطح جهان و ایران، لزوم توجه به پتانسیل های این مناطق در زمینه اکوتوریسم و ژئوتوریسم را ضروری می سازد(مقصودی و عمادالدین، .(96 :1383کلوت های شهداد دارای پتانسیل های بالقوه طبیعی و انسان ساخت می باشد که قابلیت های بسیار زیادی در جذب گردشگر دارد که می تواند در مجموع روی اقتصاد منطقه تاثیر قابل توجهی داشته باشد، اما به علت نبود سیاست گذاریهای مناسب و عدم مدیریت صحیح؛ گردشگری آن منطقه، در پایین ترین رده های جذب گردشگربا هدف طبیعت گردی قرار دارد. بنابراین، بر لزوم شناسایی جاذبه های اکوتوریستی منطقه و برنامه ریزی استراتژیک برای تبیین راهکارها و راهبردهای مناسب در جذب گردشگر تاکید میگردد و این سوال به ذهن متبادر میگردد که؛ منطقه کویری شفیع آباد چه پتانسیل های اکوتوریسمی دارد و چگونه می توان از آنها به منظور رونق و توسعه گردشگری منطقه استفاده کرد؟ برای رسیدن به پاسخ صحیح در این حیطه، شناخت جاذبه و پتانسیل های گردشگری این منطقه ، امکانات ، انتظارات گردشگران و برنامه ریزی متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی دارای اهمیت است. بدین منظور عوامل تاثیر گذار داخلی و خارجی در گردشگری منطقه ؛بااستفاده از برنامه ریزی استراتژکswot؛ به عنوان مسأله تحقیق مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته شده و در انتها، راهکارها و راهبردهای مناسب در جهت توسعه اکوتوریسم منطقه مورد مطالعه، ارائه خواهد شد.
.2تعاریفی از واژه کلیدی اکوتوریسم در حوزه تحقیق:
اکوتوریسم، زیر مجموعه ای منحصر به فرد از صنعت گردشگری است، اکوتوریسم در سال 1983 توسط هکتور کبالس محیط زیست دان مکزیکی ابداع شد، و در ابتدا تعریف شد به عنوان سفر به مناطق طبیعی نسبتا دست نخورده با تاکید بر آموزش
.(Ozyavuz, 2013:774)
اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت1 در سال 1996 اکوتوریسم را چنین تعریف کرد:" اکوتوریسم یک مسافرت و دیدار زیست محیطی مسوولانه به مناطق طبیعی دست نخورده بوده و هدف آن لذت بردن و استفاده از طبیعت (و هر پد یده فرهنگی همراه آن چه در گذشته و چه درحال) است که باعث تقویت حفاظت منابع شده، دارای تأثیرات منفی اندکی است و باعث فعال شدن جمعیتهای محلی می شود که از نظر اجتماعی اقتصادی برای آنان مفید است" .(Ozyavuz, 2013:774)
رکسانا2 در رابطه با اکوتوریسم می گوید:اکوتوریسم سفر مسئولانه به مناطق طبیعی نسبتا دست نخورده به منظور لذت بردن استفاده از دارایی های طبیعی و منابع ، مطالعه و درک طبیعت و ارتقا حفاطت ، در جهت توسعه پایدار با کمترین تاثیرات منفی
است(. (Roxana,2012
.3 مبانی نظری
جاذبه های طبیعی سهم برجسته ای در توسعه توریسم و گردشگری ایفاء می کنند؛بر اساس نظر گان ممکن است منابع زیادی وجود داشته باشد که مجذو ب کننده باشند؛ اما، تا توانایی جذب گردشگر را نداشته باشند در این وضعیت آنها به طور کارکردی جاذبه نیستند .گان معتقد است که جاذبه ها مبین مهمترین دلایل برای مسافرت به مقصدهای گردشگری می باشند .جاذبه های طبیعی پایه گذار نوعی خاص از گردشگری مبتنی بر طبیعت است که به آن اکوتوریسم اطلاق می شود .(Gan,1993:72)
کویر یکی از عارضه های طبیعی سطح زمین است که با توجه و بهر ه برداری بهینه می توان آن را به یک جاذبه گردشگری تبدیل کرد .کویر با بیابان فرق می کند؛ بیابان به بخشی از مناطق خشک می گویند که بارندگی کمتر از 50 میلیمتر در سال دارد و ممکن است چند سال در آن باران نبارد، کم آبی و تبخیر شدید و پوشش گیاهی بسیار ضعیف از مشخصات این مناطق است؛ اما، کویر زمینهای رسی پف کرده، با شوری و نمک بسیار شدید است که گیاهان در آن نمی توانند رشد نمایند .در بعضی از آنها که شوری کمتر است، امکان رشد گیاهانی مانند گز، شور و تاق که در برابر املاح نمکی مقاوم هستند فراهم میشود .لذا، کویرمعمولاً زمین هایی با شوری بالا و بدون گیاه است که به آن نمک زار نیز گفته می شود (کرودانی، .(9:1386
مجموعه ای از محرکهایی است که در هر منطقه ای از دیدگاههای مختلف تعریف می شود که منجر به جلب گردشگران می شود با توجه به اهمیت مناطق کویری و ضرورت توجه به آن در معماری شهری و روستایی در راستای توسعه صنعت آن می توان موارد ذیل را نام برد:
- معماری سنتی و حرکتهای توریستی :در این بخش مجموعه ساختها و ابینه احداث شده در گذشته تاکنون در بخشهای اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و ...شامل قنوات ، مساجد ، کاروانسراها و ...در مناطق مسکونی شهری و روستایی و اراضی طبیعی را نام برد.
- منابع فرهنگی و قومی و حرکتهای توریستی :در این بخش مجموعه از هنرها ، سنتها ، در گذشته تاکنون در بخشهای هنری ، اجتماعی ، فرهنگی و ...شامل صنایع دستی ، آداب و رسومات ، سنتها و ...در مناطق مسکونی شهری و روستایی را نام برد. -پتانسیلهای طبیعی و حرکتهای توریستی :در این بخش مجموعه از مناظر طبیعی ، زیستگاهها ، لندفرمها که در طول زمانهای گذشته تاکنون شکل گرفته اند.
- موقعیت های جغرافیایی و حرکتهای توریستی :وضعیت سرویس دهی و خدمات رسانی مراکز مجاور مناطق توریستی،با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه مدنظر است.
-دانشگاهها ، تشکیل کنفرانسها و حرکتهای توریستی : در این بخش وجود مراکز علمی و اموزشی در راستای تشکیل جلسات و کنفرانسها و مایل آموزشی در بخشهای مختلف مورد توجه است . این کنفرانسها که در زمینه های اقتصادی ، علمی ، فرهنگی و سیاسی برگزار می شود . به صنعت توریسم شکوفایی و تحرک بیشتری می بخشد.
فصول سال و حرکتهای توریستی : در این بخش اهمیت توجه به تعداد گردشگران و مسایل ذکر شده قبلی درراستای پتانسیل ها و چالشهای فصول سال مطرح است (آذر نیود و دیگران، . (9:1385
همچنین، فنل در واقع چارچوبی را ارائه میدهد که شامل 6 عنصر عمده برای توسعه اکوتوریسم پایدار است .این 6 عنصر درارتباط با یکدیگر و نیز منابع طبیعی قابل بهره برداری عمل می کنند .نمودارزیر این چارچوب را نشان می دهد(ابراهیمبای سلامی،
-6آگاه سازی جوامع محلی(آموزش) از ارزش های طبیعی زندگی آنها(جهانیان، زندی، (65:1389 علاوه بر این، اکوتوریسم می تواند یک ابزار مهم توسعه پایدار که لزوما شامل تعادل بین اقتصاد، اهداف محیطی و اجتماعی، ارزشها
و اصول اخلاقی برای به حداقل رساندن اثرات محیطی و اجتماعی گردشگری می باشد(.(Barkauskiene, 2013 :2033
به گفته ولاوین گرمزا 3و استفانیکا 4جنبه های اصلی اکوتوریسم شامل: فرهنگی،اجتماعی،بوم شناسی،اقتصادی است که در جدول شماره 1 به طور کامل توضیح داده شده است .(Barkauskiene, 2013 :2033)
غلامی، .(58:1390
والارس و پیرس معتقد هستند که اکوتوریسم شامل 6 اصل است:
1 - التزام به انجام فعالیت هایی که کمترین پیامد منفی زیست محیطی را داشته باشند؛
2 - زمینه سازی به منظور افزایش آگاهی و درک طبیعت و ویژگی های فرهنگی؛
3 - مشارکت در حفظ و مدیریت مناطقی که به طور قانونی مورد حفاظت قرار می گیرند و همچنین دیگر نواحی طبیعی؛
4 - تقویت مشارکت جوامع محلی در فرایند تصمیم گیری میزان و نوع فعالیتهای گردشگری؛
5 -ایجاد منافع مستقیم اقتصادی و نیز درآمدهای مکمل برای جوامع محلی؛
گونههای مختلف طبیعتگردی عبارتنداز"گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابانگردی، دامنهنوردی، مردمشناسی، طبیعت درمانی، صید و شکار" (نکوئی صدری، .(211:1388
همچنین، برنامه ریزی به عنوان یک ابزار علمی به دست اندرکاران صنعت گردشگری کمک می کند تا در یک فرآیند پیوسته و علمی، بهترین مسیر راهکار توسعه گردشگری در یک منطقه را مشخص نموده و این توسعه را در مسیر توسعه سایر بخش های اقتصادی قرار دهند. نکته قابل توجه در برنامه ریزی گردشگری، پویا بودن این فرآیند است؛ بدین مفهوم که برنامه ریزی هیچ گاه متوقف نگشته و با تغییر اصلاح مستمر است. (Stynes, Halloran, 2004:2)
.4 پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق:
در هر تحقیق علمی، مطالعه و بررسی تحقیقات پیشین، لازم و ضروری است، چراکه بدون دستیابی به نتایج پژوهشی دیگران و توسعه و تکامل آنها، امکان رسیدن به پاسخ مناسب و تجزیه و تحلیل بهتر میسر نیست.
گردشگری در کویر در مقایسه با گردشگری در دیگر مقاصد از جمله کوهستان ها، شهرها یا بناهای تاریخینسبتاً دیر شروع شد.از اواخر قرن بیستم به بعد گردشگری در کویر به عنوان نوع خاصی از گردشگری در جهان مطرح شد و کم کم مورد توجه قرار گرفت.استرالیا، الجزایر، نامیبیا و آمریکا از جمله کشورهایی هستند که در زمینه مطالعات اکوتوریسم و حفاظت از اکوسیستم های کویری و بیابانی گا مهای مؤثری برداشته اند.
به علت گسترش روز افزون بیابان زایی در جهان و لزوم ایجاد برنامه هایی برای توسعه پایدار در مناطق خشک و بیابانی برای مقابله با این پدیده، در سال 2002 ، سال جهانی اکوتوریسم، سمیناری در الجزایر با موضوع توسعه پایدار اکوتوریسم در مناطق بیابانی برگزار شد .در طول این سمینار 23 گزارش و مطالعه موردی بررسی و به بحث گذاشته شد .مطالعات موردی3 رویکرد عمده را دنبال می کرد:
-1 برنامه ریزی و سازماندهی اکوتوریسم در مناطق بیابانی و چالش پایداری. -2 توسعه محصول، بازاریابی و گسترش پایداری در محصولات.
-3 ارزیابی هزینه ها و منافع اکوتوریسم نتایج اصلی به دست آمده از این سمینار، به صورت زیر خلاصه شده است:
-1کویرها و بیابا نها پتانسیل زیادی برای توسعه اکوتوریسم دارند و باید به معیارهای پایداری توجه شود.
-2گردشگری بیابانی به دلیل میراث طبقه بندی نشده و حفاظت نشده و ساکنان خاص این مناطق باید به عنوان یک فعالیت مجزا که متفاوت از انواع دیگراکوتوریسم است مورد توجه قرار گیرد و تعریف کاملی از اکوتوریسم که در آن خصوصیات مناطق خاصی چون کویرها و بیابان ها مد نظر قرار گرفته باشد، ارائه شود.
-3هر گونه تصمیمی جوامع محلی را تحت تاثیر قرار می دهدو مشارکت در تصمیم گیری باید برای توسعه دهندگان خارجی و جامعه محلی یکسان باشد.
-4به منظور اطمینان از همکاری و مشارکت ذی نفعان دولتی لازم است که مکانیسمی ملی اتخاذ شود (ابراهیمبای سلامی، غلامی، (45:1390
ضمن اینکه، مدیریت طبیعت گردی با تکنیک swotروشی نسبتا نوین می باشد که اکنون در نقاط مختلف دنیا مورد استفاده قرار می گیرد مثلا در مناطق جنگلی ویلجرز در ترکیه،در جنگل های مرکزی در سایت ویکتوریا در استرالیا،در ویدلند در فلوریدا، در پارک ملی در بولیویا، در جنگل های شمال غرب روسیه، و در رومانی و صربستان در مناطق زیبای طبیعی در بین سال های2006-2004در پارک ملی در آمریکا در سال 2007-2000میلادی(.(Nilsson, 2004:84
از جمله پژوهش هایی که در این زمینه انجام شده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
Deng در مقاله خود به ارزیابی جاذبه های طبیعی توریسم (اکوتوریسم) پرداخته است.در این مقاله ساختار سلسله مراتبی برای ارزیابی مناطق طبیعی توریستی استفاده شده است(.( Deng,2004
تینا یاوریان دانشجوی کارشناسی ارشد در مقاله خود تحت عنوان »اثرات صنعت اکوتوریسم و معماری پایدار در ایران«بیان می کند که: نظر به آنکه کشور ما دارای چهار اقلیم مختلف است :هر کدام از اقلیم ها پتانسیل آن را دارد که با جاذبه های طبیعی خود به جذب گردشگران بپردازد .ایران به علت تنوع آب و هوایی، خاک حاصلخیز، گونه های گیاهی متنوع وجود آبشارهای بسیار، وجود دریاچه های طبیعی زیبا و تمدن هزار و پانصد ساله خود توانایی جذب گردشگران را دارد .می توان به مدد صنعت اکوتوریسم و ایجاد مراکز اقامتی به اشتغال زایی و سبک درآمد در این کشورپرداخت. مقاله ی حاضر، به مطالعه ی اثرات اکو توریسم(طبیعت گردی) وچگونگی هدفمند کردن مناسب این صنعت می پردازد.در پایان به ارائه ی راه حل هایی مناسب جهت توسعه ی این صنعت در کشور پرداخته خواهد شد در ادامه می توان با اعمال شیوه های مختلف طراحی معمارانه نظیر شیوه های سرمایش، گرمایش اشیاء استفاده از محدودیت های طراحی به عنوان پتانسیل معماری همگام با اقلیم در بستر طبیعی پروژه و همچنین بهره گیری از منابع انرژی تجدید پذیر به جای منابع انرژی تجدید ناپذیر به نتایج مطلوب در طراحی دست یافت.
(یاوریان، (1389
فاضل نیا و هدایتی در پژوهشی تحت عنوان "راهبردهای مناسب برای توسعه گردشگری دریاچه زریوار"با استفاده از مدل swotبه بررسی نقاط ضعف و قوت ، شناسایی فرصت ها و تهدید های این دریاچه پرداخته اند(فاضل نیا، هدایتی، .(135 : 1389
امیر احمدی در پژوهشی تحت عنوان" تعیین پتانسیل های اکوتوریسم کویر مزینان سبزوار با استفاده از مدل "swotبه ارزیابی و تحلیل پتانسیل هاو تنگناهای توسعه اکوتوریسم در کویر مزینان با استفاده از مدل swotپرداخته (امیر احمدی، .(55:1391
جهانیان و زندی در پژوهشی تحت عنوان "بررسی پتانسیل های اکوتوریم مناطق کویری و بیابانی اطراف استان یزد،بااستفاده از الگوی تحلیل"swot به معرفی پتانسیل های اکوتوریستی کویر های اطراف استان یزد و دشت و بیابان لوت پرداخته .در این تحقیق تجزیه و تحلیل بر مبنای الگوی تحلیل swot استوار است و در نهایت راهبردهایی همسو با توسعه پایدار گردشگری ارائه گردیده است (جهانیان، زندی، 1389، .(74
دکتر غلام حیدر ابراهیمبای سلامی در مقاله ای بررسی کرد که" جاذبه های گردشگری و امکانات و پتانسیلهای کویرها و مناطق بیابانی ایران برای توسعه اکوتوریسم پایدار در مقایسه با کشور امارات چگونه تبیین می شود." و در نهایت به این نتیجه رسیدکه انبوهی از منابع و پتانسیل ها در بیابان ها و کویرهای ایران وجود دارد که تبدیل آن ها به جاذبه اکوتوریستی و توسعه اکوتوریسم کویری و بیابانی مستلزم ایجاد سیستم توسعه پایدار و نقش سازنده دولت در سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرای اصول توسعه پایدار در نواحی کویری و بیابانی است(ابراهیمبای سلامی، غلامی، .(56 :1390
گردشگری در کویر در مقایسه با گردشگری در دیگر مقاصد از جمله کوهستان ها ،شهر ها یا بناهای تاریخی نسبتا دیر شروع شده است.یک دلیل فقدان زیربنای لازم و نیز تصورات و خطرات مرتبط با کویر بود.از اواخر قرن بیستم به بعد گردشگری در کویر به عنوان نوع خاصی از گردشگری درجهان مطرح شد و کم کم مورد توجه قرار گرفت .بعضی از این تحقیقات به صورت انفرادی انجام شده و پاره ای دیگر از این مطالعات حاصل تلاش ها و پژوهش های سازمان ها و نهادهایی است که در حوزه کویرو گردشگری کار میکنند (ابراهیمبای سلامی، غلامی، .(56 :1390 از آنجا که کویرها و بیابان هاعمدتاً جزو مناطق دورافتاده و دور از دسترس تلقی میشوند، پژوهش عمده ای در مورد ارزش های اکوتوریستی مناطق کویری به طور عام صورت نگرفته است .در میان ادبیات عظیم گردشگری نیز بیشترین تأکید بر بیابان زدایی و نیز بر تکرار اثرات منفی که گردشگران ، می توانند بر نواحی حاصلخیز و سرسبز داشته باشند بوده است. در نتیجه توسعه اکوتوریسم کویری و بیابانی بیش از هر چیز نیازمندبرنامه ریزی و بهره برداری بهینه از منابع گردشگری است. همچنین از معضلات صنعت توریسم و جذب گردشگر در کویر شهداد، نبود سیاست گذاری مناسب و بی توجهی و عدم مدیریت صحیح ،گردشگری ،کمبود امکانات اقامتی مناسب ،امکانات رفاهی ،تخریب محیط زیست و... در نتیجه لزوم شناسایی جاذبه های اکوتوریستی منطقه ، برنامه ریزی استراتژیک و ارائه راهکارها و راهبردهای مناسب در جذب گردشگر ضروری است.
.5روش تحقیق
در حیطه برنامه ریزی، روشهای مختلفی وجود دارد که بنا به هدف طرحها و مطالعات، مدلهای ویژه ای کاربرد پیدا می کند. بنابراین با توجه به اهداف پروژه حاضر، ابتدا با توجه به منابع و اطلاعات اسنادی موجود و مطالعات میدانی به بررسی ،جاذبه ها و
امکانات و خدمات گردشگری کویر شهداد پرداخته و سپس از میان مدلهای برنامه ریزی استراتژیک از روش تحلیلی SWOTجهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارایه استراتژی و راهبرد توسعه طبیعت گردی کویر شهداد، بهره گرفته شده و در پایان، با تنظیم عوامل استراتژیک داخلی و خارجی که مبنا وپایه در تدوین استراتژی است، ماتریس SWOT را تدوین و بر اساس آن استراتژی های مناسب استخراج گردیده. راهبردهای تعیین شده در چهار بخش جداگانه به صورت ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی می باشد و نتیجه حاصل از نظام تحلیل راهبردهای پتانسیل های اکوتوریسم پایدار کویر شهداد ارائه شده است.
.6 تحلیل محدوده تحقیق
با توجه به اینکه قسمت اعظم کشور ایران در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قرار دار د،شناخت دقیق و اصولی و توانایی های بیابان هاو کویرها به خصوص دشت و بیابان لوت و راه های بهره برداری از آنها،از ضروریات اساسی توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه و حتی کل کشور است.شهداد شهری است در استان کرمان و کویر شهداد در بخش شهداد قرار دارد.این شهر در حدود 100 کیلومتری کرمان،مرکز استان و در کناره ی باختری دشت لوت قرار دارد (کرودانی، .(10:1386 سرزمین کهنی که کشف قدیمی ترین درفش جهان و پرچم فلزی عالم و سایر کشفیات آن از تمدنی چند هزار ساله حکایت دارد با وسعتی قریب 24000 کیلومتر در شمال شرق کرمان قرار گرفته است. این منطقه در گذشته نامهای مختلفی داشته که آخرین آن خبیص است. عده ای از باستان شناسان معتقدند که این محل در شش هزار سال قبل از میلاد مسیح یکی از ایالت های معتبر بوده است.
به دلیل خشکی بیش از حد، عدم وجود آب و پیشروی بیابان لوت، پوشش گیاهی منطقه بسیار ضعیف بوده و اندک گیاهان پراکنده و مقاوم به شوری هم که یافت می شود بر روی کوهها، تپه ها، فلاتها، تراسهای فوقانی، دشتهای دامنه ای و رسوبی رودخانه ای، اراضی پست و دشتهای سیلابی وواریزه ها و آبرفتهای بادبزنی شکل سنگریزه دار پراکنده شده اند که غالباً در غرب منطقه قرار دارند. پوشش گیاهی لوت به شکل درخچه هایی است به نام نبکا. در حدود 20 کیلومتری شهداد درختان و درختچه های گز در گلدان های بیابانی لوت جای گرفته اند که به آن ها نبکا می گویندنبکاها. عموماً در سطح همواری که میزان ماسه آن متوسط و سطح آب زیر زمین بالا بوده یا رطوبت موجود کافی برای حیات پوشش گیاهی باشد ظاهر می گردد. در کویر لوت گونه گیاه گزتاماریخ از گونه های میزبان نبکاها هستند. آب منطقه، به غیر از این رودخانه دائمی، رودخانه های فصلی نیز در سطح بخش جریان دارند که در قسمتی از سال دارای آب هستند؛ براساس آمار، این بخش 27 رشته قنات، 11 دهنه چشمه و 51 حلقه چاه دارد که با بهره برداری های موجود، سطح آب های زیرزمینی دشت شهداد در حال افت است(مهندسین مشاورمعماری و شهر سازی مهرازمحیط پارس، .(46:1389 بنابراین، جاذبه های منطقه شهداد در جدول شماره (2) عنوان شده است:
.7 تحلیل وضعیت گردشگری منطقه مورد مطالعه:
باتوجه به این که طبیعت گردی با رویکرد زیست محیطی، زیر مجموعه و نوع خاصی از یک صنعت بزرگ به نام گردشگری است لذا بهتر است ابتدا گردشگری را ملاک عمل قرار دهیم. پیش نیازهای توسعه طبیعت گردی در وهله اول باید یک منطقه دارای پتانسیل اکوتوریسمی باشد مناطق دارای پتانسیل اکوتوریسمی بالا از حیات وحش جالب و متنوع، چشم اندازهای بکر و زیبا، شرایط آب و هوایی مناسب و پوشش گیاهی مطلوب برخوردارند؛ ضمن اینکه، برای به فعالیت در آوردن پتانسیل های اکوتوریسمی یک منطقه لازم است موارد زیر صورت گیرند:
-1تجهیزات و امکانات گردشگری توسعه یابند (شامل راه، هتل، رستوران، امکانات بهداشتی و غیره) -2 ظرفیت محیط به لحاظ تعداد گردشگر مشخص شود -3 حساسیت ها و نقاط ضعف و قوت محیط شناسایی شوند
-4 مقررات مناسب و به اندازه کافی سختگیرانه، برای حفاظت از محیط وضع شوند -5 امنیت در محیط برقرار شود
تا به این نکات توجه نشود بعید است صنعت اکوتوریسم به خوبی در یک منطقه توسعه پیدا کند و در عین توسعه به محیط زیست آسیب نرساند. (مهندسین مشاورمعماری و شهر سازی مهرازمحیط پارس، .(1389
.1-7 گردشگران کنونی
گردشگران کنونی منطقه شهداد با توجه به پتانسیلهای بالفعل موجود در مقیاس محلی، ملی و بین المللی مطرح هستند و به صورت گسترده و متمرکز از منابع منطقه استفاده می کنند. این گردشگران عبارتند از:
- مسافران بین راهی که از جنوب به سمت خراسان در حرکتند و بدلیل نزدیکی راه از این مسیر عبور می کنند.
- جمعیت شهرهای اطراف که برای گذران تعطیلات آخر هفته فصلهای پاییز تا بهار یا پتانسیلهای خاص به منطقه مراجعه می کنند و غالباً به صورت خانوادگی و یا جمعیتهای دانشجویی و یا دانش آموزان هستند.
- گروههای حامی محیط زیست
- کویرنوردان که در مقیاس ملی و بین المللی به منطقه می آیند.
- توریستها و گردشگران داخلی و خارجی که با انگیزه بازدید از کلوتهای شهداد و جاذبه های کویر به منطقه مراجعه می کنند.
- گروههای علمی، جانورشناسی، گیاه شناسی که به قصد پژوهش به منطقه مراجعه می کنند(مهندسین مشاور عرصه نگار، . (85:1390
.2-7گونه شناسی زمان اقامت
افراد سفر کننده به منطقه شهداد بر اساس زمان اقامت در منطقه به دو دسته کلی تقسیم بندی می شوند: اقامت کنندگان یک روزه، با فراوانی زیاد اقامت کنندگان بیش از یک روز، با فراوانی کم
در حال حاضر این مدت اقامت در حالت اول با فراوانی و تعداد زیاد شکل می گیرد. شروع ورود اکثر افرادی که به منطقه وارد می شوند اوایل صبح و خاتمه آن عصر هنگام و نزدیکی های غروب می باشد و در حالت دوم یعنی اقامت بیش از یک روز مراجعه کنندگان به لحاظ تماشای آسمان پر ستاره کویر و در ایام خاص سال جهت برگزاری برنامه های ستاره شناسی و نجوم می باشد که فراوانی آن نسبتاً کمتر می باشند. علت این امر ناشناخته بودن منطقه از یک طرف و عدم وجود امکانات در محل از سوی
