بخشی از مقاله
بیمه اجباری در آلودگی های زیست محیطی نفتی امیر صادقی نشاط
چکیده
منابع نفتی نعمتی خدادادی است که استخراج و صادرات آن به خصوص در کشورهای خاورمیانه برای توسعه اقتصادی آن ها بسیار موثر است لیکن در کنار آن، حفاظت ازمحیط زیست به عنوان نسل سوم حقوق بشر نیز از تکالیف عمومی همه کشور ها است . درمیان آلاینده هایی که محیط دریائی را تحت تاثیر قرار می دهد، نفت و فرآورده های نفتی بسـیارحائز اهمیـت است چراکه مواد نفتی حتی در مقادیر ناچیز خسارات زیادی را بر سازو کار دریایی و ساکنین محیط وارد می آورد که جبران آنها با توجه به حجم بالای آلودگی به سادگی امکان پذیر نیست.
در صنایع نفتی از مرحله ی اکتشاف و حفاری تا توسعه ی میادین و پالایش و حمل و نقل نفت، ریسک آلوده نمودن محیط زیست وجود دارد و به همین خاطر اسناد متعددی در عرصه بین المللی و داخلی به موضـوع کنتـرل آلـودگی هـای نفتـی پرداخته است.
درآلودگی های نفتی شناخت مسئول دشوار ودر فرض شناسایی نیز معمولا جبران خسارات سنگین از توانـایی وی خـارج است لذا اولا نظام مسئولیت مبتنی بر تقصیر مناسب این ریسک فراگیر نیست و نظریه مسئولیت مطلق مناسب تـر و ثانیـا تحصیل پوشش های بیمه ای روشی اجرائی برای برآورده کردن هدف این نوع نظام مسئولیت است .
مقدمه
مقابله با آلودگی های زیست محیطی از جایگاهی ویژه برخوردار است و موجب شده است جهانیان با نـوعی احساس مشترک در صدد برطرف کردن آن برآیند.در این میان، آلاینده های نفتی از مهم ترین عوامل آلـوده نمودن آب و خاک محسوب می شوند به این خاطر کنوانسیون هـای متعـددی جهـت جلـوگیری از آلـودگی دریاها و رودخانهها، تصویب شده و کشورهای عضو متعهد به اجرای آنها می باشند.ٍ
امروزه با توجه به توسعه ی صنایع و نیاز گسترده به نفت، فعالیت های استخراج نفت و حمـل و نقـل آن در سراسر دنیا افزایش یافته است .در کشور ما نیز همگام با افزایش تولید و صادرات، حفاظـت از محـیط زیسـت همیشه مورد توجه بوده است به همین خاطر درکنوانسیون مسئولیت مدنی ناشی از خسـارت آلـودگی هـای نفتی، مسئولیت مطلق آلوده کننده جایگزین مسئولیت مبتنی برتقصیر شـده اسـت. اگرچـه الحـاق بـه ایـن کنوانسیون ها توفیقاتی برای پیشگیری از آلودگی داشته اما با عنایت به سنگین بودن مسئولیت آلوده کننـده و عدم توانایی وی در جبران خسارت و اصل تحدید مسئولیت، آنچه بیش تر باید مورد توجه قرارگیرد، الزامی نمودن بیمه برای فعالیت های گوناگون نفتی از مرحله ی اکتشاف تا تحویل نفت به خریدار است.
در حال حاضر در کشور ما بیمه های انرژی توسعه چندانی نیافته اند و پوشش های مورد نیاز معمولا از طرق بین المللی تامین می شود که آن نیزبا توجه به تحریم های اخیربـا مشـکلات عدیـده ای درمراحـل مختلـف اکتشاف و استخراج و حمل (بالادستی و پائین دستی)مواجه است. در این میان بیمه های آلودگی کـم تـرین توجه را به خود معطوف داشته است. یکی از مهم ترین علل عدم رشد این بیمه ها در کشور، عـدم شـناخت دقیق اصول حاکم برآنها و حدود تعهدات متقابل بیمه گران و بیمه گذاران است.
دراین مقاله ضمن بیان عدم کفایت مبنای تقصیر در مسئولیت مدنی برای جبران خسارات آلودگی نفتی، بـه راهکارهایی که در کنوانسیون های مختلف پیش بینی شده است اشاره مینمایم و پس از شناسایی عواملی که بیمه ی اجباری را در خصوص فعالیت های اکتشافی و استخراجی و حمل و نقل نفت ضروری مـی سـازد بـه بررسی بیمه های گوناگون و اصول اختصاصی حاکم بر بیمه های مربوط می پردازیم.
-1شناسایی ریسک آلودگی های نفتی
آلاینده های نفتی از جمله آلاینده های دیرپایی هستندکه بهداشت محـیط را بـا مشـکلات جـدی روبـه رو میسازد و عموما از راه طبیعی تجزیه پذیر نبوده و متلاشی نمیشـود (قاسـمی و کومارسـینها ،(39: 1385 وحتی موجب کاهش فعالیت های تفریحی و توریستی و تغییر کیفیت آب می گردد. (ابتکار، ،(3: 1363 بند 4 ماده ی 1 کنوانسـیون حقـوق دریاهـا united nation convention of the law of the ) 1982 (sea آلودگی دریایی را اینگونه تعریف کرده است :
وارد کردن مستقیم و یا غیر مستقیم مواد و یا انرژی توسط انسان به محیط زیست دریایی کـه بـه سـلامت انسان لطمه وارد آورد و برای فعالیتهای دریایی از جمله ماهیگیری مانع ایجاد کند و گـوارایی آب را کـاهش دهد .
علاوه بر تعاریف فوق میتوان به کنوانسیون بینالمللی دربـاره مسـئولیت مـدنی بـرای جبـران آلـودگی نفـت سـوخت کشـتی( The international convention on civil liability for bunker oil pollution (damage 2001-bunker که ایران نیز از سال 89 به آن ملحـق شـده اسـت، اشـاره کـرد در حقیقـت از بندهای 5، 8 و 9 ماده اول کنوانسیون فوق میتوان چنین استنباط کرد که منظور از آلودگی نفت سـوخت، آلودگیهایی است که از ریختن هر گونه نفت هیدروکربونی کشتی که در امر راهبری یا رانـش کشـتی مـورد استفاده قرار گرفته است، در دریای سرزمینی یک کشور ایجاد می شود. طبیعی است که آلودگیهای نفتـی تنها ناشی از ریختن سوخت کشتی و آن هم در دریای سرزمینی یک کشور اتفاق نمیافتد و بخش عمـدهای از آلودگیها میتواند در خارج از دریای سرزمینی اتفاق افتد. در کنوانسیون بینالمللی مسئولیت مدنی ناشی از خسارت آلودگی نفتی مصوب 1969
(International convention on civil liability for oil damage )که در سال 1992 پروتکل اصـلاحی آن نیز به تصویب رسیده است تعریف کاملتری از نفت ارائه میدهد و آن را به معنـای هرگونـه نفـت پایـدار هیدروکربن معدنی همچون نفت خام، نفت سیاه، نفت دیزل سنگین و روغن اعم از آنکـه بـه عنـوان کـالا در کشتی حمل شود یا در مخازن سوخت کشتی موجود باشد، تعبیر کرده است (بند 5 ماده 1 کنوانسیون).این تعریف نیز دارای محدودیت هایی است که موجب خروج برخی از آلودگی های نفتی از شمول کنوانسیون می شود مثلا در صورتی که تصادفی بین یک کشتی نفت کش و یک کشتی حامـل غـلات رخ دهـد کنوانسـیون کارامد نیست. همچنین کنوانسیون فقط به آلودگی هایی می پـردازد کـه منشـا آن از خـود کشـتی باشـد و زمانیکه آلودگی در اثر نشتی لوله اتصال کشتی به بندر رخ می دهد عملکرد کنوانسیون دچار ضعف می شود و مشمول آلودگی های عملیات بالادستی نفت و گاز نیز نمی شود. به نظر میرسد قانون حفاظت از دریاها و رودخانههای قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی به مواد نفتی مصوب 1389 در ماده 1 جامعترین و کاملترین تعریف را از آلودگی نفتی ارائه نموده و آن را به نشت یا ریختن نفت و یا مواد نفتی از کشتیها، نفتکشها، سکوها و تأسیسات نفتی توسعه داده است.
-2منشا آلودگی های نفتی
-2-1آلودگی نفتی ناشی از حمل ونقل دریایی
در آمار جهانی 15 درصد از کل آلودگی های نفتی مربوط به ترابری نفت کش ها است در حالیکه این رقم در آب های خلیج فارس بسیار بالا و حدود 57 درصد است(لطفی و بقائی ،.(5 :1389خلیج فارس به خاطر موقعیت استراتژیک خود محلّ عبور بیش از 60درصد نفت خام موردنیاز جهان میباشد و به واسطه استقرار پایانههای نفتی متعدد و جابجایی روزانه صدها کشتی نفتکش انتشار آلودگی نفتی در این منطقه در سطح بسیار بالایی صورت میگیرد. ادعا شده است که کشتی ها عامل اصلی آلودگی دریاها محسوب می شود((GOLD/1998/Chapter 1 آلودگی حمل و نقل موارد زیر را شامل می شود.
الف)نشت نفت از نفتکش ها و تخلیه سوخت کشتی : این آلودگی ها معمولا ناشی از معیوب و مستهلک بودن نفت کش هاست و حجم زیادی نفت را به محیط زیست وارد می آورد . نظـام حقـوقی حـاکم بـر مسـئولیت آلودگی نفتی ناشی از نشت از نفت کش ها به موجب کنوانسیون مسئولیت مدنی 1969 خواهـد بـود . در خصوص تخلیه ی نفت از مخزن کشتی نیز اگرچه این نوع از آلـودگی در مقایسـه بـا مـورد قبلـی وسـعت کمتری دارد اما باتوجه به اینکه تمام کشتی ها اعم از نفت کش و غیر نفت کـش و حتـی مسـافربری دارای سوخت هستند احتمال وقوع این نوع از آلودگی بالاست. نظام قراردادی حاکم بـر مسـئولیت در ایـن نـوع از آلودگی، کنوانسیون نفت مخزن سوخت کشتی معروف به بانکر 2001 است که در هردو کنوانسیون اصـولی مانند بیمه ی اجباری و مسئولیت مطلق وتحدید مسئولیت حاکم است
ب)آلودگی ناشی از تخلیه ی آب توازن(:(Ballast water آلودگی دیگری که عامدانه در اثر فعالیت نفت کش ها ایجاد می شود، تخلیه ی آب توازن نفت کش هاست.کشتی های خالی در مسیر برگشت برای حفظ تعادل خود در حین حرکت مقداری آب را وارد مخزن خود نموده ودر نهایت با رسیدن به مقصد بارگیری و تخلیه ی آب آلوده به نفت، موجبات آلوده شدن آب دریا را فراهم می آورند(.( Abecasis-1978:37 ) بیمه گر مسئولیت در این موارد پاسخگوی جبران خسارات نخواهد بود.
ج)آلودگی ناشی از تصادم و غرق شدن کشتی ها: حوادث تانکرها تشکیل دهنده بخش مهمی از نشت های نفتی است. در مارس Amoco KADIZ 1987 حامل 223000 تن نفت خام عربستان و کویت، در ساحل بریتانی در هم شکسته شد و تمامی محموله خود را از دست داد. تانکر EXXON VALDEZ در سال 1989 درمنطقه prince William sound به گل نشست که در نتیجه ی آن 37000 تن نفت خام تراوش شده به ساحل راه یافته و تقریباً 800 کیلومتر از خط ساحلی را در برگرفت.
-2-2آلودگی ناشی از حریق و انفجارچاه های نفتی
انفجار چاه ها که معمولا ازطریق حملات دشمن اتفاق می افتد یکی از منابع آلاینده محیط زیست دریایی می باشد . باید خاطر نشان کرد که در سال 1361 در اثر حملات هوائی عراق، سکوی چاه شماره 3 نوروز منفجرشد و باعث شد که لوله های جریان نفت در عمق 85 متری زیر دریا شکسته شود و نفت به دریا نشت کند.(الفت ،(74: 1363
-2-3آلودگی ناشی از عملیات اکتشاف و بهره برداری نفت وتاسیسات آفشور
اکتشاف وبهره برداری وتوسعه میادین نفتی اغلب تاثیرات زیادی را بر محیط زیست می گذارد و موجب آلودگی شدید آب و هوا شود(.(Borthwick-1997:77 یکی از بزرگ ترین معضلات صنعت نفت و گاز خطر فوران نفت وگاز این چاه ها می باشد که به وفور و دفعات مکرر در میدان های مختلف ایران رخ داده است.در موقع آزمایش های سنگین کردن چاه، ممکن است همراه با گل حفاری مقداری نفت خارج شود وهمچنین مایعاتی که روی سکوها ریخته می شود و یا آب نمکی که در موقع بهره برداری حاصل میگردد، از منابع آلودگی نفتی محسوب می شود.(الفت ،(1363:78 ایجاد تاسیسات برای سکوهای نفتی، سوزاندن گاز همراه نفت، نصب لوله های انتقال و نشت نفت از لوله ها در نتیجه سوراخ شدن آنها از دیگر مواردی است که می تواند منشائی برای آلودگی های دریایی به نفت باشند. حتی در مواردی که میدان تخلیه می شود و یا علی رغم وجود نفت امکان برداشت وجود ندارد( (Abondonment) َ از چاه های بسته گازهای متراکم نشت می کند و موجب آلودگی محیط زیست می گردد .
ضرورت های زیست محیطی در قراردادهای نفتی قدیمی خصوصا قراردادهای امتیازی و یا مشارکت در تولید کمتر مورد توجه قرارمی گرفت((Gao /1998/p 11 اما در حال حاضر به عنوان یک بند قراردادی درقرارداد با غول های نفتی سرمایه گذار مورد توجه قرار دارد . امروزه هیچ پروژه ی صنعتی نمی تواندآغاز شود مگر اینکه مجوز سازمان محیط زیست منطقه را داشته باشد و پروژه پایان نمی پذیرد مگر اینکه در طول مسیر تائید سازمان محیط زیست را کسب نماید. مسئولیت بین المللی دولت ها نیز حکایت از نظارت دقیق سازمان های محیط زیستی براین امر را دارد. طرفداران محیط زیست در زمان اجرای پروژه به سرعت نقشه های مهندسی این طرح را بررسی می کنند و تصمیم می گیرند که مانع پروژه بشوندیاخیر. برای این منظورسندی تحت عنوان ارزیابی اثرات محیط زیستی Enviromental )EIA (impact Assessment یا ESSHIA ( ENVIROMENTAL-safety –security –health impact Assessment) تهیه می شود. این اسناد قبل از مرحله ی اجرای پروژه با سازمان محیط زیست هماهنگ می شود و ابعاد زیستی آن ارزیابی می گردد.
-2-4آلودگی ناشی از منابع و تاسیسات ساحلی
معمولا پسماند های نفتی کارخانه ها و پالایشگاه ها در حین عبور از برج های خنک کننده به دریاها منتقل می شود.(کردوانی ،(150 :1374 وجود تاسیسات پالایشی و پتروشیمی و نیروگاه های دیزلی و گازی که برای عملیات نفتی مورد استفاده قرار می گیرند((Unep /1997/p 12 مخازن متعدد نگهداری نفت خام، فرآورده های نفتی و پتروشیمی، خطوط لوله و نیروگاه، احتمال نشت مواد آلاینده از مخازن و لوله ها به محیط زیست را تشدید می کند. در مورد این نوع از آلودگی به صورت اختصاصی کنوانسیونی وجود ندارد حتی در قانون حفاظت از دریاها و رودخانه های قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی ناشی از کشتی ها، به آلودگی های ناشی از پالایشگاه ها اشاره نشده است.
-3کنترل و مبارزه با آلودگی های نفتی
-3-1 نظام مسئولیت مبتنی بر تقصیر
بخش قابل توجهی از خسارات آلودگی های نفتی، خسارات زیست محیطـی اسـت . نظـام سـنتی مسـئولیت مدنی که مبتنی بر تقصیر است برای جبران خسارات آلودگی های نفتی پاسخگو نمیباشد.دلایل عدم موفقیت مسئولیت مدنی در این خصوص عبارت است از :
الف)معمولا قربانیان خسارت های زیست محیطی انگیزه و اطلاعات کمی در به پیگیری مطالبه خسارت هـای زیست محیطی دارند.
ب)اثبات رابطه ی سببیت وتقصیر عامل زیان در مسایل زیست محیطی دشوارو پرهزینه است و چه بسـا بـا توجه به معیار رفتار یک انسان متعارف نتوان تقصیری را متوجه شخص خاصی نمود.
ج)محیط زیست مال خصوصی نیست لذا شرط تحقق مسئولیت مدنی یعنی نقض حقوق مالکیت فردی فراهم نیست و شاکی خصوصی ندارد .
د)در مسئولیت مدنی هدف اصلی جبران خسارت و برگرداندن زیان دیده به حالت نخستین است (کاتوزیـان، (673 : 1378 و نگاهش روبه گذشته است در حالی که در مسئولیت آلودگی هـای نفتـی و بـه طـور کلـی آلودگی های زیست محیطی هدف اصلی از مسئولیت پیشگیری است و رو به آینده دارد یعنی در موردی که هنوز خسارتی واقع نشده و تهدید جدی در مورد وقوع آن در آینـده نزدیـک وجـود دارد، مسـئولیت زیسـت محیطی محقق می شود. در مـوارد محـدودی کـه خسـارات سـنگین و غیـر قابـل جبـران اسـت پـاره ای از حقوقدانان با استفاده از اندیشه های جدید فلسفی شناسایی نوع جدیدی از مسئولیت موسـوم بـه مسـئولیت پیشگیری را ضروری دانسته اند. (flour /2003/78)
ه)محاسبه و ارزیابی خسارات زیست محیطی نیازمند داده ها و اطلاعاتی است که از مرزهای مسئولیت مدنی فراتر میرود وتصمیم های سیاسی در آن دخالت دارد زیرا تصمیم به جبـران چنـین خسـارتهایی گـاهی بـا منافع و اهداف سیاسی و عمومی تعارض پیدا میکند و تصمیم گیری در این زمینه برای قاضی دشوار است پس باید قواعد مسئولیت مدنی سنتی در این زمینه کنار گذاشته شود . ( ( bergkamp/2003 : 205
-3-2نظام مسئولیت مبتنی بر مسئولیت مطلق
به علت معایب نظام مسئولیت مبتنی برتقصیر در جبران خسارات زیست محیطی، مسئولیت مطلق جـایگزین گردید و حتی در کنوانسیون مسئولیت ناشی از آلودگی 1969 و پروتکل اصلاحی آن مسئولیت مطلق مالک کشتی در برابر آلودگی های نفتی به رسمیت شناخته شـد لـیکن صـرف وضـع قـانون و برقـراری مسـئولیت گسترده تر نه تنها مشکلی را در عمل رفع نمی نماید که از جهت اجرائی با مانعی بزرگ تر مواجه است زیـرا اولا با توجه به سنگینی خسارات ناشی از آلودگی های نفتی در محیط زیست و قایل شدن مسـئولیت مطلـق برای آلوده کننده، مشاغل مربوط به صنعت نفت بسیار هزینه بر و از نظر مالی پر خطر می شوند و همین امر از موانع توسعه آن ها محسوب می شود به همین علت است که معمولا در مقرراتی کـه مسـئولیت مطلـق را مقرر می کند، محدودیت مسئولیت نیز پیش بینی می شود. البته این بدین معناست که بخشـی از خسـارات جبران نشده باقی بماند. ثانیا همین مقدار محدود شده مسئولیت نیز برای همه فعالان صنعت نفت به راحتی قابل تحمل نیست و پرداخت ها را با مشکل مواجه می سازد و زیان دیده را گاهی با مسـئول معسـر روبـه رو مینماید. ثالثا به محض وقوع حوادث آلودگی، اقدامات سریع و پرهزینه برای کنترل آن ضرورت پیدا می کند و اغلب شناسایی عامل زیان یا میزان مسئولیت آنها دشوار و زمان بر است و چه بسا به تشکیل پرونده ای در دادگاه با اطرافی نظیر پیمانکاران اصلی و یا فرعی و متصدیان حمل منجر شود و رسـیدگی و صـدور حکـم زمانی دراز به طول انجامد. بدین ترتیب لازم است روشی نظام مند اندیشیده شود تا از یک طرف هزینه ها به سرعت و سهولت پرداخت و خسارات جبران گردد و از طرف دیگر صاحبان صنعت در شرایط دشـواری بـرای ادامه کار قرار نگیرند و این روش نظام مند چیزی جز اخذ بیمه نامه نیست.
-3-3 پوشش های بیمه ای
به طور کلی شیوه ی برخورد با ریسک ها را میتوان به 3 دسته ی کاهش ریسک ،انتقال ریسک و پذیرش ریسک تقسیم نمود . تنظیم و تدوین و اجرای برنامه های (Health safety environment -HSE)
در مراحل مختلف عملیات صنعت نفت و گاز و پتروشیمی نمونه ای از اقدامات لازم در راستای کاهش و پیشگیری از ریسک به شمار می آید.این در حالی است که در عملیات پیچیده نفت و گاز، برخی از ریسک ها به هیچ وجه قابل ارزیابی و پیش بینی نیستند درنتیجه پذیرش ریسک اجتناب ناپذیر خواهد بود لیکن این نیز با شرایطی که توضیح دادیم با مشکل اجرائی مواجه است .آخرین شیوه برخورد با ریسک ،انتقال ریسک از طریق انعقاد قرارداد بیمه با سازمان های متخصص است.(درخشان ،.(44 :1389 بیمه همواره عنصری کلیدی در جبران هزینه های نشت نفت و خسارت های وارده به صنعت ماهیگیری به حساب می آمده است.( king (R.o -2010 / p 44در خصوص آلودگی های نفتی عاملین زیان با توجه به گستردگی خسارت توان جبران خسارت را ندارد و بیمه آلودگی اگر چه به ظاهر به نفع بیمه گذار و رهایی او از جبران خسارات سنگین است لیکن عملکرد اصلی آن حمایت از منافع زیان دیدگان است. مطابق با کنوانسیون مسئولیت مدنی در برابر آلودگی های نفتی ،مالک هر کشتی که در یکی از کشورهای عضو کنوانسیون ثبت شده باشد و بیش از 2000 تن نفت را به صورت فله به عنوان محموله حمل نماید، ملزم به داشتن بیمه و یا تضمین مالی دیگر از قبیل ضمانت نامه بانکی و یا گواهینامه ارائه شده از سوی یک صندوق غرامت بین المللی به میزان 210 میلیون فرانک جهت پوشش مسئولیت خود برای خسارات آلودگی است .
درکشورما نیز مطابق با آئین نامه اجرائی ماده 6 قانون حفاظت از دریاها و رودخانه های قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی های نفتی مصوب1389 هرکشتی، نفتکش و شناور، برای جبران خسارات احتمالی ناشی از آلودگی آبهای مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس و دریای عمان و آبهای تحت حاکمیت دولت جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر و رودخانههای قابل کشتیرانی ، باید بیمه نامه یا تعهدنامه معادل ریالی یا ارزی بر مبنای حق برداشت ویژه مطابق تعریف صندوق بین المللی پول تهیه کند.
همچنین سازمان بنادر و دریانوردی را موظف کرده است از ورود، ترک بندر یا فعالیت کشتی، نفتکش و شناور فاقد بیمه نامه، تعهدنامه یا گواهینامه در آبهای مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس و دریای عمان و آبهای تحت حاکمیت دولت جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر و رودخانههای قابل کشتیرانی جلوگیری به عمل آورد. مالک و یا سایر مسئولان کشتی، نفتکش و شناور نیز باید بیمه نامه یا تعهدنامه و گواهینامه را در کشتی، نفتکش و شناور نگهداری کنند و در صورت درخواست سازمان بنادر و دریانوردی ارائه کنند.(ماده 10 آئین نامه اجرائی ماده 6 قانون حفاظت ازدریاها در برابر آلودگی نفتی ) در خصوص آلودگی های ناشی از عملیات بالادستی هیچ قانون و آئین نامه ای بیمه اجباری را مقرر نکرده
است وعلی رغم اینکه در قانون حفاظت از دریاها و رودخانه های قابل کشتیرانی در تعریف آلودگی به آلودگی های ناشی از تاسیسات و استخراج نفت اشاره نموده است اما در ماده 6 اخذ بیمه نامه را فقط برای کشتی ها و نفت کش ها الزامی ساخته وتکلیفی برای بیمه نمودن آلودگی های عملیات بالادستی مقرر نکرده است. بنابراین در خصوص آلودگی های ناشی از عملیات اکتشاف و توسعه و حفاری خلا قانونی وجود دارد بدین ترتیب یا باید به قواعد مسئولیت مبتنی بر تقصیر وعامل زیان مراجعه شود که این مغایر با هدف پیشگیری از آلودگی است و یا باید به کمک شروط قراردادی، اخذ بیمه نامه مناسب بر طرف مقابل الزام شود
که به همین خاطر کشورهای سرمایه پذیر در قراردادهای خود شرط می نماید که سرمایه گذار پوشش های بیمه ای مناسب که تاحد امکان مطابق با قانون حداکثر استفاده از توان مهندسی داخلی باشد اخذ نماید. بیمه نامه ها اغلب به صورت تمام خطر پیمانکاران(CAR(CONTRACTOR S ALL RISK ُ و یا بیمه نامه ی تمام خطر نصب EAR(ERECTION ALL RISK) )یا بیمه های مسئولیت صادر می شوند و می تواند متضمن پوشش برای آلودگی های نفتی و خسارات به اشخاص ثالث باشد. (Schwep cke -2004 :225)
در پایان این مسأله را نیز باید مطرح کرد که آیا شرکت های بیمه نیز آمادگی دارند تا چنین مسئولیتهای مطلقی را تحت پوشش خود قرار دهند؟ پاسخ این است که مقررات مربوط به تحدید مسؤولیت عامل زیان، به طور تبعی به بیمهگران نیز توسعه مییابد و از این جهت نگرانی آنان را کاهش میدهد. روش دیگر در کاهش ریسک بیمهگران، بالابردن فرانشیز (سهم بیمهگذار از خسارت) است که به او در انجام اقدامات پیشگیرانه و نیز جلوگیری از گسترش خسارت انگیزه بیشتری میدهد و خطر اخلاقی بیمه گذار را کنترل می کند .
-4انواع بیمه های آلودگی :
-4-1بیمه ی آلودگی های ناشی از عملیات بالادستی
مراحل گوناگون عملیات بالادستی از اکتشاف و حفاری تا توسعه و تولید با ریسک های مختلفی روبه روست .یکی از ریسک هایی که در آن شدت خسارت بسیار بالاست مربوط به آلودگی های دریایی اسـت. بیمـه هـم عاملی برای کنترل آلودگی چاه هایی که منجر می شوند محسوب می شود و هم با پرداخـت سـریع هزینـه های پاکسازی و رفع هر گونه آلودگی باقی مانده به حفاظت از محـیط زیسـت کمـک مـی نمایـد. (پیکـارجو :کامبیز .(1382:
بیمه های تمام خطر پیمانکاران کلیه ی خسارات وارده از جمله آلودگی ها را به استثنای مـواردی کـه عـدم شمول آنها تصریح شده باشد پوشش می دهد. گاهی اوقات نیز بیمه ی مسئولیت صرف نظـر از وجـود و یـا عدم بیمه های تمام خطر برای مسئولیت های مختلف پیمانکاران اخذ می گردد که از جمله آنهـا مسـئولیت ایجاد آلودگی است .
یکی از راهکارهای مدیریت ریسک بیمه گران این است که فرانشیز((Deductible را بسیار بالا در نظر مـی گیرند بنابراین بخش قابل توجهی از جبران خسارت بر دوش پیمانکار قرار می گیرد. حال با توجـه بـه اینکـه کارفرما نگران بازپرداخت خساراتی است که مشمول فرانشیز شده است، از پیمانکار می خواهـد تـا تضـمینی برای جبران خساراتی بدهد که بیمه گر خود را از آن معاف ساخته است .پیمانکاران در این موارد راهی به جز رجوع به صندوق های داخلی خود ندارند. شرکت های بین المللی بزرگ نفتی برای این امـر اقـدام بـه ایجـاد باشگاه هایی می نمایند و به صورت سالیانه و یا ماهانه به باشگاه حق عضویت می پردازند تا در مـواردی کـه شرکتهای بیمه ای ،پوشش مورد نیاز را ارائه نکردند و یا فرانشیز بالا منظور نمودند، بتوانند با عضـویت خـود در باشگاه نوعی بیمه ی داخلی داشته باشند و به آن اتکا نمایند .
-4-2بیمه ی آلودگی های ناشـی از حمـل و نقـل (بیمـه - Protection and indemnity P & Iانجمـن حمایت و غرامت)
مهم تر از نقش شرکت های بیمه در ارائه بیمه های مسئولیت، نقش باشگاه های حمایـت و غرامـت در ارائه خدمات به مالکین کشتی های عضو است. این باشگاه ها امروزه خدمات متنوع و بسیار ارزشمندی را به اعضای خود ارائه می دهند که یا شرکت های بیمه ای ارائه نمی
