مقاله تأثیرات زنان در ساختارهای سیاسی ـ اجتماعی عصر مشروطه ( با تکیه بر آثار ادبی آن دوره )

بخشی از مقاله

چکیده:

در درازای تاریخ بشری با اینکه زنان نیمی از جامعه را تشکیل می دهند، باز هم تبعیض های جنسیتی وجود داشته، و نظام مرد سالارانه مسلط بوده است؛ نادیده گرفتن کفایت، درایتخرسندی، و تیز هوشیِ زنان در ایجاد رخدادهای مهم سیاسی- اجتماعی؛ آسیب مهمی به پیکرهی جوامع انسانی خواهد زد. زنان با مشارکتهای مستقیم و مستقل و یا غیر مستقیم خود در هیأت دختران، همسران و مادران مردهای مبارز، با القای تفکرات والای انسانی، نقش پررنگی در شکلگیری حوادث داشته اند.

در تاریخ پر فراز و نشیب کشور ما، زنان با سستنِگ دلیرانهی زنجیر سنن و قواعد فئودالی، به کارهایی انحصاری مردان برای مردان، دست یافته اند. پیش از نهضت مشروطه، بانوان با اقدامات شایانی نظیر شرکت مؤثر در نهضت تنباکو، اعتراض به قحطی سال 1277شمسی به ناصرالدین شاه، مشارکت در تاسیس بانک ملی ایران، تحریم کالاهای وارداتی، حمایت از صنایع داخلی و تلاش در جهت تحکیم نظام پارلمانی ضمینه را برای فعالیت هایشان پس ازاعطای فرمان مشروطیت ،که سرآغاز جنبش زن ایرانی برای دستیابی به حقوق خویش است، ایجاد کردند. حقوقی همانند، درخواست مشروعیت تشکل های سیاسی زنان، حق رأی، علم آموزی و تأسیس مدارس دخترانه که از مهمترین آنان بود و نمود بارز مؤلفههای مبارزه در تمام این خواسته ها، نشان از مدنیت و زنانگی در چهارچوب نجابت دارد، و میتواند الگوی مناسبی برای پیشبرد اهداف اجتماعی و سیاسی زنان امروز در زندگی پیچیدی شهری باشد.

.1  مقدمه:

انقلاب مشروطه، یکی از بزرگترین رخدادهای تاریخی_ سیاسی ایران است که تحولات ناشی از این فرآیند مهم سیاسی تغییرات بسزایی را در جامعه و به ویژه فرهیختگان، ادبا و روشنفکران حاصل کرده است؛ و در راستای آزاد اندیشی زن ایرانی حماسهای است جاودانه، و نشان از این دارد که زن ایرانی که سالیان دراز همراه مرد ایرانی، تحت ستم حکام استبداد زندگی میکرد، به طور خود جوش به پا خواسته و همگام با مردان موجبات پیروزی ملت ایران را در انقلاب مشروطیت فراهم آورده است

ادبیات فارسی هم در خدمت این حرکت سیاسیB فرهنگی قرار گرفت، و نقش آن در این تحول عظیم انکار ناپذیر است. شاعران فراوانی در قبل و بعد از این دوران عواملی را که منجر به پذیرش فرمان مشروطه از جانب شاه شد در شعرشان بازنمایی کردند؛ بانو عالمتاج قائم مقامی متخلص به ژاله - اسفند 1362 تا مهر 1325 شمسی -

از جملهی این شاعران است، او که زنی فمنیست و در عین حال پاکدامن است، در انتخاب واژگان اشعار صراحت گفتار و نجابت را در هم آمیخته، و با توجه به آگاهی از احوال زنان در کشورهای اروپایی، بانوان ایران را دعوت به رهایی از عقاید خرافی و گام نهادن در مسیرهای پیشرفت و تعدیل مشکلات اجتماعی میکند چنانکه میگوید: اجتماعی هست و نیرویی زنان را در فرنگ در دیار ما هم ار زن جمع گردد، فرد نیست

بانو عالمتاج در ادبیات فارسی و عربی صاحب نظر بود و اشراف کاملی بر صرف، نحو، معانی، بیان و منطق داشت و تا حدی هم در مقدمات حکمت و نجوم کسب معلومات کرده بود. او در دوران عمرش اشعار بسیاری سروده است، اما بر اساس این فکر که خود را خالی از احساسات عاشقانهی لازم برای سرودن اشعار عاشقانه میدانست، بیشتر آنها را به کام آتش سپرد، و مقدار کمی از اشعار او توسط فرزندش، پژمان بختیاری، جمعآوری و چاپ شده است.

.1 B1 بیان مسئله:

در زندگی اجتماعی مشارکت و احساس تعلق اجتماعی لازم و ملزوم یکدیگرند که البته این مشارکت ها نیاز به علم و آگاهی برای بهبود اوضاع و تعدیل شرایط ناخوش آیند دوران دارد، در جوامع انسانی که زنان ومردان در چهار چوبهایی همانند: مدرسه، دانشگاه، بیمارستان ها، دادگاه ها، ادارهها و پارلمانها و غیره، در کنار هم زندگی میکنند، توجه به تاثیر هر کدام از آنها به دور از نگاه جنسیتی در شکلگیری رویدادهای مهم اجتما-عیBسیاسی امری الزامی است.

ادبیات ایران زمین از شاهنامهی حکیم سخن تا به امروز همواره بستر مناسبی برای انعکاس اتفاقات تاریخیBسیاسی بوده است؛ شاعران معاصر که خود سهم بزرگی در ایجاد اتفاقات مهم دوران دارند و حتی بعضی از آنها ارکان اصلی انقلابها و جنبشها را تشکیل میدهند، در اشعارشان ترکیب بینظیری از تاریخ و ادبیات را ایجاد کردهاند، بررسی اشعار شاعران یک دورهی ادبی در همان برحهی تاریخی میتواند رمزگشای تفکرات انسان ها برای تحلیلهای امروزی باشد؛ بانو عالمتاج از جمله بانوان شاعر در عرصهی ادبیات عصر مشروطه است، که مؤلفه های نیاز حضور زنان در مبارزات اجتماعی_ سیاسی در شعر او نمود روشنی دارد. در این پژوهش با استناد بر اشعار ژاله، و بیان و بررسی اقدامات زنان در دوران مشروطه به روش توصیفی_تحلیلی، به تأثیرات زنان در ساختارهای سیاسی_ اجتماعی عصر مشروطه میپردازیم.

.2 B1 پیشینهی تحقیق:

تا کنون پژوهشهایی با موضوع جنبش های زنان در دوران مشروطه انجام شده که حجم کمی این پژوهش و نیز عدم ضرورت آوردن تمامی این موارد، بسندگی ذکر برخی عنوان ها را که بیشتر به پیشینهی این مقاله مرتبط هستند ضروری مینمایدکه عبارت است از کتاب ها و مقالات: »جریان شناسی فعالیت زنان در عصر مشروطه« از یاسری - 1389 - این پژوهش توضیح میدهد که، در ساختار سادهی فعالیتهای فرهنگی دورهی
 
مشروطه، چگونه شبکه های پیچیده ای از فعالیت زنان سامان مییابد؛ »نقش سازمانهای زنان در انقلاب مشروطه« از یشایایی - 1384 - که با بیان فعالیتهای جنبشهای زنان به بررسی تاریخ مبارزات زنان ایرانی بعد از انقلاب مشروطه میپردازد؛ »سالار زنان ایران« از پیرنیا - 1374 - این کتاب حکایت زندگی زنان ایران است، نویسنده با بیان اسامی تعداد فراوانی از بزرگ زنان مؤثر، فعال و پیشرو به ذکر اولین جنبش های زنان، مطبوعات زنان و مدارس دخترانه و تاثیرات آنها در رویدادهای مهم تاریخی از گذشته تا به امروز میپردازد؛ »خواجه نوری، بیژن: بررسی و تحلیل اجمالی نقش اجتماعی زنان در تاریخ ایران« از زاهد - 1382 - در این مقاله جریان رشد و افول منزلت زنان همراه با علل و زمینه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن در طول تاریخ ایران بررسی و ارزیابی شده است.

.3 B1 اهمیت و ضرورت تحقیق:

بررسی تأثیرات زنان در ساختارهای اجتماعی_ سیاسی عصر مشروطه با تکیه بر آثار ادبی آن دوران و انتخاب ژاله به عنوانیک شاعرِزنِ مبارز، که خروج زنان از عقاید خرافی، بیتوجهی به تفکیک های جنسیتی و مبارزهی بانوان را نیازی در جهت اصلاح جامعه و تأثیر هدفمند آن بر مبارزات مشروطه میدانست، الگوی مناسبی است برای پژوهش در گسترهی زندگی شهری زنان امروز، در جهت مشارکت های آنها در امور مختلف و مشابه با انقلاب مشروطه؛ که این مهم، ضرورت انجام این پژوهش میباشد.

.2  بحث اصلی:

.1 B2 برآمدن بانوان از تاریکِ خانهها:

آنچنان که در تاریخ خوانیم،می ایرانِ پیش از مشروطه برخلافِ تمدن و فرهنگ تابناک گذشته، در خمودگی و جهل دوران قاجار به سر میبرد، تا اینکه ارتباط و رفت و آمد با دیگر کشورها بیشتر شد و آشنایی با تمدنجهانِ غرب و کشورهایی متأثر از آن عده بیشتری را مجذوب و واله خویش ساخت. آموزش و تعلیم زبان های خارجی چون روسی، ترکی، انگلیسی و فرانسه لازم شمرده شد - تفضلی، . - 50 :1387 در این احوال مدت ها بود که زنان شهری در اندرون به زندگی خود ادامه میدادند، و در هیچ موردی طرف مشورت مردان خودی، هم قرار نمیگرفتند. - پیرنیا، 45 :1374زنان - در خرافه و جهلِ حاصل از نادانی و بیسوادی دست و پا میزدند؛ به نقل از یک بانوی ایرانی در شمارهی 64 حبلالمتین که مینویسد: »سر هر کوچه و بازار بساطی از این خرافات - فالگیری و رمالی - پهن است. هر چه شوهر بدبخت به یدِ کمین و عرق جبین پیدا نماید، صرف اینگونه کارهای لاطائل میشود. امید ما به زنان

شیر مردی است که دستی از آستین برآرند و به تربیت بنات خود بپردازند، ای مادران و خواهران چرا غافل نشسته-اید. جنبش کنید و از این کثافات خود را رهایی دهید - همان: «. - 49 ژاله هم در همین رابطه به زیبایی سروده است: اجتماعی هست