بخشی از مقاله
چکیده
شبکه اینترنت درکنارمزایای بی شمارش، معایبی نیز داردکه عدم آشنایی کامل با فضای مجازی می تواند آسیب هایی را برای دانش آموزان به بارآورد. دراین مقاله پس ازتعریف شبکه های اجتماعی مجازی و معرفی چندی ازآنها به بررسی تأثیرات شبکههای اجتماعی برافت تحصیلی دانش آموزان ازجمله ایجاداعتیاد اینترنتی، ایجاد مشکلات خانوادگی، مسائل مربوط به گروه دوستان و مسائل مربوط به محتوای این شبکهها بررسی شده و نظرات جمع آوری شده کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت درخصوص تاثیرات شبکه های مجازی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان بیان شده است.
روش پژوهش به صورت کتابخانه ای که با استفاده ازکتاب ها، مقاله ها وگزارش های علمی داخلی و خارجی مرتبط و تحقیقات به عمل آمده دراین حوزه، مشاهدهی میدانی و همچنین نظر خواهی ازعدهای کارشناسان نظام آموزشی کشور استفاده شده و سپس با جمعآوری نظرات و تطبیق آنها با هم و انتخاب موارد مورد تأکید و مشابه این افراد موارد مناسب بدست آمد. درپایان نتیجه گیری این پژوهش، ضمن برجسته ساختن اهمیت شبکه های مجازی و مزایای آن، بدلیل مورد تهدید قرار گرفتن دانش آموزان از سوی شبکه های اجتماعی، پیشنهاداتی جهت مصون ماندن دانش آموزان از آسیب های احتمالی شبکه های اجتماعی بیان شده است.
مقدمه
زندگی بشر همواره به صورت اجتماعی شکل گرفته تا به آن حد که بنا بر گفته بسیاری از اندیشمندان انسان موجودی اجتماعی است. این اجتماع انسانی که غالباً جامعه خوانده میشود به این صورت تعریف میگردد که »مجموعهای از افراد انسانی که با نظامات و سنن و آداب و قوانین خاص به یکدیگر پیوند خورده و زندگی دسته جمعی دارند، جامعه را تشکیل میدهند -
این جامعه همواره در طول تاریخ پرفراز و نشیب زندگی آدمیان دچار دگرگونی و تحول اساسی و سرتاسر آکنده از خلاقیت و نوآوری افراد متفکر بوده است. بنابر این هر فرد در رهگذر عمر خود مدام با این تغییرات روبهرو بوده و سبک زندگی خود را با آن سازگار مینماید. حال آنکه برخی از جوامع از دگرگونی ها استقبال به عمل آورده و از آن به نحوه مقتضا بهره جسته و برخی راه مخالفت و مقاومت را پیش گرفته و سر تعظیم در مقابل آن فرو نمیآورند که در واقع همانگونه که مککوایل یادآوری میکند McQuail - ، - 2003 زمینه های اجتماعی در میزان نفوذ و سرعت تغییرات ناشی از استفاده از فنآوری مؤثر است. اما، مقاومتهای اجتماعی و سیاسی که در برابر نفوذ فناوری نوین انجام گرفته است، به دلیل ویژگیهای آن، چندان پایدار و مؤثر نبوده است.
امروزه اما آنچه که حائز اهمیت است این است که »به هنگام پدید آمدن دگرگونی های اجتماعی و به سستی گراییدن عادات کهن، نیاز به سنجش مفهوم هایی که با زندگانی و سرنوشت آدمی پیوند دارند، آشکار میگردد و بر چنین زمینهای است که در دوران نو و بهویژه در سرزمینهایی که با تحوّلهای گوناگون روبهرو بودهاند، پرداختن به این گونه مفهومها و از آن میان آنچه به تربیت و تحوّل انسانی بستگی دارد بیش از پیش مطرح شده است«
با توجه به این مفهوم و از آنجا که جامعهی جهانی با ورود تکنولوژی1و فناوریهای جدید تغییرات قابل توجهی کرده است یا به تعبیر مانوئل کاستلز2فناوری های نوین اطلاعات، نقاط دور عالم را در شبکه های جهانی به همدیگر پیوند میدهند، ارتباطات رایانه-ای مجموعهای از جوامع مجازی را به وجود میآورند و در نتیجه آن همه ساختارها و فرآیندهای مادی و معنوی بشری دگرگون میشوند - کاستلز، 1380، ص - 48لازم است تا این تحوّلات مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
امروزه فناوریهای نو راه نفوذ خود را به جامعهی ما پیدا کرده و در این معبر همواره قشر نوجوان و جوان به دلیل ویژگیهای این دوره از زندگی خود بیشترین استقبال و پذیرش را از آن به عمل میآورند. یکی از این فناوریهای دنیای جدید که دانشآموزان ما با آن مواجهاند اینترنت و شبکههای اجتماعی وابسته به آن در فضای مجازی است و از آنجا که این گونه شبکهها تأثیرات فراوانی بر عملکرد تحصیلی دانشآموزان دارد و با توجه به آن که این شبکهها در کشور ما با اقبال خوبی از سوی نوجوانان و جوانان روبهرو شدهاند، به گونه ای که »تعداد کاربران عضو فیس بوک از جانب وزیر ارشاد علی جنتی4 الی4/5 میلیون نفر و وایبر5/9 میلیون نفر« - روزنامه دنیای اقتصاد - . بیان داشته است که گواه این مدعا میباشد به گونهای که "ایرانی ها رتبه سوم را در این شبکه ها کسب کرده اند" - ستارزاده، - 1386؛ و با توجه به اهمیت آموزش و پرورش نسل نوجوان و جوان کشور در دوران حاضر چرا که »تنها در دوران نو است که B به سبب دگرگونیهایی که در جنبههای گوناگون زندگانی اجتماعی روی داد B نیاز به سنجیدن چگونگی آموزش و پرورش و بنیادهای آن آشکار گردیده است« - نقیب زاده،1391، ص. - 22 ما را برآن داشت تا به بررسی آن بپردازیم و مسائل نوینی که در عملکرد تحصیلی دانشآموزان به وجود آورده را مشخص گردانیم. باشد که اطلاعات بدست آمده راه گشایی باشد برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت در راه آموزش و پرورش آینده سازان این مرز و بوم و همچنین سبب فراهم آمدن اطلاعات مفیدی باشد تا دانشآموزان بتوانند با بهرهگیری از آن به گونهای صحیح از این فناوریها استفاده نمایند.
تعریف شبکههای اجتماعی و معرفی چندی از آنها
برخی از تعاریف تولید و انتشار محتوا را برجستهتر کردهاند و رسانه اجتماعی را رسانهای دانستهاند که امور تولید ویدئو، صدا، متن یا چندرسانهای در آن توسط کاربران انجام میشود و در محیط اجتماعی منتشر و بین همتایان به اشتراک گذارده میشوند، مانند بالگ، ویکی3، یا سایتهای میزبان قطعات ویدیوئی 2010 - ، - Capilanou این تعریف مصادیق رسانه اجتماعی را تعیین میکند و آن را شامل سایتهایی میداند که بر اساس مشارکت کاربر و تولید محتوا توسط کاربر شکل گرفتهاند. این رسانهها شامل سایتهای شبکهسازی اجتماعی مانند لینکدین، فیسبوک، سایتهای نشانگذاری4 اجتماعی نظیر دلیشسDel.icio. us - 5 - ، سایت های اخبار اجتماعی نظیر دیگ - Digg - 6 یا ادیت - Eddit - 7، و سایر سایتهایی هستند که کانون توجهشان تعامل با کاربر است.
در تعریفی دیگر - Webtrends, - 2011 رسانه اجتماعی، به هر نوع سایت یا خدمات تحت وب دانسته شده که دارای ویژگی »اجتماعی بودن« است و یا وب82 را مورد استفاده قرار میدهد؛ بلاگها، شبکههای اجتماعی، سایتهای خبری اجتماعی - اظهار نظر و نظرگذاری کاربران و تعامل آنان با اخبار و به سایتهایی گفته میشود که باستفاده از نرم افزارها و ابزارهای پیشرفته برنامه نویسی، به نحوی محتوای آنها توسط کاربران ایجاد و بر اساس دستورالعملهایی مدیریت میشود.
رویدادها - ، ویکیها از مصادیق آن هستند. آندریس کاپلان1 و مایکل هینلین2 رسانه اجتماعی را به مثابه »یک دسته ابزارهای مبتنی بر اینترنت تعریف میکنند که بر بنیان ایدئولوژیک و فناوری وب 2 استوار هستند، و به کاربران امکان تولید محتوا و مبادله آن را میدهند« . - Kaplanand Haenlein, 2010:59-68 - و از جمله دیگر شبکه های اجتماعی که مخصوص تلفن های همراه طراحی شده و در بین دانشآموزان ایرانی ازمحبوبیت قابل توجهی برخوردار است میتوان به واتس آپ3، وایبر 4 و ویچت5 اشاره کرد. به طور کلی میتوان گفت کاربران در این شبکهها بعد ازایجاد پروفایل و مراحل عضویت، با مشارکت در این فضا و با کمک قابلیت های چند رسانه ای سایت از قبیل گذاشتن عکس، متن، محتوا و یا لینک به محتواهای بیرونی، فضای خود را توسعه می دهند.
تأثیرات شبکههای اجتماعی بر افت تحصیلی دانش آموزان
حال پس از آشنایی با تعریف و کارکرد شبکه های اجتماعی مجازی به بیان تأثیرات آن بر تحصیل دانشآموزان میپردازیم.
ایجاد اعتیاد اینترنتی و معایب آن
شبکه های اجتماعی به دلیل جذابیتهایی که برای دانشآموزان دارند سبب شدهاند تا این افراد بسیاری از زمان خود را صرف استفاده و کار با آن کنند و این »جذابیتهای جریان آزاد اطلاعات و امکاناتی که فنآوریهای نوین در اختیار طیف گسترده کنشگران قرار میدهند، بسیاری از مقاومتهای اولیه را در هم میشکند وچالشهای بزرگی را در حوزههای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پیشروی دولتها قرار میدهد.
یکی از این چالشها که توسط شبکههای اجتماعی به وجود میآید اعتیاد اینترنتی است. عوامل بسیاری در گرایش افراد به اعتیاد اینترنتی نقش دارد. برای مثال دانشآموزان با ویژگیهای شخصیتی وابسته، خجالتی، افسرده و دارای عزتنفس پایین گرایش بیشتری به معتاد شدن دارند - یانگ و تانگ ، 2007، ص - 80 لوکاف 2004 - ، به نقل از آیدین و ساری، 2011، ص - 3500 تمایلاتی همانند آزاد بودن، ارتباط برقرار کردن آسان، خلق کردن یک هویت به سادگی و پرورش دادن روابط شخصی معنادار را از عوامل افزایش گرایش نوجوانان به اینترنت میداند،که همانطور که قبلاً گفته شد این ویژگیها بیشتر مربوط به شبکههای اجتماعی مجازی میشود. متن تجدید نظر شده ویرایش چهارم کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی - DSM-IV-TR - اعتیاد اینترنتی را جزو اختلالهای تکانه نامعین - - NOS طبقهبندی میکند
اعتیادهای وابسته به تکنولوژی را به عنوان زیرمجموعه اعتیادهای رفتاری در نظر گرفت. این اختلال را می توان به عنوان نوعی استفاده از اینترنت که میتواند مشکلات روانشناختی، اجتماعی، درسی و یا شغلی در زندگی فرد ایجاد کند تعریف کرد
برخی از این مشکلات که میتواند موجب اختلال در تحصیل دانشآموزان گردد که در تحقیقات بسیاری که در این زمینه انجام گرفته بیان شده است را در این مبحث مورد بررسی قرار خواهیم داد. شاید بتوان اولین عاملی را که به جهت استفاده بیش از حدّ اینترنت و شبکههای اجتماعی مجازی در افت تحصیلی تأثیر گذار دانست، اتلاف وقت به دلیل کار بیش از حد با آن است چرا که دانشآموز را از انجام به موقع و صحیح تکالیف باز میدارد و این امر بر کسی پوشیده نیست. دانش آموزان معتاد اینترنتی اذعان داشته اند که اینترنت بر مطالعات و جریان عادی زندگی آنها تأثیر منفی گذارده است
پژوهش بر دانش آموزان دبیرستانی نشان داده که اینترنت تأثیرات منفی بر مطالعات و زندگی روزمره آنان داشته است - Lin and . - Tsai,1999 در زمینه استفاده بیش از حد یا اعتیاد به اینترنت، تبعاتی چون ناراحتی های جسمی مانند سردرد، تورم و سوزش چشم، کمردرد، گردن درد، درد مفصل انگشتان و مچ دست - مشهور به سندروم تونل کارپال - ، کمخوابی یا بیخوابی و اختلال در اشتها و عوامل دیگری چون افت تحصیلی، عدم تمایل به شرکت در کلاسهای درس، محافل خانوادگی یا جمع دوستان، بی توجهی به نظافت شخصی،
