بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی رابطه بین هوش هیجانی و امید به تحصیل با اضطراب امتحان دانشآموزان دوره متوسطه دوم بود. به لحاظ ماهیت و اهداف، این پژوهش از نوع کاربردی و برای اجرای آن از روش همبستگی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه شهر لنده بوده که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحلهای تعداد 185 نفر به عنوان حجم نمونه آماری پژوهش انتخاب شدند. برای گردآوری دادهها از پرسشنامه-های هوش هیجانی شوت و همکاران - 1998 - ، اضطراب امتحان ابوالقاسمی و همکاران - 1375 - و امید تحصیلی سامانی و سهرابی - 2011 - استفاده شده است که روایی و پایایی آنها مورد تأیید قرار گرفته است.
جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از دادهها در سطح آمار استنباطی از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون، تی تست گروه های مستقل و تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه همزمان استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که بین هوش هیجانی و امید تحصیلی با اضطراب امتحان رابطه منفی و معنادار وجود دارد و اینکه هوش هیجانی و امید به تحصیل به طور منفی دارای قدرت پیش بینی معنادار برای متغیر اضطراب امتحان میباشد. همچنین یافتهها نشان داد که بین هوش هیجانی، امید به تحصیل و اضطراب امتحان دانشآموزان پسر و دختر تفاوت معناداری وجود ندارد.
مقدمه
اضطراب یک حالت کاملا طبیعی و سهم کسانی است که فکر می کنند. همهی قدمهایی که انسان به جلو بر میدارد، همه ی کشفهای علمی، هنری و ادبی نیز براساس اضطراب انجام می گیرد. به گونهای که می توان گفت: انسان عادی به مقداری اضطراب نیاز دارد تا به تکاپو بیفتد؛ چنانکه اگر اضطراب نبود همه ما پشت میز هایمان به خواب می رفتیم. اضطراب زمانی مساله ساز می شودکه از تحمل انسان و مرز سلامتی فراتر می رود و موجب آشفتگی روانی و جسمانی می شود. اضطراب امتحان1 یک مشکل آموزشی مهمی است که دانش آموزان را تحت تاثیر قرار می دهد.
به عبارتی اضطراب امتحان اصطلاحی کلی است و به نوعی از اضطراب یا هراس اجتماعی اطلاق می شود که فرد را در باره تواناییهایش دچار تردید می کند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت های امتحان است. موقعیتهایی که فرد در معرض ارزشیابی قرار می گیرد و مستلزم حل مسئله یا مشکل است. بنابراین می توان چنین بیان کرد که فرد دچار اضطراب امتحان، پاسخ سوالات درسی را می داند، اما شدت اضطراب مانع ازآن می شود که وی از معلومات خود استفاده کند - سرگلزایی، ثمری و کیخانی،. - 1382 تحقیقات نشان داده است که اضطراب امتحان با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد و اثرات زیانباری بر توجه، هیجان و کیفیت یادگیری دارد.
علاوه بر این اضطراب امتحان می تواند علائمی را در فرد ایجاد کند. عاملی که احتمالا می تواند بر اضطراب امتحان تاثیر گذار باشد هوش هیجانی است. هوش هیجانی یک حیطهی چند عاملی از مجموعهی مهارتها و صلاحیتهای اجتماعی است که بر توانایی فرد برای تشخیص، درک و مدیریت هیجان، حل مسأله و سازگاری با فشارها و چالش های زندگی موثر است - خسروجردی و خانزاده، . - 1386 هوش هیجانی نوع دیگری از هوش و حاکی از شناخت احساسات خویشتن و استفاده از آن برای اتخاذ کردن تصمیم های مناسب در زندگی است که می تواند بر وضعیت تحصیلی دانشآموزان اثرگذار باشد. عامل دیگر که احتمالا می تواند روی اضطراب امتحان تاثیر گذار باشد امید تحصیلی2 است که متاسفانه کمتر مورد بررسی علمی قرار گرفته است.
اهمیت امید در زندگی انسان چنان است که قرآن در آیات متعدد به طرح امید برای انسان می پردازد.برای نمونه، در سوره یونس اشاره می کند که امید به آینده برتر در این دنیا و آخرت است که موجب می شود تا انسان باورها و عکس العملها ی خود را تصحیح کند و به اصلاح و بهسازی اعمال ورفتار خود بپردازد. یا در سوره یوسف آیه 87 می فرماید: اگر انسان امیدی به دستیابی نداشته باشد هرگز تلاشی نخواهد کرد و کوششی برای رفع و برداشتن مشکلات از خود نشان نمی دهد.
پوتوین ودنیلز3 - 2010 - و نی،لااو و لی یااو - 2011 - 4 هرکدام جداگانه نشان دادهاند که خودکارآمدی تحصیلی بالا با اضطراب امتحان پایین ارتباط دارد. پوتوین و دانیلز - 2010 - 5 نشان دادند که دانشآموزان با اهداف عملکرد اجتنابی اضطراب امتحان بیشتری از خود نشان می دهند و در مقابل دانش آموزانی که اهداف یاد گیری دارند سطح پایینی از اضطراب امتحان بروز می دهند. به نظر می رسد که دسته اول به دنبال کسب نمره خوب و جلب رضایت والدین بوده و از شکست میترسند.
گالاو وود - 2012 - 6 در پژوهشی نشان دادند که اضطراب در دانش آموزان با خودکارآمدی پایین پیشبینیکننده منفی عملکرد ریاضی است اما در دانش آموزانی که دارای خودکارآمدی بالایی بودند این رابطه منفی دیده نشد. همچنین نتیجه گرفتند که خودکارآمدی در مدیریت اثرات اضطراب مفید است. بنابراین دانش آموزی که دچار اضطراب امتحان می شود دغدغه او درباره آینده تحصیلی شدید شده و موجب می شود که جهت مقابله با این اضطراب سطح آرزوها ی خود را کاهش داده که یکی از نتایج این فرایند، ناکامی نسبت به ادامه تحصیل است. لذا در این پژوهش برای بررسی رابطه بین هوش هیجانی و امید به تحصیل با اضطراب امتحان می پردازیم. امید است انجام این پژوهش گامی باشد در جهت پیشبرد اهداف آموزش و پرورش برای کاهش اضطراب امتحان، بالا بردن هوش هیجانی و افزایش امید دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی.
روش پژوهش
پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری در این پژوهش شامل شامل کلیه دانش آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه دوره دوم شهر لنده - استان کهگیلویه و بویراحمد - در سال تحصیلی 92-93 می باشد. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحلهای از بین کلیه دبیرستان های شهر لنده، سه مدرسه دخترانه و سه مدرسه پسرانه به صورت تصادفی انتخاب و در هر مدرسه یک کلاس به تصادف انتخاب و تمام دانش آموزان آن کلاسها به عنوان نمونه آماری در پژوهش حاضر شرکت کردهاند که در مجموع پرسشنامهها بین دانش آموزان سه کلاس دخترانه و سه کلاس پسرانه توزیع شده است که این تعداد برابر با 185 نفر میباشند.
ابزار پژوهش
الف - پرسشنامه هوش هیجانی
این پرسشنامه توسط شوت و همکاران در سال 1998 بر اساس مدل نظری هوش هیجانی مایر و سالووی - - 1990 ساخته شد. شوت و همکاران با استفاده از سنجش تحلیل عامل و تحلیل مولفه ی اصلی پاسخ 316 آزمودنی 62 ماده، مقیاسی که بر مبنای این مدل ساخته بودند چهار عامل بدست آوردند. عامل اول پرسشنامه حاضر شامل 33 ماده و دارای ارزش ویژه 10/79 بود و عامل دوم تا چهارم به ترتیب ارزش 3/58، 2/90، 2/53 را نشان داد. 33 ماده ای که در عامل اول قرار گرفته اند، نشان دهنده ی مدل مفهومی سالووی و مایر از هوش هیجانی بودند. جهت تعیین پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که آلفای 0/81 به دست آمد.
ب - مقیاس امیدتحصیلی
پرسشنامه امید تحصیلی - سامانی و سهرابی، - 2011 مشتمل بر 9 ماده است که آزمودنی براساس یک مقیاس 5 گزینه ای از یک "کاملا مخالفم تا کاملا موافقم" پاسخ می گوید. مقیاس این پرسشنامه می تواند از9 تا 45 تغییرکند. بزرگترین امتیاز منعکس کننده مسیرها و فعالیت های بزرگتر است. پژوهش حاضر بر مبنای ضریب آلفای درونی 0/88 به دست آمد.
ج - پرسشنامه اضطراب امتحان - - TAI
پرسشنامه اضطراب TAI - ابوالقاسمی و همکاران، - 1375 مشتمل بر 25 ماده که آزمودنی بر اساس یک مقیاس چهار گزینه ای هرگز، به ندرت، گاهی اوقات و اغلب اوقات به آن پاسخ می گوید. حداقل نمره در این ازمون صفر و حداکثر 75 است. هرچه فرد نمره بالاتری کسب کند نشان دهنده اضطراب بیشتری است. در پژوهش حاضر ضریب پایایی از طریق آلفای کرونباخ 0/85 به دست آمد.
