بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تبیین رابطه بین یادگیری خودتنظیمی و امید به تحصیل با اضطراب امتحان دانش-آموزان پایه ششم ابتدایی شهر چرام بود. این پژوهش از نوع کاربردی و برای اجرای آن از روش توصیفی همبستگی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشآموزان ششم ابتدایی شهر چرام در سال تحصیلی 1393-94 بود که با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای از بین کلیه کلاسهای پایه ششم ابتدایی شهر چرام سه کلاس دخترانه و سه کلاس پسرانه به صورت تصادفی انتخاب و تمام دانشآموزان آن کلاسها بهعنوان نمونه آماری در پژوهش حاضر شرکت داده شدند. برای گردآوری دادهها از پرسشنامههای یادگیری خودتنظیمی پنتریچ و دگروت - 1990 - ، امید به تحصیل سامانی و سهرابی - 2011 - و اضطراب امتحان ابوالقاسمی و همکاران - 1375 - استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه همزمان استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که بین امید به تحصیل و یادگیری خودتنظیمی و راهبردهای - خودکارآمدی، ارزش تکلیف، راهبردهای شناختی و فراشناختی - با اضطراب امتحان رابطه منفی و معنادار وجود دارد. همچنین یافتههای پژوهش نشان داد که امید به تحصیل و راهبردهای یادگیری خودتنظیمی، اضطراب امتحان را پیشبینی میکنند.
کلیدواژهها: یادگیری خودتنظیمی، امید به تحصیل، اضطراب امتحان
مقدمه
در جوامع کنونی یکی از عواملی که در سلامت انسانها تأثیر بسیار گذاشته اضطراب است. اضطراب حالتی است که تقریباً در همه انسانها در طول زندگی و به درجات مختلف بروز میکند. یکی از اضطرابهای شناخته شده در تعلیم و تربیت اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان نوع شایعی از اضطراب عملکرد است که سالانه میلیونها دانشآموز و دانشجو را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار میدهد. اضطراب امتحان یک واکنش هیجانی ناخوشایند به موقعیت ارزیابی است. این هیجان با احساس نوعی از تنش، تشویش و برانگیختگی سیستم عصبی مشخص میشود. همانطور که وبر1988 - 1، به نقل از کاظمیان و مهرابی زاده، - 1389بیان داشتند: اضطراب معمولاً به یک حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم اطلاق میشود که با پریشانی، وحشت، هراس و تشویش همراه است.
اضطراب یکی از متغیرهای انگیزشی و شناختی است که پیشرفت تحصیلی، یادگیری، عملکرد، توجه، تمرکز و بازیابی اطلاعات یادگیرندگان را بهطور قابل ملاحظهای تحت تأثیر قرار میدهد - بمبموتی2، . - 2008 اضطراب امتحان اصطلاحی است که بهنوعی اضطراب یا هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره تواناییهایش دچار تردید میکند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیتهای ارزیابی کننده، حل مشکلات و تقلیل کارآمدی تحصیلی است. اغلب تحقیقات وجود همبستگی منفی بین سطح اضطراب و بازده تحصیلی را مورد تائید قرار دادهاند - ابوالقاسمی، . - 1390 ساراسون - 1999 - 3 اضطراب امتحان را این گونه تعریف نموده است:
نوعی اشتغال ذهنی که با خود آگاهی، شک و تردید نسبت به خود و خود تحقیری مشخص میشود. چنین فعالیتهای شناختی هم بر رفتار آشکار فرد و هم بر واکنشهای فیزیولوژیکی او تأثیر میگذارد که واسطهای بین تجربه - مورد امتحان واقع شدن - و رفتار - مضطرب شدن - میباشد. این اشتغال ذهنی، توجه فرد را به خود جلب میکند و در عملکرد آن از طریق کاهش توجه نسبت به قرینههای مرتبط با یک تکلیف اختلال ایجاد مینماید و رمزگردانی و انتقال اطلاعات را مختل میکند. بهطورکلی موقعیتهای رقابتی که دانشآموزان درگیر آن هستند و مقایسه وضعیت کنونی با وضعیت مطلوب اگر برای آنها موفقیت آمیز نباشد آنها را دچار اضطراب امتحان میکند. سپهریان و رضایی - 1389 - در تحقیقات خود نشان دادند اندیشیدن به موقعیتهای رقابتی و تهدیدآمیز در دانشپژوهان اضطراب ایجاد مینماید هر چه چنین وضعیتهایی بیشتر به آینده و سرانجام افراد مربوط گردد در حالتهای ارزشیابی و آگاهی از وضعیت تحصیلی آنها بیشتر به صورت اضطراب امتحان تجلی مییابد.
هیچ انسانی را نمیتوان یافت که از اضطراب بیبهره باشد پس لازم است راهکارها و چارهای را با توجه به دنیایی که هم اکنون در آن زندگی میکنیم بیابیم تا بتوانیم بر ناملایمات و سختیهای ناشی از آن فائق آییم و عوامل تأثیرگذار بر آن را بشناسیم. عاملی که احتمالاً میتواند بر اضطراب امتحان تأثیرگذار باشد یادگیری خودتنظیمی است - اسماعیلی، - 1392، خودتنظیمی سازهای است که از دهه 1960 از سوی بندورا مطرح شد - کدیور، - 1380 مطالعات اولیه در این زمینه متمرکز بر خود تنظیمی به معنای عام کلمه بود که در زمینههای گوناگون فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح شد از دهه 1980 این سازه در زمینه یادگیری مطرح شد و مورد توجه نظریههای گوناگون روانشناسی از جمله رفتارگرایی، شناختگرایی و ساختارگرایی قرار گرفت از ویژگیهای مشترک دیدگاههای گوناگون نسبت به این سازه، همپوشینسبتاً زیاد این نظریهها با یکدیگر است همه این نظریهها هسته اصلی سازه خودتنظیمی را راهبردهای شناختی و فراشناختی معرفی کردهاند - پوردی و هاتی1، 1996 به نقل از صمدی، - 1383
پژوهشگران اذعان میدارند که مفهوم یادگیری خودتنظیمی یا خود راهبری ریشه در دیدگاه اگزیستانسیالیسم داشته که آزادی فردی، مسئولیت و دیدگاههای شخصی را ترغیب مینماید - سانگر و تکایا2، . - 2006 منظور از خود تنظیمی این است که یادگیرندگان مهارتهایی برای طراحی، کنترل و هدایت یادگیری خود دارند و به یادگیری تمایل دارند تا کل فرایند یادگیری را ارزیابی کنند و به آن بیندیشند - کجباف، مولوی و شیرازی، - 1385 به عبارت دیگر خود تنظیمی عبارت است از برنامهریزی بر مبنای مشاهده خویشتن که بهطور مداوم رفتار را برای دستیابی به اهداف مورد نظر، پایش میکند یادگیری خود راهبر بر مشارکت فعال فرد در یادگیری اشاره دارد یادگیرنده خود تنظیم، بدون نیاز به نظارت، خود شخصاً برای یادگیری تلاش کرده، بدان جهت بخشیده و یادگیری خود را پایش و ارزیابی میکند - زیمرمن3، - 2000 یادگیری خود تنظیمی یک موضوع مهم برای یادگیری انسان است و روانشناسان تربیتی بر شرکت فعالانه یادگیرنده در فرایند یادگیری بهجای تجربه یادگیری انفعالی تأکید میکنند - او من چی4، - 2006 یادگیری خود تنظیمی بهعنوان فرایندی فعال و ساختاری پردازشی است که با آن یادگیرنده اهداف فعالیتهای یادگیری، شناخت، انگیزه و رفتار خود را تنظیم و کنترل میکند - نیکوس و جورج5، . - 2005
عامل دیگر که احتمالاً میتواند در اضطراب امتحان تأثیرگذار باشد امید تحصیلی است. بیشتر روانشناسان و پژوهشگران تحقیقات خود را بر شرایط ناکامی یا غم و اندوه و افسردگی متمرکز کردهاند و بهتدریج در سالهای اخیر به تعاریف، عوامل همبسته و پیشبینی کنندهی روانشناسی مثبت نگر مانند شادی و امید پرداختهاند. که در این پژوهش به امید تحصیلی بهعنوان عاملی که احتمالاً در اضطراب امتحان میتواند مؤثر باشد میپردازیم از نظر اسنایدر - 2005 - 6 امید فرایندی است که طی آن افراد ابتدا اهداف خود را تعیین میکنند، سپس راهکارهایی برای رسیدن به آن اهداف خلق میکنند و بعد از آن انگیزه لازم برای به اجرا درآوردن این راهکارها را ایجاد کرده و در طول مسیر حفظ میکنند.
از دیدگاه هوش هیجانی امیدوار بودن به این معنا است که افراد در مقابل اضطراب فشار آور، نگرش حاکی از شکست یا افسردگی و در رویارویی با چالشها یا موانع دشوار تسلیم نخواهند شد و در کل اضطراب کمتر دارند و درماندگی عاطفی در آنها کمتر است - گلمن، 1995، به نقل از اسنایدر، . - 2005 امید در حیطه تکالیف درسی به تواناییهای دانشآموز و موفقیت وی در محیط مدرسه اشاره دارد. داشتن امید بالا در این حیطه به این معنا است که دانشآموز میتواند در محیط تحصیلی، اهداف واقعبینانهای برای خود ترسیم کند؛ مانند انجام به موقع تکالیف درسی و شرکت در فعالیتهای فوق برنامه یا پیدا کردن راههایی برای آموختن مطالب دشوار و گرفتن نمره خوب. محققان - چنگ 1998، مک درموت و اسنایدر، 1999، اسنایدر و هوزا و دیگران، 1997؛ به نقل از بهاری، - 1390 به مطالعه رابطه بین سطوح امید و موفقیت تحصیلی پرداخته اند، به نظر آنها امید و موفقیت تحصیلی اغلب در ارتباطاند.
بنابراین اگر دانشآموز در محیط آموزشی خصوصاً در فصل امتحانات به اضطراب امتحان مبتلا شود باعث میشود از یادگیری کمتر لذت ببرد و احساس ناامیدی کند. چنانکه بیان شده، دانشآموزانی که بیشترین امیدواری را دارند به صورت بهتری در پیدا کردن زمینههای حوادث چالش انگیز نسبت به کسانی که از امیدواری پایینتری برخوردارند، عمل میکنند - دان و کریستو فرجان7، . - 2009 دانشآموزان بزرگترین سرمایههای هر جامعه بهحساب میآید، زیرا میتوانند با درهم آمیختن نیروی جوانی، علم و مهارت آموخته شده، چرخهای پیشرفت و توسعه را به حرکت در آورند. عصر تبادل اطلاعات، با توجه به پیچیدگیهای تمدن و
