بخشی از مقاله
عنوان مقاله تاریخچه تحریم اقتصادی دشمنان علیه ایران، راهکارهای مقابله در برابر تأثیرات منفی احتمالی تحریم ها
چکیده فارسی:
پژوهش حاضر تحت عنوان » تاریخچه تحریم اقتصادی دشمنان علیه ایران، راهکارهای مقابله در برابر تأثیرات منفی احتمالی تحریم ها« میباشد که به بررسی تحریم دشمنان علیه ایران از ابتدا تا کنون می پردازد و راهکارهایی را هم برای مقابله با اثرات منفی این پدیده ارائه می دهد. چرا که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و به چالش کشیده شدن نظام حاکم بر روابط بین الملل و همچنین پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران که امام ( ره) آن را انقلاب دوم نامید، غرب و خصوصاً ایالات متحده آمریکا علاوه بر پیگیری دیگر ابزار ها برای مقابله با نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، از ابزار تحریم سود برده و تحریم های بسیاری را علیه ایران به مرحله اجرا درآورده است.
اثر بخشی تحریم های یکجانبه غرب و بخصوص آمریکا بر اقتصاد کشورهای هدف از جمله ایران موضوعی است که بستگی به عوامل مختلف داشته و باید از زوایای مختلف به آن پرداخته شود، زیرا در اکثر موارد این گونه تحریم ها مانند تحریم های اعمال شده علیه سومالی، هائیتی و یوگسلاوی سابق، یا نتیجه ای به همراه نداشته و یا نتایج کار برای هر دو طرف مخاصمه پیامدهایی را به همراه داشته که گاهی در جهت تأمین منافع و گاهی در تضاد با منافع آنها بوده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی تاریخچه تحریم ها علیه ایران و ارائه راهکار در خصوص کاهش اثرات تحریم ها میباشد.
در مورد سازماندهی پژوهش می توان ذکر کرد که در چندین بخش تنظیم شده است. در مبحث اول به بررسی تعریف تحریم و انواع آن خواهیم پرداخت. مبحث دوم آن نیز به بررسی تاریخچه تحریم آمریکا علیه ایران که از دوران اشغال سفارت آمریکا شروع شده و تا دوران ریاست جمهوری باراک اوباما را شامل می شود می پردازد. مباحث بعدی این پژوهش به اهداف دشمنان از تحریم ایران و ارائه راهکار در خصوص کاهش اثرات منفی این تحریم اختصاص می یابد که در ذیل به بررسی همه عوامل ذکر شده خواهیم پرداخت.
کلید واژه ها: انقلاب اسلامی، ایالات متحده آمریکا، تحریم اقتصادی.
مقدمه
امروز بیش از 33 سال از انقلابی میگذرد که بزرگترین انقلاب قرن لقب گرفته و تمامی معادلات بین المللی را تحت تاثیر قرار داده است. انقلابی با این پیام خمینی کبیر به جهانیان: » امروز جنگ حق و باطل، جنگ فقر و غنا، جنگ استضعاف و استکبار و جنگ پابرهنهها و مرفهین بی درد شروع شده است.« انقلابی که شکل گرفت تا به مستضعفان عالم شرافت بخشد. اما آنچه در این میان از اهمیتی به غایت برخوردار است، دشمنی بی حد و حصر جبهه استکبار با این انقلاب بزرگ مردمی، پیش و پس از روز 22 بهمن 57 است. این دشمنی آنجایی به بالاترین حد خود میرسد که آمریکا از سال 1359رسماً ایران را تحریم میکند. آمریکا همواره به بهانه های واهی و برای تأمین منافع سیاسی و اقتصادی خویش، جمهوری اسلامی ایران را تحریم کرده است این تحریمها از ماجرای تسخیر سفارت شروع شده و همچنان ادامه دارد. اگر چه شاید این تحریم ها توانسته است در روند پیشرفت و اعتلای ایران نوسان ایجاد کند اما هیچ گاه موفق نبوده آن را متوقف کند.
به همین منظور در این مقاله تلاش شده تا ضمن نگاهی گذرا به تاریخچه تحریم های اقتصادی غرب علیه انقلاب اسلامی ایران، به علل، نتایج، اهداف، راهکارها و سایر مباحث مرتبط در این زمینه پرداخته شود. پس از طرح این مسئله سوال این پژوهش به شرح زیر میباشد: »بهانه های دشمن برای تحریم اقتصادی ایران چیست؟«، » غرب چه اهدافی را از اعمال تحریم های اقتصادی دنبال می کند؟ « و فرضیه پژوهش عبارتند از: » به نظر می رسد دشمن به اتهام تروریست بودن ایران و استفاده جمهوری اسلامی ایران از سلاح های هسته ای دست به اعمال تحریم هایی علیه ایران زده است.« ، » به نظر می رسد عقب نگهداشتن ایران از پیشرفت و جلوگیری از الگو شدن آن برای سایر کشورها از جمله مهم ترین اهداف دشمنان از تحریم می باشد.«
مفهوم شناسی تحریم و انواع آن
همیشه برای دفاع از موضوع خاصی در میان روابط کشورها، مباحثی برای به ثمر رساندن تصمیمات یک طرف قضیه نسبت به طرف مقابل لحاظ میشود، تحریمها نیز نوعی از اعمال فشار یک دولت بر دولتهای مقابل آن برای رسیدن به مقصود و منافع داخلی خویش است. در دنیای معاصر بسیاری از تحریمهای لحاظ شده بر دیگر کشورها، از جانب کشورهای توسعهیافته غربی صورت پذیرفته است و در نتیجه بسیاری از تحریمها چون به منافع دولت تحریم شده و سایر دولی که قصد برقراری ارتباطات سیاسی و اقتصادی با آن را دارند، ضرر و زیان میرساند، خارج از منافع عمومی دولتها است. تحریم، عبارت است از تدابیری قهرآمیز که توسط کشور یا گروهی از کشورها علیه کشوری که به قوانین بینالمللی تجاوز نموده و یا از معیارهای اخلاقی تخطی کرده باشد، اعمال میشود. هدف تحریم کننده آن است که کشور متخلف را مجبور کند تا دست از اعمال خود بردارد و یا لااقل برای پایاندادن به رفتارغیرقابل قبولش پشت میز مذاکره بنشیند .( آقا بخشی و افشاری راد؛ 1374؛ (213
الف) تحریمهای غیراقتصادی :
این تحریمها معمولاً قبل از تحریمهای اقتصادی آغاز میشود و هدف آن ترغیب کشور هدف به تغییر سیاست مورد نظر است. تحریم غیراقتصادی بسته به نوع کشور و شرایط موضوع متفاوت است، ولی میتواند موارد زیر را در برگیرد: خودداری از اعطای ویزا، کاهش سطح نمایندگیهای سیاسی، جلوگیری از عضویت کشور هدف در سازمانهای بینالمللی، خودداری از کمکهای مالی و مساعدتهای رسمی. ( همان: (214
ب) تحریمهای اقتصادی :
تحریم اقتصادی اقدام برنامه ریزی شدهی یک یا چند دولت از طریق محدود کردن مناسبات اقتصادی برای اعمال فشار بر کشور هدف است. تحریم اقتصادی اغلب به عنوان جایگزین جنگ و اعمال قوهی قهریه تلقی میشود. کشورهای مختلف از تحریمهای اقتصادی برای مقاصد سیاسی خود علیه کشورهای هدف استفاده میکنند، ولی این نوع تحریم عموماً کم اثر بوده است. جامعه ی ملل که در فاصلهی بین دو جنگ جهانی زمام امور جهان را بر عهده داشت، تنها چهار بار مبادرت به تحریم یا اعمال تحریم کرد که دو بار آن موفق بود. سازمان ملل نیز قبل از تحریم عراق در سال 1990، تنها دوبار دست به تحریم همهجانبه زد، یکی بر علیه رودزیا و دیگری تحریم تسلیحاتی همهجانبه علیه آفریقای جنوبی (روحانی ؛1381؛(34 تحریم اقتصادی بهعنوان یکی از شیوههای وادارسازی کشورها به انجام رفتار سیاسی مورد نظر میباشد. استفاده از ابزارهای اقتصادی، همواره یکی از روش های مؤثر نظام سلطهی بینالملل در گسترش دامنهی نفوذ خود در کشورهای هدف بوده است. در این راستا، دولتهای استفاده کننده از اهرمهای فشار برای وادار کردن ملتها به تغییر رفتار مورد انتظار خود بهره میجویند. (اشرافی (1391/2/13 ایران نیز در 33 سال گذشته همواره با این رفتار غربیها مواجه بوده است.
تاریخچه تحریم های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران
یک بررسی اجمالی از تاریخ تحریمهای اقتصادی در سطح جهانی نشان دهنده آن است که دولت آمریکا همواره بزرگترین سهم را در کاربرد سیاست تحریم اقتصادی داشته است. آمریکا در سال 1980 تحریم های اقتصادی وسیعی را در واکنش به تصرف سفارت این کشور در تهران علیه ایران وضع نمود. »تجربه دوم« مبتنی بر تحریم ایران از سوی آمریکا، در پیروزی انقلاب و در سال 57 رخ داد . این شروع قدرتمند جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تحریم های ناعادلانه ابرقدرتی چون آمریکا، آنها را وادار به اعمال تحریم های بیشتر علیه کشورمان با هدف به تسلیم کشاندن آن بود. ( موسوی؛ 1386؛ (230 اما به طور کلی تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران را میتوان به 6 دوره اصلی تقسیم بندی نمود که هر یک دارای ویژگیهای خاص خود میباشد :
-1 دوره تسخیر سفارت (1981 - 1979)
نخستین تحریم آمریکا علیه ایران پس از واقعه حمله دانشجویان خط امام به سفارت شیطان بزرگ در تهران در سال 1979 انجام گرفت. بهدنبال این اتفاق، آمریکا متقابلاً 12 میلیارد دلار از داراییهای دولت ایران را مصادره کرد. پس از آزادی گروگانها توسط دولت ایران، این مصادره پایان نیافت و داراییهای ایران تا به امروز ضبط است.( اشرافی: پیشین)
ٍ- دوره جنگ ایران- عراق (1988 -1981)
در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، آمریکا با حمایت آشکار از صدام و تجهیز نظامی و اقتصادی عراق در کنار رژیم بعث قرار گرفت. در طول جنگ، دولت ریگان حرکت بین المللی گسترده ای را برای جلوگیری از فروش تجهیزات نظامی به ایران سازمان داد تا مانع از پیروزی ایران در جنگ گردد. در ژانویه 1984 دولت آمریکا به دلیل بمب گذاری در نیروگاه نظامی آمریکا در لبنان که 241 کشته بر جای گذاشت، ایران را در لیست کشورهای حامی تروریسم قرار داد. (راجر ؛1385؛ (41 این امر موجب منع صادرات و فروش کلیه تجهیزات نظامی به ایران و قطع کلیه کمکهای مالی به جمهوری اسلامی ایران گردید. دولت آمریکا به نماینده خود در سازمانهای مالی مانند بانک جهانی ابلاغ کرد که با هرگونه وام و کمک مالی این سازمانها به ایران مخالفت نمایند و به تبع آن کمک های مالی آمریکا به این سازمانها را به میزان وامهایی که میتوانست به ایران تعلق گیرد، کاهش داد. در سال 1987 دولت ریگان ایران را در لیست کشورهایی قرار داد که در ترافیک بین المللی مواد مخدر درگیر می باشند و بدینوسیله موانع بیشتری را در برابر صادرات و فروش تجهیزات نظامی ایران قرار داد و واردات از ایران را تحریم نمود. (شاهینی ؛1388؛(79
َ- دوره بازسازی (1989 – 1992)
پس از پایان جنگ ایران - عراق و آغاز دوره بازسازی، مناسبات میان ایران و اتحادیه اروپا به میزان قابل توجهی بهبود یافت. اما به رغم این که در نوامبر 1991 دادگاه هیگ، آمریکا را موظف کرد تا بابت پیش پرداخت های ایران برای قراردادهای نظامی ملغی شده به ایران غرامت بپردازد، آمریکا نه تنها چیزی از تحریمها را لغو نکرد، بلکه دور جدیدی از تحریمها را برای تحقق نظم جدید بینالمللی خود در منطقه خاورمیانه و سیاست مهار ایران در سال 1372 به اجرا درآورد. پس از شکست عراق در جنگ 1991، به منظور جلوگیری از برتری یافتن ایران بر عراق و برهم خوردن توازن قوا در منطقه، آمریکا با تصویب قانون »منع گسترش تجهیزات نظامی ایران و عراق« در سال 1992مجدداً اقدام به تنگ کردن حلقه تحریم اقتصادی ایران نمود.( راجر: پیشین: (57
-4 دوره کلینتون، مهار دوجانبه (1993 – 2001)
در سال 1992، آمریکا دریافت که پیشرفت نظامی ایران می تواند منافعش را در خلیج فارس به خطر بیندازد. این امر باعث شد که سیاستی در جهت عدم دستیابی و تولید بمب هسته ای و ... علیه ایران اتخاذ کند. در همین راستا، در سال 1993، آمریکا با هدف حمایت از منافع خود در خلیج فارس، یک تحریم اقتصادی علیه ایران وضع کرد. (موسوی: پیشین:(231 متحدان آمریکا تا حدودی از سیاست تحریم علیه ایران حمایت کردند. آمریکا انتظار داشت که متحدانش از تحریم، به وسیله عدم خرید نفت از ایران حمایت نمایند. اما متحدان آمریکا، نمی خواستند که روابط تجاری خود را با ایران آن طور که آمریکا می خواست تغییر دهند. پس سیاست بایکوت آمریکا دارای یک ضعف اساسی بود که آن را بی اثر می ساخت. در نتیجه آمریکا، برای رفع این نقطه ضعف، تحریم ها را شدید تر ساخت. به طوری که درآوریل 1995، کلینتون اعلام کرد که آمریکا تمامی ارتباطات تجاری با ایران را قطع خواهد کرد. (هدایتی (1391/7/29 بعد از اتخاذ این سیاست، آمریکا انتظار داشت که این بار متحدانش از تحریم علیه ایران حمایت نمایند.اما مجدداً این خواسته عملی نشد. متحدان آمریکا منافع خود را با بایکوت تجارت ایران، در خطر می دیدندزیرا اساساً حجم تجارت آنها با ایران، بسیار بیشتر از آمریکا بود. درسال1374، با تصویب طرح داماتو، دولت آمریکا اجازه یافت شرکتهای غیرآمریکایی را که فناوری صنعت نفت را در اختیار ایران می گذارند، تحریم کند. قانون داماتو پس از آمیختگی با طرح »بنیامین گیلمن« رئیس کمیسیون روابط بینالملل مجلس نمایندگان آمریکا که محتوایی مشابه قانون داماتو داشت، در قالب قانون مجازات ایران و لیبی درسال1375در کنگره آمریکا تصویب و سپس به امضای کلینتون رسید. این قانون آمریکا را موظف میکرد تا هر شرکت خارجی را که بیشتر از 20 میلیون دلار در صنعت نفت ایران سرمایه گذاری کند، تحریم نماید. قانون »تحریم ایران و لیبی« و تهدید مجازات شرکتهای غیر آمریکایی که اقدام به سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران میکنند با مخالفت اتحادیه اروپا مواجه گردید. اتحادیه اروپا با صدور بخشنامه ای شرکتهای اروپایی را از رعایت قانون »تحریم ایران و لیبی« منع کرد و اعلام نمود که در صورت اعمال هرگونه جریمه ای شرکت های مربوطه قادر به دریافت خسارت خواهند بود.
اما در دور دوم ریاست جمهوری، به منظور تشویق و تقویت روند اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران، دولت آمریکا گام هایی را در جهت رفع تحریم اقتصادی ایران برداشت. برای مثال، در سال 1998 ایران از فهرست کشورهایی که درگیر ترافیک بین المللی مواد مخدر میباشند حذف شد. در آوریل 1999 کلینتون با صدور بخشنامه ای صادرات مواد غذایی و دارویی به ایران را آزاد ساخت. اما در مجموع این اقدامات به اندازه کافی چشمگیر نبودند تا بتوانند تاثیر قابل توجهی بر روند تحولات سیاسی ایران بگذارند. با پایان یافتن دوره موسوم به اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران از یک سو و تشدید بحران اقتصادی و سیاسی عراق از سوی دیگر، روند تحریم ایران به روال قبلی خود بازگشت. در نوامبر 2000 قانون » منع گسترش قوه نظامی ایران« به تصویب رسید. این قانون پرداخت کمک های مالی به روسیه را منوط به رعایت قوانین تحریم آمریکا کرد. ( موسوی: پیشن: (232
