بخشی از مقاله
چکیده
تحریم هاي نفتی و... بر ضد ایران با هدف مقابله با برنامه هسته اي ایران، فشارهاي سختی را بر ایران تحمیل نموده است.
سوال اصلی این است که ایران چگونه می تواند اثرات مخرب تحریم هاي غرب بر علیه خود را کاهش دهد و آنها را به فرصت مبدل سازد؟
با بهره گیري از روشی توصیفی- تحلیلی متوجه می شویم که غرب با تحریم ایران بدنبال تحدید حوزه صادرات نفت ایران از خلیج فارس و با اعمال فشار می خواهد زمینه سرفرود آوردن ایران را در مقابل خواسته هاي خود را فراهم نماید. اما ج.ا.ایران نیز می تواند با توجه به استعدادها و زمینه هاي داخلی و فرصتهاي بین المللی، با اقدام در سه جهت اقناع کشورهاي عضو جامعه بین المللی، افزایش تولید داخلی و صادرات غیر نفتی و همچنین بهره گیري از سرمایه و کار ایرانی، فشار ناشی از تحریم ها را بکاهد و بر مشکلات ناشی از آن غلبه نماید.
مقدمه
دولتها براي تحقق اهداف و تأمین منافع خود در سیاست خارجی از ابزار و وسایل گوناگونی همچون ابزار دیپلماسی و اقتصادي و نظامی و فرهنگی بهره می گیرند. گرچه استفاده از ابزار نظامی همواره با کشتار همراه است و در نتیجه بشدت در بوق و کرنا زده می شود اما ابزار اقتصادي بی تردید رایجترین ابزار مؤثر در این زمینه است و جمله دولت هاي جهان از این ابزار براي تغییر سیاست خارجی رقیب و حتی حریف و دوست خود استفاده می کنند.
استفاده از این ابزار نه تنها در جهت اهداف سیاسی، اجتماعی امنیتی و یا نظامی بکار می گیرد بلکه براي حفظ و گسترش منافع اقتصادي نیز مورد توجه قرار می گیرد. ابزار اقتصادي خود شقوق گسترده و مختلفی دارد تحریم تجاري کشورها علیه یکدیگر، یکی از این ابزارهاي اقتصادي بشمار می رود و با این عمل وارد کردن کالایی خاص یا همه محصولات صادراتی کشور تحریم شده ممنوع می شود و یا اینکه تحریم کنندگان از صادر کردن و فروش کالا به کشور تحریم شده خودداري می کنند.
جمهوري اسلامی ایران در دوران حیات خود همواره با تحریم روبرو بوده است. این تحریم ها شامل تحریمهاي تجاري و اقتصادي که صادرات و واردات در بخش هاي مختلف صنعت، نفت و انرژي، ابزارآلات نظامی، مواد دارویی و خوراکی و... را در بر می گیرد می شد که عمدتا توسط آمریکا و دولت هاي غربی اعمال شده است. دولت هاي غربی که خود به تجارت دولتی نمی پردازند، معمولا با وضع قوانینی تلاش می کنند تا بخش خصوصی را ملزم به گرفتن مجوز خرید یا فروش کالا و مبادله با کشور تحریم شونده کنند و به این ترتیب با تهدید به توقیف هر کالاي خریداري شده از خارج و یا صادر شده، و با تحت پیگرد قرار دادن صادر کنندگان و وارد کنندگان، تحریمها را به اجرا در می آورند.
تحریم همیشه تأثیر ثابت و یکنواختی ندارد و میزان کارآیی و موفقیت در تأمین خواستها، هدفها و منافع دولتهاي استفاده کننده از این ابزار بستگی به عوامل مختلفی دارد که از جمله اینها میزان توانایی دولت استفاده کننده در مراقبت از اجراي تحریم و درجه نیازمندي دولت تحریم شونده و در مرحله بعدي واکنش دولت تحریم شده و دیگر دولتهاي جامعه بین المللی است. ویژگی تحریم هاي اخیر اتحادیه اروپا علیه نظام جمهوري اسلامی ایران که با حمایت آمریکا همراه بود از جهت گستردگی دایره و شمول کشورهاي تحریم کننده و همچنین مورد هجمه قرار دادن حوزه ها و بخش هاي مختلف اقتصاد از انرژي و بیمه هاي دریایی گرفته تا تحریم بانک مرکزي و اشخاص حقیقی است.
با وجود موقعیت ژئوپلیتیکی حساس جمهوري اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه و مجاورت با سومین خلیج بزرگ جهان - خلیج فارس - و برخورداري از ذخایر عظیم نفت و گاز در این منطقه، ایران همواره توانسته در برابر تحریم هاي یکجانبه و چندجانبه غرب علیه خود ایستادگی نماید و با حضور در مجامع بین المللی و پیگیري دیپلماسی فعال، در جهت تامین منافع ملی و کاهش صدمات ناشی از تحریم ها اقدام کند.
سوال اصلی که این مقاله در پی یافتن پاسخی براي آنست، این است که جمهوري اسلامی ایران چگونه می تواند از شدت تاثیرپذیري و فشار ناشی از تحریم هاي آمریکا و اتحادیه هاي اروپا در حوزه تجارت انرژي و سایر اقلام مورد نیاز، علیه خود بکاهد؟ اتحادیه اروپا و آمریکا با توجه به شناخت نسبت به قدرت و منابع نفتی جمهوري اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس، و همچنین با توجه به وابستگی اقتصاد ایران به منابع نفتی، در صدد تضعیف نقش جمهوري اسلامی ایران در حوزه صادرات نفتی از خلیج فارس و محدود کردن درآمدهاي ایران و همچنین ایجاد مانع در مبادلات ایران با سایر کشورها سعی در وادار نمودن این به سرفرود آوردن در مقابل خواسته هاي خود دارند.
اما جمهوري اسلامی ایران می تواند با توه به امکانات، استعدادا و توانائیهاي خود و با بهه گیري از فرصتهاي داخلی و بین المللی، با اقدام در اقناع کشورهاي عضو جامعه بین المللی، افزایش تولید و صادرات غیر نفتی و همچنین بهره گیري از سرمایه و کار ایرانی از آثار تحریم ها بکاهد و امکان مقاومت در برابر فشارهاي ناشی از تحرمها را فراهم سازد.
.1 وضعیت نفت ایران
از نظر ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی، ایران در منطقه حساس خاورمیانه و در مجاورت با خلیج فارس قرار دارد. این منطقه از وجوه مختلف اقتصادي و تجاري، سیاسی، امنیتی، فرهنگی و ... حائز اهمیت راهبردي براي ایران و قدرتهاي جهانی و منطقه اي بوده و به عنوان هارتلند جهان شناخته می شود. نفت که از آن با عنوان طلاي سیاه نام برده می شود در اوایل قرن بیستم میلادي در این منطقه کشف شد و همین امر اهمیت ارتباطی و مواصلاتی این منطقه را دوچندان نمود.مدت زمان زیادي به طول نینجامید که اهمیت نفت براي کشورها محرز شد و تلاش براي تسلط بر آن از جمله مهمترین اقدامات دولتها بشمار آمد. این مایع سیاه که رشد و توسعه کشورهاي صنعتی جهان به آن وابسته است، از فراوانی زیادي در خلیج فارس برخوردار است و توجه قدرتهاي جهانی و منطقه اي را به این منطقه راهبردي بیش از پیش جلب نموده است.
خلیج فارس که اساسا بر روي فلات قاره قرار گرفته است، براساس آمارهاي سال 2012، با برخورداري از 789,1 هزار میلیون بشکه ذخیره نفتی یعنی چیزي در حدود 47,7 درصد از کل ذخایر نفت جهان، بیشترین ذخایر نفتیه جهان را در خود جاي داده است. جمهوري اسلامی ایران نیز با 150,2 هزار میلیون بشکه ذخیره نفتی یعنی 9,1 درصد از کل ذخایر نفت جهان، بطور کلی در سطح جهان، پس از ونزوئلا، عربستان و کانادا که هرکدام به ترتیب 296,5، 265,4 و 175,2 هزار میلیون بشکه ذخیره نفتی دارند، بعنوان چهارمین بزرگترین دارنده ذخیره نفت جهان به صورت بالقوه از قدرت سرشاري برخوردار می باشد و در خلیج فارس قدرت نمایی می کند
. 2012. P6 شرکت ایتالیایی »انی« سومین شرکت بزرگ نفتی در اروپا در گزارشی به بررسی وضعیت صنعت نفت و گاز در جهان در سال 2011 پرداخته است. به نوشته این گزارش، میزان ذخایر ایران در سال 2011 نسبت به سال پیش از آن با رشد 10,3 درصدي و در مدت زمان سالهاي 2000 تا 2011 با رشد 4,9 درصدي روبرو شده است.
بر اساس آمار ارائه شده در بولتن 2012 اوپک، ایران در طول سال 2011 میلادي روزانه 3576,0 هزار بشکه نفت تولید نموده است و همچنین 1770,2 هزار بشکه در روز فراورده هاي نفتی تولید کرده است. از طرفی دیگر ایران از این میزان نفت تولیدي در این سال چیزي در حدود 537،2 هزار بشکه در روز صادر نموده و 776,8،1 هزار بشکه در روزرا به مصرف داخلی رسانده است. در زمینه فراورده هاي نفتی نیز 441 هزار بشکه در روزرا صادر و مابقی را جهت تامین نیازهاي داخلی کشور صرفکرده است. در نتیجه جمهوري اسلامی ایران در سال 2011 روزانه 2978 هزار بشکه نفت و فراورده هاي نفتی به بازارهاي جهانی با در نظر گرفتن قیمت نفت خام نقطه اي چیزي در حدود 108,29 دلار در هر بشکه صادر نموده است.
ایران در دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوي، به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده اوپک قلمداد می شد. براي مثال ایران در سال 1356، روزانه 6 هزار بشکه نفت تولید می نمود. اما در سال 1357 و آغاز اعتصابات کارمندان شرکت نفت، این میزان به 5880 بشکه در روز کاهش یافت. - احمدي، - 53 :1389 نوسانات تولید و صادرات نفت ایران در سالهاي اولیه پس از پیروزي انقلاب اسلامی ملموس بود و با آغاز جنگ تحمیلی و آسیب هاي سنگینی که به تاسیسات و چاه هاي نفتی ایران در مناطق نفت خیز جنوب ایران وارد آمد، تولید و صادرات ایران کاهش یافت و به جایگاه دوم در صادرات نفت اوپک تنزل پیدا کرد و تا سال 2010 توانست این رتبه را در اختیار خود حفظ کند.
اداره اطلاعات انرژي آمریکا در گزارش خود درآمدهاي حاصل از فروش نفت خام ایران در سال 2011 را 95 میلیارد دلار عنوان نمود؛ در حالی که در سال 2010، حدود 71 میلیارد دلار بود. درآمدهاي حاصل از فروش نفت خام کشورهاي عضو اوپک در سال 2011 به حدود یک تریلیون و 26 میلیارد دلار رسید، در حالی که در سال قبل از آن 769 میلیارد دلار بود
