بخشی از مقاله
چکیده
یکی از چالشهای مهم در رسیدن به پایداری در کشاورزی، تنشهای خشکی میباشد در همین راستا به منظور بررسی اثرات کود نانو پتاسیم بر اجزای عملکرد گلرنگ تحت تأثیر تنش خشکی، آزمایشی به صورت کرتهای دو بار خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج اجرا شد. عامل اصلی - - A، تنش آبی در سه سطح شامل شاهد یا آبیاری کامل، قطع آبیاری در مرحله گلدهی و قطع آبیاری در مرحله پر شدن دانه، عامل فرعی - B - ، رقم در دو سطح شامل فرامان و سینا و عامل فرعی فرعی - C - ، شامل محلول-پاشی در سه سطح شامل شاهد یا بدون محلولپاشی، محلولپاشی با آبمقطر و محلولپاشی با نانو کود پتاسیم بود. نتایج نشان داد فرامان در شرایط منطقه از لحاظ گرده افشانی و بارور شدن گلها سازگاری بیشتری داشته است. همچنین تعداد طبق در رقم سینا بیشتر از رقم فرامان بود که میتوان علت را به تفاوت پتانسیل ژنوتیپها در دو رقم نسبت داد.
واژه های کلیدی: عملکرد، قطع آبیاری، گلرنگ، نانو کود پتاسیم.
-1 مقدمه
یکی از دلایل عمده کاهش عملکرد گیاهان زراعی بروز تنشهای رطوبتی گوناگون در طی مراحل مختلف رشد هم در شرایط زراعت دیم و هم در کشتهای آبی گیاهان زراعی بهاره از قبیل گلرنگ میباشد. کشور ما به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و دارا بودن میانگین بارندگی در حد یک سوم میانگین جهانی، پیوسته دچار تنش خشکی و خشکسالیهای مداوم و متناوب بوده است. لذا بهترین راه مقابله با این وضعیت، تلاش در جهت افزایش عملکرد در واحد سطح با مدیریت صحیح در مصرف آب کشاورزی است. یکی از راهکارهای مدیریتی کاربرد موادی جهت تعدیل کاهش تنش است - حکمت شعار، . - 1372 خشکی یکی از عوامل عمده محدود کننده بهرهوری در کشاورزی است و از طریق کاهش جذب عناصر غذایی، رشد گیاه را کاهش میدهد. بنابراین کاهش فراهمی آب منجر به کم شدن رشد و عملکرد نهایی محصولات میشود. عمده قسمت های ایران با کمبود آب مواجهاند و کمبود آب شیرین عامل محدود کننده اصلی برای به دست آوردن عملکردهای بالاتر به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مرکز، جنوب و جنوب شرقی ایران است - عرجی، . - 1382 گلرنگ با نام علمی - . - Carthamus tinctorius L
گیاهی با ریشه اصلی و عمیق و اکثراً دارای برگهای خاردار است که این دو ویژگی توانایی تحمل به خشکی و گرما را در آن ایجاد نموده است - ماندل1 و همکاران، . - 2006 با توجه به کمبود شدید آب و بروز خشکسالیهای پیدرپی در سالهای اخیر و نیاز کشور به تولید روغن، افزایش سطح زیر کشت گیاهان دانه روغنی مقاوم به خشکی ضروری مینماید - اهدایی ونورمحمدی، 1363؛ زینلی، . - 1378 کودهای شیمیایی به طور معمول از طریق محلولپاشی یا به صورت خاک کاربرد مورد استفاده قرار میگیرند. در این میان، به دلیل وقوع معضلاتی مانند آبشویی، رواناب و تبخیر، تنها بخش اندکی از عناصر مؤثره کود به نقطه هدف میرسد که بسیار کمتر از حداقل غلظت مؤثر مورد نیاز گیاه است. از اینرو، به منظور اعمال کنترل مؤثر بر وضعیت تغذیهای گیاه به کاربرد مکرر کودهای شیمیایی نیاز است که این کاربرد پیدرپی میتواند موجب بروز برخی اثرات جانبی نامطلوب، مانند آلودگی آب و خاک شود.
بنابراین، باید با به کارگیری فناوریهای نوین اقدام به طراحی و ساخت کودهایی کرد که از ویژگی هایی مانند رهاسازی کنترل شده عناصر در پاسخ به محرکهای ویژه، فعالیت هدفگیری ارتقاء یافته،سمیّت زیست محیطی کمتر، و رسانش آسان و ایمن عناصر بر خوردارند و بدین طریق مانع از کاربرد مکرر کودهای شیمیایی شد. فناوری نانو، به عنوان یک فناوری نوظهور، نقش مهّمی در بهینه سازی تکنیکهای مدیریتی کشاورزی مرسوم بر عهده دارد. به واسطه کاربرد فناوری نانو در طراحی و توسعه نانو کودها و نانو سیستم های رسانش عناصر غذایی به ریشههای گیاهان، میتوان از طریق افزایش کارآیی مصرف کودهای شیمیایی به دستاوردهای شگرفی مانند افزایش عملکرد محصول، کاهش هزینههای تولید، و حفاظت از محیط زیست نائل آمد - وبریک2 ، . - 2005 این تحقیق به منظور بررسی اثر محلول پاشی نانو کود پتاسیم در تنش خشکی بر روی عملکرد دو رقم گلرنگ انجام شد.
-2 مواد و روش ها
این تحقیق در بهار و تابستان سال 1393در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج واقع در 10 کیلومتری جاده سنندج - کرمانشاه اجرا گردید. آزمایش به صورت کرتهای دو بار خرد شده - اسپلیت اسپلیت پلات - در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد . عامل اصلی، تنش آبی در سه سطح شامل شاهد یا آبیاری کامل - A1 - ، قطع آبیاری در مرحله گلدهی - A2 - و قطع آبیاری در مرحله پر شدن دانه - A3 - ، عامل فرعی، رقم در دو سطح شامل فرامان - B1 - و سینا - B2 - و عامل فرعی فرعی، محلولپاشی در سه سطح شامل شاهد یا بدون محلولپاشی - C1 - ، محلول پاشی با آبمقطر - C2 - و محلولپاشی با نانو کود پتاسیم - C3 - بود. همچنین دادههای حاصل از نمونهبرداریها برای سهولت در محاسبههای ریاضی در صفحات برنامه Excel ثبت شدند و برای تجزیه و تحلیل دادهها مطابق روش تجزیه واریانس - PROC - GLM از برنامه آماری SAS استفاده شد و مقایسه میانگینهای صفات با آزمون LSD انجام گردید.
-3 نتایج و بحث
تعداد طبق در بوته: نتایج تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که فاکتور رقم و اثر متقابل تنش و محلولپاشی در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنیدار شد. نتایج - نمودار - 1 نشان داد که رقم سینا تعداد طبق در بوته بیشتر از رقم فرامان شد که میتوان به علت تفاوت پتانسیل ژنوتیپها نسبت داد. میرزاخانی و همکاران - 1381 - در مطالعههایی که روی 5 ژنوتیپ گلرنگ بهاره انجام دادند، گزارش نمودند ژنوتیپ محلی اصفهان با میانگین 78/14 طبق در گیاه در بین ارقام ژیلا، Uc-1 ،نبراسکا-10، اراک 2811- دارای بیشترین تعداد طبق بود. نتایج این تحقیق مبنی بر تأثیر ژنوتیپ در تعداد طبق در بوته با نتایج برخی محققان مطابقت دارد - هاشمی دزفولی، . - 1994 نتایج - نمودار - 2
نشان داد که روند تغییرات سه تیمار محلولپاشی در دو حالت آبیاری کامل و تنش دانهبندی خیلی مشابه است یعنی میتوان گفت که در این دو حالت که در زمان رشد رویشی گیاه تنشی بر اندامهای رویشی و شاخ و برگ وارد نشده است گیاه نیز کود پذیری بالایی داشته و به خوبی کود پتاسیم را پذیرفته و در جهت تولید شاخ و برگ به کار گرفته است ولی در حالت تنش در گلدهی به علت آسیب شدید تنش خشکی، گیاه کود پذیری نداشته در نتیجه اثر کود پتاس می تواند معکوس شده و افزایش غلظت پتاس ممکن است موجب تنش اسمزی شده باشد و تولید اندامهای گیاهی از جمله شاخها دچار اُفت شود و در نتیجه مثل شاهد - بدون محلولپاشی - گردد ولی محلولپاشی با آب موجب از بین رفتن اثرات نامطلوب تنش خشکی شده، شاخهدهی را به طور معنیداری افزایش داده است. کاهش تعداد طبق در بوته در شرائط تنش توسط هاشمی دزفولی - 1994 - ، سینگ و همکاران - 1995 - گزارش شده است.
تعداد دانه در طبق: نتایج تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که فاکتور تنش و رقم بر تعداد دانه در طبق در سطح احتمال 5 درصد معنیدار شد. مقایسه میانگینهای - جدول - 2 نشان داد که فاکتور تنش در شاهد بیشترین میزان تعداد دانه در طبق را دارد. فاکتور رقم در فرامان بیشترین میزان تعداد دانه در طبق را نشان داد و فاکتور محلولپاشی در سه حالت غیر معنیدار شد. یافتههای مجد نصیری - 1383 - نیز نشان داد که تنش خشکی تأثیر معنیداری بر تعداد دانه در طبق داشت، به نحوی که باعث کاهش 26 درصدی تعداد دانه در طبق گردید. کاهش این جزء از عملکرد در اثر تنش خشکی در برخی دیگر از گیاهان از جمله آفتابگردان و سویا نیز گزارش شده است - خواجه پور، . - 1383 وولف 3و همکاران - 1998 - نیز گزارش کردند که تنش
