بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر آرایش کاشت و رقم بر شاخصهای رشد نخود، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار با دو عامل، فاصله ردیف 20 و 30 سانتی متر، و دو رقم آرمان و هاشم، در سال زراعی 91 به اجرا درآمد. نتایج نشان داد که تجمع ماده خشک، سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی، سرعت فتوسنتز خالص و شاخص سطح برگ در فاصله ردیف 30 سانتیمتر نسبت به فاصله ردیف 20 سانتیمتر بیشتر بود. رقم آرمان از نظر شاخصهای فیزیولوژیکی رشد در وضعیت بهتری قرار داشت.
مقدمه
یکی از روشهای مناسب افزایش عملکرد محصول نخود در واحد سطح استفاده از ارقام مناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه در تراکم مناسب کاشت است. به نحوی که حداقل رقابت تخریبی بین بوتهها وجود داشته باشد. در تراکمهای بیش از حد ایجاد میکروکلیما نامناسب و به دنبال آن خطر شیوع بیماریها و آفات، عملکرد دانه را کاهش میدهد، اما انتخاب تراکم مطلوب جهت دستیابی به حداکثر عملکرد نخود در شرایط اقلیمی زراعی توصیه شده است .[2] تراکم بوته مطلوب، تراکمی است که در نتیجه آن، کلیه عوامل محیطی - آب، هوا، بذر و خاک - به طور کامل مورد استفاده قرار گرفته و در عین حال رقابتهای درون و برون بوتهای در حداقل باشند تا حداکثر عملکرد ممکن با کیفیت مطلوب بدست آید، از طرف دیگر این تراکم فضای کافی برای عملیات داشت و برداشت را فراهم کند. انتخاب تراکم بوته مناسب به عواملی مانند : حجم گیاه، قدرت ترمیم فضا، رقابت علفهای هرز، فاصله ردیفهای کاشت، هدف تولید، شرایط خاک و ظرفیت تولیدی محیط بستگی دارد .[12] توزیع فضایی گیاهان در یک جامعه زراعی با جذب تشعشع در ارتباط است و این صفت نقش تعیین کننده ای در ظرفیت فتوسنتزی و عملکرد گیاه دارد زیرا سرعت رشد محصول تابعی از انرژی تشعشعی مورد استفاده در فتوسنتز است .[8] به طور کلی افزایش کارایی جذب تشعشع خورشیدی نیاز به سطح برگ کافی و توزیع یکنواخت برگ در پوشش گیاهی دارد. این امر با تغییر تراکم و الگوی کاشت بوته ها روی سطح خاک میسر است .[5] مهمترین عامل گیاهی که در واکنش گیاه به تراکم مؤثر است، توانایی و قدرت ترمیم و انعطافپذیری آن از طریق ایجاد شاخههای بارور است. اگر تراکم بوته خیلی کم باشد از ظرفیت تولیدی محیط استفاده کامل نمیشود و اگر زیاد باشد رقابت بین بوتهها راندمان کلی گیاه زراعی را کاهش میدهد، تراکم بوته مطلوب را میتوان با تغییر در فاصله ردیفهای کاشته و فاصله بوته روی ردیف کاشت بدست آورد .[4] تحت شرایط دیم تراکم بالا در ابتدا باعث رشد سریع کانوپی در واحد سطح میشود بدین ترتیب کانوپی از طریق تعرق، آب ذخیره موجود در خاک را تخلیه کرده و در مراحل بعدی مخصوصاً مرحله گلدهی و پرشدن دانهها، گیاه با کم آبی مواجه میشود، لذا در شرایط دیم تنظیم تراکم مطلوب و آرایش کشت مناسب برای جذب بیشتر انرژی خورشیدی و استفاده بهتر از آب خاک از اهمیت زیادی برخوردار است .[13] آرایش کاشت یکی از عوامل مهم در تولید نخود سفید و دیگر لگومهای دانهای از قبیل لوپن، باقلا، عدس، نخود سیاه و ماشک میباشد همچنین میتواند باعث کاهش هزینههای تولید و افزایش میزان عملکرد نخود گردد .[9] راسخ و همکاران [10] در آزمایش خود نشان دادند که آرایش کاشت از 45 تا 90 روز پس از کاشت بر شاخص سطح برگ بادام زمینی اثر معنی داری داشته و از نظر کمی نیز آرایش کاشت مربع نسبت به آرایش کاشت مستطیلی برتری داشت. استان لرستان به دلیل شرایط مناسب آب و هوائی و حاکم بودن سیستم کشت دیم در دیمزارها، یکی از مهمترین استانهای کشور در خصوص تولید نخود دیم است، بنابراین با توجه به مطالب فوق و سوابق پژوهشی ذکر شده، ضرورت انجام مطالعه و تحقیق پیرامون مسائل و مشکلات مربوط به نخود بیش از پیش احساس میشود. لذا تصمیم گرفته شد تا با اجرای این پژوهش در شهرستان کوهدشت، تأثیر آرایش کاشت و رقم بر خصوصیات رشد نخود در شرایط دیم مورد بررسی قرار گیرد.
مواد و روشها
آزمایش در سال زراعی 1390-91 در در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی شهرستان کوهدشت، به صورت اسپیلت پلات در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از: فاصله ردیف 20 سانتیمتر - - R1 و 30 سانتیمتر - R2 - و ارقام آرمان - C1 - و هاشم . - C2 - عملیات آمادهسازی بستر شامل شخم، دیسک و تسطیح و مرزبندی قبل از کاشت انجام گرفت. ردیفهای با فاصله 20 سانتی متر با فاصله روی ردیف11 سانتیمتر دارای هشت خط کاشت و ردیفهای با فاصله 30 سانتی متر با فاصله بوته روی ردیف 8 سانتیمتر دارای شش خط کاشت بوده است که چهار خط میانی آن برای تعیین و بررسی و اندازهگیری کلیه مراحل فنولوژی گیاه و صفات مختلف در نظر گرفته شد و دو خط کناری و همینطور ابتدا و انتهای خطوط به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد. پس از انجام تجزیه فیزیکوشیمیایی خاک محل آزمایش و مشخص شدن وضعیت حاصلخیزی خاک مزرعه آزمایشی و برحسب نیاز گیاه 15 کیلوگرم در هکتار کود ازته به عنوان شروع کننده قبل از کاشت به مزرعه داده شد. عملیات کاشت در 7 دی 1390 انجام گرفت. در طول دوره رشد محصول مراقبتهای لازم از قبیل کنترل آفات، امراض و علفهای هرز بر اساس دستورالعملهای فنی انجام شد. برداشت نهایی در 13 خرداد 1391 پس از حذف اثر حاشیه انجام گرفت. شاخص های رشد که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: تجمع ماده خشک طی دوره رشد - - TDM، شاخص سطح برگ - LAI - ، سرعت رشد محصول - CGR - ، سرعت فتوسنتز خالص - NAR - و سرعت رشد نسبی . - RGR -
نتیجه و بحث
تجمع ماده خشک : - TDM - منحنی پیش بینی تغییرات وزن خشک اندام های هوایی بر حسب روزهای پس از سبز شدن برای تیمارهای مختلف نشان میدهد که به طور کلی افزایش وزن خشک در تمام تیمارها به صورت منحنی سیگموئیدی s - شکل - است - شکلهای1 و . - 2 تحقیقات پراساد و همکاران[7] نیز بیانگر آن است که تجمع ماده خشک در نخود در طی دوره رشد بصورت منحنی سیگموئیدی است. منحنی تغییرات تجمع ماده خشک نسبت به روزهای پس از سبز شدن برای دو فاصله ردیف 20 و 30 سانتیمتر - شکل - 1 نشان میدهد که در ابتدا وزن خشک نخود از روندی کند برخوردار است. ولی پس از گذشت 28 روز از سبز شدن میزان ماده خشک تولیدی تحت تاثیر آرایش کاشت قرار گرفت. به عبارت دیگر میتوان گفت که در ابتدای فصل رشد، به دلیل کوچکی پیکره گیاهان و کافی بودن منابع، رقابت بین آنها به وجود نیامده و اثر منفیای روی تولید ماده خشک و به عبارت دیگر کارایی فتوسنتز گیاه نگذاشته است. ولی پس از گذشت 84 روز پس از سبز شدن بالاترین میزان ماده خشک تولیدی 690 - گرم در متر مربع - در فاصله ردیف کاشت 30 سانتیمتر و کمترین آن 660 - گرم در متر مربع - در فاصله ردیف کاشت 20 سانتیمتر بدست آمد. در فاصله ردیف کمتر احتمالاً به دلیل رقابت بین گیاهان برای منابع موجود نظیر آب، نور و مواد غذایی باعث کاهش ماده خشک تولیدی شده است. نتایج مشابه در بررسی کودنی و همکاران [3] که نشان دادند رقابت بین گیاهان، تجمع ماده خشک در آنها را تحت تاثیر قرار میدهد بدست آمده است. همانطور که در شکل1 مشاهده میشود بعد از گذشت حدود 98 روز پس از سبز شدن میزان تجمع ماده خشک روند نزولی پیدا کرده است. این مسئله را میتوان احتمالاً به سایه اندازی برگهای بالایی و ریزش برگهای پایین و اختصاص مواد فتوسنتزی به اندامهای زایشی نسبت داد. احتمالاً دریافت بهتر تشعشع توسط جامعه گیاهی در فاصله ردیف 30 سانتیمتر عامل ریزش دیرتر برگهای پایینی باشد در نتیجه در این فاصله ردیف کاهش تجمع ماده خشک با روند کندتری اتفاق افتاد. در بررسی ارقام مورد بررسی مشخص شد که بالاترین ماده خشک تولیدی با 700 گرم در متر مربع به رقم آرمان اختصاص دارد و پس از آن رقم هاشم با 640 گرم در متر مربع قرار دارد. در هر دو رقم، ماده خشک تولیدی پس از رسیدن به مقدار حداکثر به علت ریزش برگ ها شروع به کاهش نمود. بالاتر بودن تجمع ماده خشک در رقم آرمان نسبت به رقم هاشم، احتمالا بخاطر میزان بالای سرعت رشد محصول - شکل - 6 در این رقم میباشد. وزن خشک گیاه زراعی در هر مرحله از رشد به وزن خشک اولیه، دوام رشد و سرعت رشد محصول بستگی دارد .[6]
شکل -1مقایسه روند تغییرات وزن خشک تجمعی در طول شکل -2مقایسه روند تغییرات وزن خشک تجمعی در طول فصل رشد تحت آرایش کاشت مختلف.
تغییرات شاخص سطح برگ : - LAI - تولید محصول وسیله عملی دریافت انرژی خورشیدی و تبدیل آن به غذا و دیگر مواد قابل استفاده است. روشهای زراعی معمولاً به نوعی طراحی شدهاند تا دریافت نور را از طریق پوشش کامل سطح زمین با تغییر تراکم و فواصل گیاهی و بالا بردن سرعت گسترش سطح برگ حداکثر نمایند. شاخص سطح برگ بیان کننده سطح برگ - فقط یک طرف - به سطح زمین اشغال شده توسط محصول است .[1] شاخص سطح برگ نسبت به روزهای پس از سبز شدن به تفکیک برای آرایش کاشت و ارقام به ترتیب در شکلهای 3 - و - 4 آمده است. کلیه تیمارهای آرایش کاشت و رقم قبل از گردهافشانی به حداکثر شاخص سطح برگ رسیدند. روند تغییرات شاخص سطح برگ تحت آرایشهای مختلف کاشت - شکل - 3 نشان داد که در ابتدای مراحل رشد آهنگ افزایش شاخص سطح برگ کم بوده و برای هر دو فاصله ردیف کاشت از 28 روز پس از سبز شدن شروع به افزایش میکند. شاخص سطح برگ در ابتدای ظهور گل 56 - روز پس از سبز شدن - افزایش سریعی یافته است
