بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر نیتروژن و آبیاري تکمیلی بر عملکرد و اجزاي عملکرد نخود زراعی آزاد، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 1394-95 اجرا گردید. عامل نیتروژن در سه سطح - عدم مصرف نیتروژن - N0 - ، مصرف 25 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زمان کاشت - N1 - و مصرف 25 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زمان کاشت و 25 کیلوگرم در هکتار در مرحله پرشدن دانه - - N2 - و عامل آبیاري در سه سطح - بدون آبیاري - I0 - ، آبیاري تکمیلی در مرحله گلدهی - I1 - و آبیاري تکمیلی در دو مرحله گلدهی و پرشدن دانه - - I2 - بود. نتایج نشان داد که اثر نیتروژن بر کلیه صفات مورد بررسی در سطح یک درصد معنیدار بود. اثر آبیاري تکمیلی بر تعداد دانه در غلاف در سطح پنج و بر بقیه صفات در سطح یک درصد معنیدار شد. بیشترین عملکرد دانه از تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن با 3346 کیلوگرم در هکتار بهدست آمد. حداقل عملکرد دانه نیز مربوط به تیمار عدم مصرف نیتروژن با1880 کیلوگرم بود. بیشترین عملکرد دانه از تیمار آبیاري در مرحله پر شدن دانه با 2923 کیلوگرم بهدست آمد. حداقل عملکرد دانه نیز مربوط به تیمار عدم آبیاري با 2199 کیلوگرم بود.
مقدمه
حبوبات قادرند به کمک گونههاي ویژهاي از ریزوبیوم، نیتروژن اتمسفري را در گرههاي ریشه خود تثبیت نمایند و قسمت اعظم نیاز نیتروژن خود را تأمین کنند. کاربرد حداقلی از نیتروژن در اوایل دوره رشد موجب تضمین استقرار هر چه بیشتر و سریعتر گیاه نخود میگردد زیرا در فعال شدن فرآیند تثبیت نیتروژن در صورت نفوذ موفقیتآمیز باکتريها و تشکیل گره ها، وجود حداقل نیتروژن اولیه خاك در تحریک رشد اولیه گیاه مؤثر میباشد . - 3 - نخود در بین حبوبات، مقاومترین محصول نسبت به خشکی و گرما است و همچنین قادر است تحت شرایط خاكهاي فقیر رشد کند. نخود بهعنوان یک محصول کم هزینه در نظامهاي زراعی مناطق گرمسیري نیمهخشک مطرح است و بهخاطر قابلیت سازگاري با طیف وسیعی از شرایط محیطی و خاك از قبیل اراضی حاشیهاي، براي کشت دیگر محصولات، حایز اهمیت میباشد. از آنجا که تولید نخود در بیشتر مناطق در اثر کمبود رطوبت بهخصوص در طی دوره رشد زایشی، محدود میشود لذا، انجام آبیاري میتواند در بهبود عملکرد و نیز ثبات آن مؤثر باشد . - 4 -
برخی محققان با بررسی تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه دو رقم نخود در شرایط آب و هوایی اهواز گزارش کردند که مصرف نیتروژن عملکرد دانه را افزایش داد. رقم جم با 1275 کیلوگرم نسبت به رقم هاشم با میانگین 1030 کیلوگرم دانه در هکتار عملکرد بالاتري داشت . - 3 -
مواد و روشها
آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 1393-94 اجرا گردید. مشخصات فیزیکوشیمیایی خاك مزرعه در جدول 1 آورده شده است.
جدول -1 مشخصات خاك مزرعه دانشگاه گنبد کاووس
عامل نیتروژن شامل سه سطح عدم مصرف نیتروژن - N0 - ، مصرف 25 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زمان کاشت - N1 - ومصرف 25 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زمان کاشت و 25 کیلوگرم در هکتار در مرحله پرشدن دانه - N2 - و عامل آبیاري شامل سه سطح بدون آبیاري - I0 - ، آبیاري تکمیلی در مرحله گلدهی - I1 - و آبیاري تکمیلی در دو مرحله گلدهی و پرشدن دانه - I2 - بود. در زمان کاشت 100 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل در هکتار مصرف گردید. کود نیتروژن خالص - اوره 46درصد - با توجه به میزان تعیین شده در تیمارها بهصورت پایه و سرك - هر یک 50 درصد - مصرف شد. کشت در اواخر آذر ماه 1394 انجام شد. در این آزمایش از رقم آزاد نخود استفاده شد. فواصل خطوط کاشت 25 سانتیمتر در نظر گرفته شد. فاصله بوته در روي ردیف 10 سانتیمتر بود. هر کرت شامل چهار خط بهطول 4 متر بود. براي کاشت نخود، بذور در عمق 3 سانتیمتر بر روي ردیفها کشت شدند. در هر کپه دو بذر کاشته شد که در مرحله 3-4 برگی بوتههاي اضافی نخود حذف و در هر کپه یک بذر باقی گذاشته شد. عملکرد دانه با حذف ردیفهاي حاشیه و نیممتر از دو طرف ردیفهاي وسط تعیین شد. جهت تعیین وزن خشک، نمونهها در دماي 70 درجه سانتیگراد بهمدت 48 ساعت در داخل اون الکتریکی قرار داده شدند. تجزیه آماري دادهها با استفاده از نرمافزار آماري SAS Ver. 9.1 انجام شد. براي مقایسه میانگینها از آزمون حداقل تفاوت معنی دار - LSD - در سطح احتمال پنج درصد استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس حاکی از معنیدار شدن اثر نیتروژن بر کلیه صفات مورد بررسی در سطح یک درصد میباشد. اثر آبیاري تکمیلی بر تعداد دانه در غلاف در سطح پنج و بر بقیه صفات در سطح یک درصد معنیدار شد - جدول . - 2
جدول -2 تجزیه واریانس - میانگین مربعات - اثر نیتروژن و آبیاري تکمیلی بر صفات مورد بررسی رقم آزاد نخود زراعی
مقایسه میانگین
با توجه به جدول 3، با افزایش مقدار مصرف نیتروژن همه صفات افزایش یافتند بهطوريکه بیشترین مقدار این صفات از مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار حاصل شد. نتایج برخی محققان نشان داد که عملکرد و اجزاي عملکرد نخود زراعی یعنی تعداد غلاف در بوته، وزن دانه در بوته و وزن 100 دانه با افزایش سطح نیتروژن افزایش یافت . - 1 -
جدول -3 مقایسه میانگین اثر نیتروژن بر صفات مورد بررسی در رقم آزاد نخود زراعی
حروف غیر مشابه در هرستون نشانگر اختلاف معنیدار در سطح احتمال پنج درصد بر اساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار میباشد.
با توجه به جدول 4، آبیاري در مرحله پر شدن دانه باعث افزایش کلیه صفات مورد بررسی شد. نتایج برخی محققان بیانگراین بود که آبیاري تکمیلی بدون در نظر گرفتن مرحله کاربرد آن نسبت به عدم مصرف آبیاري تکمیلی، عملکرد دانه نخود را افزایش میدهد. هر مرحله از رشد از نظر واکنش به آب، از حساسیت زیادي برخوردار میباشند و میتوانند به طور مؤثر بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه تأثیرگذار باشند. آبیاري تکمیلی موجب افزایش تعداد نیام در بوته نخود زراعی گردید زیرا از عقیمی گلها جلوگیري کرد.
