بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر نیتروژن و آبیاري تکمیلی بر عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین نخود زراعی رقم عادل، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 1393-94 اجرا گردیدح عامل نیتروژن شامل سه سطح عدم مصرف نیتروژن - تش - و مصرف 25 و 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و عامل آبیاري شامل سه سطح بدون آبیاري - تع - و آبیاري تکمیلی در مرحله گلدهی - ذع - و آبیاري تکمیلی در دومرحله گلدهی و پرشدن دانه - لع - بود. نتایج نشان داد که اثر نیتروژن و آبیاري تکمیلی بر همه صفات در سطح یک درصد معنیدار بود. بیشترین عملکرد دانه و پروتئین از تیمار مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بهترتیب با 3862 و 1156 کیلوگرم در هکتار بهدست آمد. حداقل عملکرد دانه و پروتئین نیز مربوط به تیمار عدم مصرف نیتروژن بهترتیب با 2246 و 627 کیلوگرم در هکتار بود. آبیاري در مرحله پر شدن دانه بیشترین عملکرد دانه و پروتئین را بهترتیب با 3681 و 1029 کیلوگرم در هکتار تولید کرد. حداقل عملکرد دانه و پروتئین نیز از تیمار عدم آبیاري بهترتیب با 2589 و 772/2کیلوگرم در هکتار بهدست آمد.
مقدمه
بهطورکلی حبوبات بهدلیل برخورداري از پروتئین بالاي دانه از اهمیت غذایی بالایی برخوردارند. این گیاهان به دلیل قابلیت همزیستی با باکتريهاي تثبیتکننده مولکولی، در تعادل عناصر معدنی خاك در اکوسیستم زراعی حائز اهمیت هستند. نخود جحع Cicer arietinumض یکی از گیاهان این خانواده است. سطح زیر کشت گیاه نخود در دنیا حدود 11 میلیون هکتار بوده و ایران با سطح زیر کشت حدود 700 هزار هکتار، چهارمین رتبه را در جهان پس از هندوستان، پاکستان و ترکیه داراست . - 3 - آبیاري تکمیلی بهمنظور رفع تنش در مراحل بحرانی رشد گیاه تأثیر جدي بر افزایش عملکرد نخود داشته است. وقوع تنش خشکی در برخی از مراحل رشد گیاهان میتواند خسارت جبرانناپذیري وارد نماید. ازاینرو شناخت مراحل حساس رشد گیاهان به تنش خشکی و تأمین بهموقع نیاز آنها میتواند ما را در جهت حصول حداکثر عملکرد یاري نماید . - 5 -
مواد و روشها
آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 1393-94 اجرا گردید. مشخصات فیزیکوشیمیایی خاك مزرعه در جدول 1 آورده شده است.
جدول -1 مشخصات خاك مزرعه دانشگاه گنبد کاووس
نیتروژن کل فسفر پتاسیم اسیدیته هدایت الکتریکی ماده آلی بافت خاك عامل نیتروژن شامل سه سطح عدم مصرف نیتروژن - تش - ، مصرف 25 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زمان کاشت - ذش - و مصرف 25 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زمان کاشت و 25 کیلوگرم در هکتار در مرحله پرشدن دانه - لش - و عامل آبیاري شامل سه سطح بدون آبیاري - تع - ، آبیاري تکمیلی در مرحله گلدهی - ذع - و آبیاري تکمیلی در دو مرحله گلدهی و پرشدن
دانه - لع - بود. در زمان کاشت 100 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل در هکتار مصرف گردید. کود نیتروژن خالص - اوره46درصد - با توجه به میزان تعیین شده در تیمارها بهصورت پایه و سرك - هر یک 50 درصد - مصرف شد. کشت در اواخر آذرماه 1394 انجام شد. در این آزمایش از رقم عادل نخود استفاده شد. فواصل خطوط کاشت 25 سانتیمتر در نظر گرفته شد.فاصله بوته در روي ردیف 10 سانتیمتر بود. هر کرت شامل چهار خط بهفاصله 25 سانتیمتر و طول 4 متر بود.براي کاشت نخود، بذور در عمق 3 سانتیمتر بر روي ردیفها کشت شدند. در هر کپه دو بذر کاشته شد. در مرحله 3- 4برگی بوتههاي اضافی نخود حذف و در هر کپه یک بوته باقی ماند. برداشت نخود زراعی با حذف ردیفهاي حاشیه و نیممتر از دو طرف ردیفهاي وسط انجام شد. جهت تعیین وزن خشک دانه، نمونهها در دماي 70 درجه سانتیگراد بهمدت 48ساعت در داخل اون الکتریکی قرار داده شدند. تجزیه آماري دادهها با استفاده از نرم افزار آماري انجام شد. براي مقایسه میانگینها از آزمون حداقل تفاوت معنی دار در سطح احتمال پنج درصد استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس حاکی از معنیدار شدن اثر نیتروژن بر عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین در سطح یک درصد میباشد. اثر آبیاري تکمیلی نیز بر عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین در سطح یک درصد معنیدار شد
جدول -2 تجزیه واریانس - میانگین مربعات - اثر نیتروژن و آبیاري تکمیلی بر عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین رقم عادل نخود زراعی که به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج و یک درصد و عدم وجود تفاوت معنیدار
مقایسه میانگین
با توجه به جدول 3، با افزایش مقدار مصرف نیتروژن همه صفات افزایش یافتند بهطوريکه بیشترین مقدار این صفات از مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار حاصل شد. نتایج آزمایشی نشان داد که استفاده از اوره به میزان 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در 4 مرحله مختلف از گلدهی تا پایان غلافبندي نخود باعث افزایش عملکرد دانه شد . - 4 - نتایج برخی محققان نشان داد که عملکرد دانه در تیمار آبیاري کامل و تلقیح شده با باکتري ریزوبیوم بهطور قابل توجهی بالاتر از تیمارهاي دیگر بود. بیشترین جذب نیتروژن در تیمار آبیاري + کود نیتروژن و کمتریم میزان جذب نیتروژن در تیمار بدون نیتروژن بود. استفاده از کود نیتروژن به میزان 150 کیلوگرم در هکتار همراه با استفاده از آبیاري تکمیلی در زمان گلدهی و پر شدن دانه و تلقیح شده با باکتري ریزوبیوم بالاترین میزان جذب نیتروژن را دربر داشت . - 2 -
جدول -3 مقایسه میانگین اثر نیتروژن بر عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین در رقم عادل نخود زراعی
حروف غیر مشابه در هر ستون نشانگر اختلاف معنیدار در سطح احتمال پنج درصد بر اساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار میباشد.با توجه به جدول 4، آبیاري در مرحله پر شدن دانه باعث افزایش عملکرد دانه و عملکرد پروتئین شد اما درصد پروتئین را کاهش داد. آبیاري در مرحله گلدهی و پر شدن دانه در رقم سینا بیشترین عملکرد دانه و عملکرد پروتئین را داشت. استفاده از پلیمر سوپر جاذب با کمک به نگهداري بیشتر آب بهخصوص با استفاده از آبیاري تکمیلی، اثر مثبت در کاهش تنش خشکی در مرحله گلدهی و پر شدن دانه و درنتیجه باعث افزایش عملکرد و کیفیت دانه شد . - 1 - نتایج آزمایش برخی از محققان نشان داد که در شرایط محدودیت آب، با انجام یک نوبت آبیاري در مرحله گلدهی عملکرد نخود افزایش یافت. آبیاري تکمیلی باعث بهبود رشد گیاه بهخصوص در مراحل مختلف مهم رشد میشود و در این حالت سهم نیتروژن دانه از محتواي ازت کل کاهش مییابد . - 5 -
جدول -4 مقایسه میانگین اثر آبیاري تکمیلی بر عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین در رقم عادل نخود زراعی
حروف غیر مشابه در هر ستون نشانگر اختلاف معنیدار در سطح احتمال پنج درصد بر اساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار میباشد.
