بخشی از مقاله
چکیده
ماهواره به خودي خود ابزاري مناسب جهت گسترش ارتباطات سالم میباشد اما به دلیل در دست داشتن این ابزار مهم توسط استعمارگران و قدرتطلبان مانع از استفاده صحیح و مناسب آن در جهت گسترش ارتباطات سالم شده است. مقاله حاضر به شیوة توصیفی تحلیلی به بررسی دقیق آسیبهاي ناشی از تماشاي شبکههاي ماهوارهاي پرداخته است. هدف پیدا نمودن ارتباط بین تأثیر بسیار نامطلوب تماشاي شبکههاي فیلم و سریال ماهوارهاي و جرائم است. مسأله اصلی این مقاله این است که آیا تماشاي فیلمهاي مستهجن ماهواره بر ایجاد جرایم موثر است؟ آسیبهاي وارده از تماشاي فیلمهاي ماهواره بر پیکره خانواده چیست؟ نقش رسانهها در پیشگیري از جرائم به چه صورت است؟ باید اذعان نمود که امروزه آمار استفاده از ماهواره بسیار فراگیر شده که در پی آن آسیبهاي جبرانناپذیري بر پیکره خانواده و در نهایت افراد را به سمت جرائمی همچون تمایل به ارتکاب جرائم جنسی، خشونتآمیز، روابط نامشروع، زناي محصن و محصنه، قتل و ... سوق میدهد. تغییر سبک زندگی به شیوه غرب، از بین بردن قبح ارتباط دختر و پسر تا سر حد بارداري دختر، ترویج خیانت زن و شوهر به یکدیگر و در نهایت طلاق عاطفی یا رسمی گوشهاي از آسیبهاي وارده از تماشاي فیلمهاي مستهجن میباشد. در این بین میباید به نقش رسانهها در پیشگیري مؤثر از جرایم اشاره نمود که مجموعه اقدامات و سیاستهاي اتخاذي رسانههاي جمعی براي کاهش خطرات و گرایشات بزهکارانه و اطلاعرسانی به قربانیان احتمالی اعمال میشود که در زمرهي پیشگیري به معنی خاص میباشد.
واژگان کلیدي: ماهواره، آسیب اجتماعی، جرم، پیشگیري از وقوع جرم، رسانهها
مقدمه
تلویزیون ماهوارهاي به عنوان یکی از رسانههاي نوین، تحولات بسیاري را در دنیاي کنونی ایجاد کرده است که از جمله آنها میتوان به گسترش دسترسی مخاطبان به شبکههاي مختلف تلویزیونی اشاره کرد - محمودي و کلانتري، 1393، ص. - 4 جنگ نرم، جدیدترین راهکار طراحی شده دشمنان زخم خورده است که قصد دارند از طریق آن در مختصات فکري اقشار مختلف نفوذ کرده و در داخل کشور براي رسیدن به اهداف شوم خود نیرو سازي کنند. جنگ نرم به صورت غیرمستقیم، داراي اثرات مداوم و طولانی است و بیشترین صدمه را به اساس خانواده ومخصوصاً قشرجوان وارد میکند. رهبر معظم انقلاب در سخنان خود، جوانان، طلاب و دانشجویان دانشگاه را افسران جنگ نرم و والدین، اساتید دانشگاه و حوزه را فرماندهان جنگ نرم توصیف میکنند. جنگ نرم پدیدة خطرناکی است که باید در خصوص آن به جوانان آموزشهاي لازم داده شود - رفیعی و پارساي، 1395، ص. - 106
در پی طراحیهاي دشمنان ورود ماهواره به ایران زمانی اتفاق افتاد که مردم در دهه 60 با بحران ویدئو مواجه بودند، و این خود باعث شد که قبل از آشنایی و شناخت کامل ماهواره و آموزش و آگاهی یافتن از آسیبهاي ممکن به پیکرة خانوادهها این وسیله کنترل ناپذیر را به خانههایشان ببرند. با گذشت زمان و استفادة گستردهي مردم ایران از این وسیله کنترل ناپذیر تغییرات فرهنگی و آسیبهاي گستردة خود را روزبهروز نشان داد و سیاستگذاران و برنامهریزان کشور را به بررسی هر چه دقیق تر نسبت به این موضوع و پیدا نمودن راهکارهاي مناسب سوق داد. این امر باعث شد که بحث شبکههاي ماهوارهاي خارج از کشور و آسیبهاي اجتماعی – فرهنگی که وارد میسازد و راهکارهاي مقابله با تأثیرهايمخرّب آن از مسائل مهم و اساسی مورد نظر اندیشمندان و نهادهاي دولتی شود - باقري و سرفرازي صالح، 1394، ص. - 1 ظهور تکنولوژيهاي نوین ارتباطی در عصر حاضر کارکردهاي خانوادهها و سبک زندگی آنان را دچار اختلال و چالش کرده است. در مباحث آسیب شناختی نهاد خانواده یکی از محورهاي مهم، بررسی آسیبهاي ناشی از تحولات خانواده با محوریت فضاي مجازي و ماهواره است. تحولاتی که خود منشاء بروز دگرگونیهایی عیمق و اساسی در نوع روابط و ارزشهاي خانوادگی و رفتارهاي اجتماعی میباشد - رستگاري ، 1393، ص. - 1
در هر جامعه نقطه سقوط و پیشرفت نهاد خانواده است و هرگاه رسانههاي غربی بخواهند لطمهي جبرانناپذیري به یک جامعه وارد نمایند حتماً تمام تمرکز خود را بر روي خانواده میگذارند. عصر حاضر که عصر ارتباطات و سلطه رسانه بر زندگی انسانها نام گرفته است، فناوريهاي جدید توانستهاند باورهاي انسانهاي بیشماري را دگرگون سازند. متأسفانه دستیابی به حجم عظیمی از اطلاعات غیراخلاقی و مغایر با ارزشهاي دینی و مذهبی به خصوص براي نسل جوان به راحتی امکانپذیر است و از این رو آثار و پیامدهاي آن به ویژه پیامدهاي منفی آن در جامعه در حال گسترش است - جعفري، ودوستان، 1391، ص. - 279-280 لذا در مقاله حاضر تلاشهاي در جهت بررسی هر چه دقیق تر مهمترین آسیبهاي وارده ناشی از تماشاي فیلمهاي مستهجن بر پیکرة خانواده و ارتباط آن با جرائم و میزان تأثیرپذیري افراد از تماشاي این شبکهها میباشد.
-1دلایل گرایش به ماهواره در ایران
با وجود آنکه مردم ایران در برابر فناوريهایی چون عکاسی، رادیو، قطار، چاپ و... مقاومت نشان دادند و به تدریج اینها را در خود پذیرفتند، اما شاهد این هستیم که جامعه امروز ایران در برابر ورود فناوريهاي جدید مقاومت زیادي نشان نمیدهند و به راحتی آن را میپذیرند .به نظر علت این امر را در این است که سرعت تغییرات فرهنگی و اجتماعی به اندازهاي است که مجال اندیشیدن به مردم را نمیدهد و مردم در برابر فناوريهاي جدید مانند ماهواره و... مجال تفکر را از دست دادهاند. به علاوه بنیادهاي مدرنیته ایران قوام بیشتري یافتهاند و مردم آمادگی بیشتري جهت سازگاري و قبول محصولات مدرن دارند - فاضلی، 1387، ص. - 361
از دیگر عواملجدي براي گرایش به ماهواره در محیط خانواده بیکاري و تنهایی است. این عوامل را نباید دست کم گرفت. کسی که در طول روز برنامه تعریف شدهاي براي استفاده از عمر خود ندارد و ساعات قابلتوجهی را در طول روز بیکار و تنها است، زمینه را براي ورود تفکرات و کارهاي شیطانی به زندگی خویش فراهم نموده است - امانلو، 1393، ص. - 214 بیکاري یکی از مهمترین عوامل ارتکاب جرم است، بنابراین رفع آن گام مهمی در کاهش و پیش گیري از جرم است . این در حالی است که کیفیت و کمیت ضعیف برنامههاي صدا و سیما و عدم وجود تنوع، سرگرمکنندگی و جذابیت برنامهها براي پرکردن اوقات فراغت افراد از جمله عوامل مهم روي آوردن برخی از شهروندان به برنامههاي ماهوارهاي پخش مستقیم شده است - نیستانی اصفهانی، 1393، ص. - 29
از سوي دیگر ناتوانی فرهنگ یا نظام داخلی در ایجاد گروه مرجع متجانس با نیاز مردم و همچنین تلاش غرب و مخالفان نظام در ایجاد گروه مرجع با استفاده از تبلیغات و برنامههاي جذاب و ارسال آن از طریق ماهواره میتواند از دیگر عوامل اساسی در گرایش افراد به آن باشد - نیستانی اصفهانی، 1393، ص. - 30 در رسانههاي معتبر دنیا قضاوت پیام بر عهده مخاطب است، این درحالیست که در رسانههاي داخلی پیام به شدت سانسور میشود و این خود یکی از دلایل گرایش مردم به رسانههاي دیگر است. در ادامه میتوان عوامل دیگري همچون محیط بسته، رقابتی نبودن برنامهها، عمل نکردن بر اساس نیاز روز مخاطب، آزاد نگذاشتن ذهن مخاطب در انتخاب، قطرهچکانی اطلاعات و ... باعث روي برگرداندن مخاطبان از رسانههاي داخلی و باعث استقبال مخاطبان به شبکههاي ماهوارهاي و برونمرزي شده است - نادري، 1393، ص. - 87-88
دلایل گرایش مردم به ماهواره را می توان به غیر از موارد مذکور عدم آموزش و آگاهی کافی در خصوص آسیبهاي این فناوري خطرناك را هم اضافه کرد. چون به نظر میرسد یکی از مهمترین ابزارهایی که از اکثر آسیبهاي اجتماعی جلوگیري میکند همین ابزار اطلاعرسانی و آموزش و پرورش فکري افراد جوامع است که تا حدود زیادي میتواند از این آسیبها جلوگیري به عمل آورد.
2 اهداف شبکههاي ماهوارهاي
میدانیم که بر اساسنظریه مدل سازي، رسانهها و به ویژه ماهوارهها، الگوهاي مختلف رفتاري را در برنامههاي خود نمایش میدهند. الگوها و ارزشهایی که در برنامهها و سریالهاي ماهوارهاي نمایش میدهند شامل تغییر نگرش افراد نسبت به نوع پوششو مد، ترویج مصرفگرایی، عرفی شدن ارزشهاي مذهبی، تغییر و دوگانگی ارزشهاي مورد احترام خانوادها و افزایش غربگرایی در فرهنگهاي سنتی است که میتواند الگویی براي تماشاگران باشد. این حرکات داراي الگوهايرفتاريِ قابل تقلید هستند و مردمی که این نمایشها را میبینند، ممکن است آنها را به عنوان جزئی از مجموعه نگرشها و رفتارهايشخصیتیِ خود بپذیرند. این نظریه از دیدگاه »یادگیري اجتماعی « نشأت میگیرد که بیان میکند افراد جوامع با دیدن نوع رفتار یک شخص دیگر میتوانند رفتار او را تقلید کنند و در اینجاست که باید اذعان نمود که یکی از اهداف شبکههاي ماهواره-اي از نمایش این فیلمها الگو برداري تماشاگران از نگرش و رفتار بازیگران آن است.
مهم ترین پیامد ایدئولوژیک جهانی شدن، تشدید جریان مدرنیته غرب است. مدرنیته غرب یک حوزه معرفتی گسترده دارد که نظام ارزشهاي غربی و از سوي دیگر نوگرایی، پیشرفت، تنوع و مصرفگرایی در کانون مرکزي آن قرار دارد - افهمی و آقا محمدیان، 1386، ص. - 64 یک نکته کلیدي وجود دارد و آن این است که عموماً رسانههاي گروهی به ویژه رسانههاي تصویري دسترسی مستقیم به طیف وسیعی از افراد جامعه دارند و به همین دلیل افراد بسیاري تحت تأثیر برنامههاي مثبت و منفی رسانه قرار میگیرند - عابدي تهرانی و افشاري، 1392، ص. - 171
با توجه به پژوهشهاي انجام شده از بین سه هزار شبکه ماهوارهاي، 454 شبکه آن فقط تصاویر مبتذل و مستهجن با هدف حیاء زدایی از جامعه ایران اسلامی و 38 شبکه ماهواره به طور 24 ساعته کنسرت رقص و موسیقی از جمله شبکهي جام جم با هدف تغییر سبک زندگی اسلامی
و تأثیر گذاري بر روي پوشش، رفتار و عقاید جوانان نمایش میدهندیقیناً. آنچه در این شبکهها ترویج میشود به نابودي تدریجی ارزشهاي دینی در افراد و همچنین منجر به بروز تعارض فکري و فرهنگی در میان افراد جوامع است و در نهایت منجر به تغییر سبک زندگی به شیوة غرب می-گردد.
متأسفانه اهداف گردانندگان این شبکهها تنها به موارد عنوان شده خاتمه نمییابد و در این میان بعضی از شبکهها که با نامهاي مقدسی هم مزین شدهاند، با فحاشی به مقدسات مذاهب دیگر، باعث از بین رفتن وحدت بین مسلمانان و تحریک بیشتر وهابیها بر کشتار فجیع شیعیان مظلوم و شادي هر چه بیشتر دشمنان اسلام میشوند و بالأخره کار را براي دشمنان شیعه و اسلام هموار نمودهاند - مرتضوي، 1393، ص. - 62 از جمله شبکههایی که براي تبلیغ و کمرنگ نمودن ارزشهاي دینی تأسیس شدهاند: مانند شبکههاي تبلیغ مسیحت مثل: محبت، نجات، امیدایران، یا شبکههاي تبلیغ شیعیان مانند الزهرا، سلام، امام حسین، ابوالفضل، فدك یا شبکههاي تبلیغ اهل تسن مانند کلمه، نور، الرحمه یا اقراَ و نیز برخی از شبکههاي تبلیغ آیین بودا را اشاره نمود - بیچرانلو، 1388، ص. - 113-116
همچنین در بررسیهاي انجامشده از ابتداي راهاندازي این شبکهها از مجموع سریالهاي پخش شده بیشترین درصد فراوانی محتواي سریالها به القاء و عادي سازي رابطههاي جنسی قبل از ازدواج و در کنار آن داشتن فرزند نامشروع اختصاص داشته و در کنار آن تجاوزات جنسی، خیانت زن و شوهر به یکدیگر، سقط جنین و دوستی با جنس مخالف نیز کمیت خاصی از محتواي مجموع سریالهاي پخش شده از این شبکهها را شامل میگردد - فاضلی، 1394، ص . - 32
در نهایت میتوان اینچنین اذعان نمود که هدف اصلی اکثر فیلمها و سریالهاي ماهوارهاي ایجاد حس رقابت جنسی و تفکر آزاداندیشی مطلق
و از هم پاشیدگی کانون خانوادهها، ایجاد تفرقه در میان شیعیان، ارائه فیلمها، موسیقیها،تصاویر مستهجن و ضربه به فرهنگ، هویت، ملّیت و افکار انسانها و همچنین زدودن تقوا، حیا، شرم، وفاداري، تعهد و حس مسئولیت در خانوادههاست.
-3 آسیبهاي شبکههاي ماهواره بر خانواده
بررسی آسیبهاي ناشی از تماشاي فیلمهاي مستهجن ماهوارهاي به کانون خانواده بسیار زیاد است ولی در ادامه مقاله حاضر به مهمترین آسیبهاي ناشی از تماشاي این فیلمها اشاره شده است.
31 ترویج خیانت زن و شوهر
پاي بندي دینی و وفاداري همسران در خانوادهسدي محکم در برابر بسیاري از انحرافات و خیانتهاي همسران به یکدیگر محسوب میشود. زمانی که یک زن به جهت تعهد دینی و اخلاقی در برابر خانواده از ارتباط با مردان دیگر پرهیز میکند، انبوهی از انحرافات از زندگی این زن حذف میشود. نتیجه این مصونیت هم استحکام خانواده است؛ اما زمانی که چنین تعهدي براي یک زن در کانون خانواده وجود نداشته باشد، علاوه بر این که بسیاري از اعمال زشت براي او عادي میشود، دیگر نمیتواند به خوبی وظایف همسري را براي شوهر و وظایف مادري را براي فرزندان خود ایفا نماید، و در نهایت با توجه به نتایج پژوهشهاي انجام شده میتوان مأنوس شدن با فیلمها و سریالهاي خانوادگی شبکههاي ماهوارهاي را یکی از دلایل اصلی خیانت زن و شوهر دانست.
از دیگر پیامدهاي خیانت همسر میتوان به مسائلی نظیر ضرب و شتم، قتل همسر و اقدام به خودکشی اشاره کرد. از سوي دیگر بیوفایی و خیانت به همسر به نوعی، بیوفایی و خیانت به فرزندان نیز خواهد بود زیرا در صورتی که چنین رویدادي در خانواده رخ دهد مشکلات و آسیب-هایی که میان والدین ایجاد میشود، فرزندان نیز از آن بیبهره نمیمانند - مومنی جاوید و شعاع کاظمی، 1390، ص. - 32
32 ایجاد روحیه تنوع طلبی جنسی
