بخشی از مقاله
مقدمه
در کاربردهای پزشکی اشعهی یونیزان از قبیل رادیولوﮊی، پزشکی هستهای و سیتیاسکن، علاوه بر حصول منفعت که همان تشخیص و درمان بیماریها است، خطر ناشی از پرتوگیری نیز باید مورد توجه قرار گیرد. ید
رادیواکتیو ۱۳۱ یکی از مواد رادیو اکتیوی است که در طب هستهای کاربردهای فراوانی اعم از تشخیصی و درمان دارد به طوری که دوز ید ۱۳۱ به کار رفته برای موارد تشخیصی در حد ۵ میلیکوری است ولی دوزهای به کار رفته برای
۲۵۳ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی نهم, شمارهی ۴، اسفند ۶۸۳۱
موارد درمانی بسیار بالاتر و در حد ۰۲ تا ۰۵۲ میلیکوری و حتی بالاتر است.۱ این ماده برای درمان کانسرهای تیروئید با دوزهای بالای ۰۰۱ میلیکوری و در درمان پرکاریهای تیروئید با دوزهای کمتری کاربرد دارد. یکی از تفاوتهای عمدهی ید رادیواکتیو ۱۳۱ با بقیهی رادیو داروهایی که در طب هستهای به کار میروند نوع اشعهی تابیده شده است که از نوع بتا است اثرهای بیولوﮊیک بسیار بیشتری نسبت به تابندههای گاما دارد.۱ یکی از مواردی که بیانگر اثرهای بیولوﮊیک اشعهی بتا است، میزان ناهنجاریها و شکستگیهای کروموزومی است که با روشهای متفاوتی در افرادی که تحت بررسیهای تشخیصی یا درمانی با ید رادیواکتیو قرار گرفتهاند قابل اندازهگیری است.۱ با توجه به تعداد زیاد بیمارانی که سالانه در کشور ما با تجویز ید رادیواکتیو روبرو میشوند و با توجه به اینکه تاکنون مطالعهای در کشور ما برای بررسی اثرهای بیولوﮊیک مواد رادیواکتیو تجویزی به صورت بالینی انجام نشده است و تأثیر عوامل مختلفی مانند نژاد در حساسیت به تشعشع انجام مطالعهی حاضر لازم و ضروری به نظر میرسید. یکی از شاخصهای اثرهای زیانبار زیستی کاربرد پزشکی پرتوهای یونساز از جمله مواد پرتوزا، ایجاد ناهنجاریهای ساختمانی و عددی کروموزومی در بیماران است. میزان ناهنجاریهای ساختمانی کروموزومی ایجاد شده در اثر کاربرد مواد پرتوزا با روشهای مختلفی مثل میکرونوکئی و FISH سنجیده میشود.۱ برآورد میزان ناهنجاریهای
ساختمانی کروموزومی ایجاد شده در اثر اشعهی یونیزه به عنوان یک روش استاندارد برای تعیین حساسیت پرتوی به کار رفته است.۱
تاکنون مطالعههای دوزیمتری زیادی برای تخمین میزان تشعشع به استخوان یا مغز استخوان بعد از درمان ید رادیواکتیو انجام شده است۲ اما گزارشهای کمی در ارتباط با آسیبهای کروموزومی ناشی از درمان با ید رادیواکتیو منتشر شده است.۴،۳
در یک مطالعهی انجام شده، آسیبهای سیتولوﮊیک ناشی از تشعشع ید ۱۳۱ توسط روش سیتولوﮊی MNA
ارزیابی شد۵ مایکرونوکلئیها اجسام کروی داخل سیتوپلاسمی هستند که محتوی قسمتی یا تمامی از یک کروموزم میباشند. آنها طی تقسیم سلولی در اثر شکستگی کروموزمی یا جدا شدن یک کروموزم از رشتههای دوک پدید میآیند.۵ با شمارش تعداد سلولهای لنفوسیتی حاوی
مایکرونوکلئیها نشان داده شده است که آسیب افراد در اثر تشعشع متفاوت است ولی مطالعهی کاملی برای ارزیابی دوزهای بالای ید ۱۳۱ انجام نشده. ورآل و همکاران این نکته را مطرح کردند که ارزیابی لنفوسیتهای خون محیطی توسط MNA ممکن است برای ارزیابی آسیبهای سیتوتوکسیک
تشعشع مفید باشد.۶ این ارزیابی برای بررسی تفاوت در پاسخ به تشعشع در افراد مختلف به کار رفته است. اثر بیولوﮊیک تشعشع لنفوسیتها و سلولهای خون محیطی از زمان تزریق آغاز میشود ولی مطالعههای قبلی انجام شده توسط واتانوبا و همکاران حاکی از آن است که زمان حداقل یک هفته بعد از تجویز ید ۱۳۱ رادیو اکتیو زمان مناسبی برای ارزیابی صدمههای سلولی ایجاد شده ثانویه به تشعشع است.۵
با توجه به اینکه لنفوسیتهای خون محیطی به نسبت بقیهی زیر گروههای سلولهای خونی حساسیت بیشتری به تشعشع دارند۸ ،۷ و از طرفی صدمههای کروموزومی لنفوسیتها در اثر تشعشع میتواند تعداد سلولهای حاوی میکرونوکلئی را بیشتر کند۹ در این مطالعه از روش MNA
برای ارزیابی آسیب سیتولوﮊیک به سلولهای لنفوسیت محیطی بعد از درمان با ید ۱۳۱ رادیواکتیو استفاده شد.
مواد و روشها
از خرداد تا آبان سال ۵۸۳۱، ۲۲ بیمار مبتلا به کانسر تیروئید که برای ید درمانی به منظور تخریب بافت باقیماندهی تیروئید یا متاستاز احتمالی به بخش پزشکی هستهای بیمارستان طالقانی ارجاع شده بودند ارزیابی شدند (۵ مرد و ۷۱ زن با محدودهی سن ۸۱ تا ۶۷ سال با متوسط سنی ۴/۴۴ سال). در تمام بیماران بدخیمی تیروئید با بیوپسی تأیید شده بود و تمام بیماران قبل از بستری عمل توتال تیروئیدکتومی شده بودند و از طرفی TSH همهی بیماران قبل از تجویز ید بالای ۰۳ UI/ML بوده است. برای
۸ بیمار ۰۰۱ میلیکوری ید ۱۳۱ و برای ۴۱ بیمار ۰۵۱ میلیکوری ید ۱۳۱ تجویز شد. نمونهی خون قبل و ۷ روز بعد از تجویز ید ۱۳۱ از بیماران تهیه، در ویالهای حاوی هپارین (۰۵ واحد، به ازای هر سیسی خون) به سرعت به آزمایشگاه و مراحل زیر به ترتیب اجرا شد:
۱ـ جدا سازی و تخلیص تک هستهایهای خون محیطی:
دکتر عارف هومن و همکاران ناهنجاریهای کروموزومی و کانسر تیروئید ۳۵۳
انجام این مرحله به کمک یک گرادیان غلظتی که همان فایکول هپاک است انجام شد به این صورت که ابتدا خون بیمار با هم حجم خود از محلول هنکس یا RPMI رقیق سپس
به آرامی بر روی فایکول که قبلاﹰ در لولههای مخصوص سانتریفوﮊ تقسیم شده بود به کمک پیپت پاستور منتقل شد. لولهها به مدت ۰۲ دقیقه با دور g۰۰۴ سانتریفیوﮊ شد۰۱
۲ـ انجام آزمون ترانسفورماسیون لنفوبلاستیک:
پس از انجام عمل سانتریفوﮊ، منطقهی مربوط به تجمع تک هستهایها که بین لایهی فایکول و پلاسمای نمونه است با عمل ساکشن توسط پیپت پاستور استریل و با رعایت همهی شرایط لازم برای کشت سلول.
جمعآوری و به لوله شستشو منتقل گردید. با عمل شستشو در ۵۱ میلیلیتر هنکس و یا RPMI، سلولها آماده
کشت شدند سپس مجدداﹰ سلولها در یک میلیلیتر محیط کامل کشت سلول، resuspend شدند. به کمک لام نئوبار،
شمارش سلولها انجام و با رنگ حیاتی تریپنبلو از نظر viability ارزیابی شدند. در اینجا به ازای هر یک میلیون
سلول لنفوسیت در یک میلیلیتر محیط کشت کامل ۰۲ لاندا از محلول PHA استفاده شد و همراه با ماده سیتوکلاسینبی (با
غلظت ۶ میکروگرم در هر میلیلیتر) به سلولها اضافه و مجموعه به دستگاه Co2 ۵% انکوباتور وارد و برای ۸۴
ساعت انکوبه شد.
۳ـ مطالعهی وضعیت سلولهای کشت شده از نظر وقوع MN و سایر اندکسهای سلولی:
پس از خاتمهی انکوباسیون، لولههای کشت سلول خارج و به مدت ۲ دقیقه ساتتریفوﮊ شدند. با خارج ساختن تهنشین سلولی روی یک لام،ابتدا وضعیت سلولها از نظر تکثیر و viability مورد بررسی قرار گرفتند. با باقیماندهی تهنشین
سلولی یک گسترش نیمه ضخیم از سلولها تهیه شد که با متانول فیکس و با روش گیمسا رنگآمیزی شد. به محض خشک شدن لامها در جعبه مخصوصی قرار داد شدند تا بررسیهای سلولی روی آنها انجام شود.
۴ـ مشاهدهی میکروسکوپی نمونهها:
به کمک میکروسکوﭖ نوری و روش ایمرسیون، لامها از نظر سیتولوﮊی بررسی شدند. درصد سلولهای دو هستهای، دو هستهای حاوی میکرونوکلئی و تعداد لنفوسیتهای دو هستهای محتوی میکرونوکلئی تعیین شد (شکل ۱). همین کار در مورد سلولهای آپوپتوتیک تکرار شد. سلولهای آپوپتوتیک بر اساس چهار علامت زیر شناسایی میشوند۱۱
۱ـ چروکیده شدن سلول در حجم پلاسمایی و غشا ۲ـ فشردگی و قطعه قطعه شدن هستهی سلول.
۳ـ تبدیل غشای پلاسمایی و محتوای آن به جوانهها و وزیکولهای متعدد که در حال جدا شدن از جسم اصلی سلول هستند.
۴ـ عدم خروج و رهایی مواد داخل سلول به فضای خارج سلول
اطلاعات به دست آمده توسط نرمافزار SPSS و با
آزمون تی جفتی بر حسب میانگین± انحراف معیار آنالیز آماری شدند و p کمتر از ۵۰/۰ از نظر آماری معنیدار تلقی
شد.
