بخشی از مقاله
چکیده هدف: هدف پژوهش حاضر، تعیین تاثیر آموزش آگاهی واجشناختی بر حافظه دیداری و عملکرد نوشتن دانش آموزان با اختلال در بیان نوشتاری در پایه دوم ابتدایی شهرخرم ایاد بود. روش: در این مطالعه شبه-آزمایشی، از طرح پیشآزمون، پسآزمون با یک گروه کنترل استفاده شد. تعداد 30 نفر از دانشآموزان دارای اختلال در بیان نوشتاری از پایه دوم یک مدرسه ابتدایی به طور هدفمند و در دسترس انتخاب شدند و با استفاده از چهار آزمون، آزمونهای هوشی وکسلر کودکان، آگاهی واجشناختی، اختلال بیان نوشتاری و حافظه دیداری کورنولدی مورد ارزیابی قرار گرفتند و سپس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل - هر گروه 15 نفر - جایگزین شدند. گروه آزمایش در 13 جلسه آموزشی آگاهی واجشناختی شرکت کردند، اما گروه کنترل فقط برنامه عادی مدرسه را دریافت نمود. تمامی دانشآموزان پس از جلسه سیزدهم و دو ماه پس از آن، با استفاده از آزمون حافظه دیداری کورنولدی مجدداً ارزیابی شدند. دادههای بهدست آمده با استفاده از تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافتهها: نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات حافظه دیداری گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنیدار وجود دارد. نتیجهگیری: میتوان نتیجه گرفت که آموزش آگاهی واجشناختی سبب تقویت حافظه دیداری دانشآموزان با اختلال در بیان نوشتاری میشود و تأثیر آن پس از گذشت 2 ماه از برنامه آموزشی، باقی میماند. بنابراین، معرفی و اجرای این برنامه آموزشی به عنوان روشی مؤثر در تقویت حافظه دیداری و به تبع آن عملکرد نوشتن دانشآموزان با اختلال در بیان نوشتاری از اهمیت ویژه برخوردار است.
کلید واژهها: اختلال در بیان نوشتاری، حافظه دیداری، آگاهی واجشناختی.
مقدمه
بیان نوشتاری عالیترین و پیچیدهترین مهارت زبانی انسان است . - 1 - فرایند انتقال تفکر روی کاغذ را نوشتن یا بیان نوشتاری1 مینامند. نوشتن فعالیتی انتزاعی بهشمار میرود و انجام آن برای کودکان، بسیار دشوار و سخت است. بیان نوشتاری مستلزم بهکارگیری مهارتهای گوناگون از جمله: مهارتهای مکانیکی - دست-خط، هجیکردن و علائم نشانهگذاری - ، مهارتهای زبانی - مانند درک معنای کلمهها و دستور زبان - ، و مهارتهای تفکر - سازماندهی و برقراری ارتباط میان مطالب - میباشد 2 - و . - 3
اختلال در بیان نوشتاری مواردی از جمله: املاء و هجیکردن، دستخط و انشاء را دربرمیگیرد 1 - و . - 3 شایعترین علائم بالینی عبارتند از: اشکال در هجیکردن کلمهها و بیان افکار خود طبق قواعد دستور زبان متناسب با سن، اشتباههای متعدد دستور زبان به هنگام نوشتن جملهها و هنگام ارائه آنها به شکل شفاهی، ضعف در بهکارگیری علائم نشانهگذاری، اشکال در ساختن پاراگراف - بند - و دست خط بد 8 - و . - 9 این دانشآموزان در نوشتن حروف با صدای مشابه - مانند: س، ص، ث - مشکل دارند و این امر ناشی از ضعف در حافظه دیداری است . - 7 - حافظه دیداری به این معنا که کودک بتواند شکل درست حروف مورد نظر خود را بنویسد. دانشآموزان دارای اختلال در حافظه دیداری، به خوبی نمیتوانند حروف مورد نظر را بهخاطر بیاورند - برایمثال، نوشتن »ستل« به جای »سطل« و اشکال در بهخاطر سپردن شکل حروف هم صدا: ص، س، ث در نوشتن کلمه »صابون. - « در واقع دانشآموزان دارای اختلال در بیان نوشتاری در حافظه دیداری مشکل دارند، اگرچه آنها صدای حرف را تشخیص میدهند اما قادر به شناسایی املای درست آن حرف نیستند . - 9 - همچنین آنها هیچ مشکلی در بینایی ندارند، ولی در یادآوری و بازشناسی حروف الفبای چاپی، اعداد، کپیکردن اشکال، محاسبه و مسائل ریاضی مشکل دارند. چنانچه اشتباههای نوشتاری آنها بیشتر از مواردی باشد که مطرح شد، باید با تمرینها و ابزار مناسب در جهت تقویت و پرورش حافظه دیداری آنها کوشش نمود.
در تأیید ارتباط بین حافظه دیداری و عملکرد نوشتن دانشآموزان، پژوهشهای متعدد - برایمثال، سوانسون و سیگل2، 2001؛ کورکمن و پسونن، 1994؛ کورکمن و هاکینن- ریهو3، 2010؛ هانلی4، 2005؛ سوانسون و جرمن5، 2006؛ راسل و نوئل، - 2007 انجام شده و نشان دادهاند که کودکان با اختلال در بیان نوشتاری در مقایسه با دانشآموزان عادی در حافظه مربوط به اسامی، چهرهها و بهویژه حافظه دیداری، از عملکرد پایینتری برخوردارند. راسموسن1 و بیزانس - 2005 - در پژوهش خود نشان دادند که مهمترین عامل در پیشبینی عملکرد کودکان در مسائل ریاضی غیرکلامی، حافظه دیداری است. با توجه به یافتههای پژوهشی مبنی بر قابلیت بهبود حافظه دیداری - داهلین2، 2013؛ ویت3، 2011، هولمز4، 2009؛ کلینبرگ، فرسبرگ، وستربرگ5، 2002؛ تورل، لیندکویست، برگمن، بوهلین6 و گلینبرک، - 2008 و فعالیت مغزی مرتبط با آن از طریق آموزش - دهن، - 2008 به نظر میرسد هر نوع روشی که بتواند به بهبود کارآمدی و عملکرد حافظه دیداری کودکان کمک کند به احتمال زیاد میتواند در توانایی نوشتن کودک تأثیر بگذارد - مینیر و شاه7، . - 2006
یکی از روشهای تأثیرگذار بر یادگیری نوشتن، روش آگاهی واجشناختی است - دویل، . - 1996 مهارت آگاهی واجشناختی به توانایی فرد برای بازشناسی، تمیز و دستکاری واجهای موجود در بیان گفتاری، بدون توجه به اندازه واحد واژه و معنی آن اطلاق میشود. این مهارت شامل آگاهی از هجا، قافیه، واج، و مهارت تجانس است. در آگاهی واجشناخی، فرد بدون توجه به معنای کلمه، قادر است آن را به خاطر بسپارد و سپس به اجزای سازنده - هجاها، واج - تجزیه کند. باور بر این است که افراد دارای اختلال در بیان نوشتاری در رمزگذاری8 واجشناختی، یعنی فرایند تبدیل زنجیرههای حروف به واجها، مشکل دارند. کودک قبل از آنکه بتواند یک کلمه را بنویسد باید آن را به صداهای - واجهای - سازنده تقسیم کند و برای تبدیل آنها به نوشته، از حروف مناسب استفاده کند. همچنین باید برای خواندن کلمه بتواند صدای حروف نوشته شده را رمزگشایی کند - استاکهوس9، . - 1997 نتایج پژوهشها حاکی از آن است که آگاهی واجشناختی در مورد هجاها، زودتر از واحدهای درونهجایی - آغاز کنندهها و قافیهها - و واجها شکل میگیرد - زاکوسکی و ترایمن10، . - 1996 در توالی رشد آگاهی واجشناختی، ابتدا آگاهی از هجاها یاد گرفته میشود، سپس کودک به آگاهی از واحدهای درونهجایی میرسد. توانایی تقطیع واژهها بهصورت واجهای منفرد، در پایان رشد سلسله مراتبی و بعد از پایه اول ابتدایی فراگرفته میشود - شفر11و همکاران، . - 2009 بیتردید ارتباط نزدیکی بین آگاهی واج شناختی
