بخشی از مقاله
هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر یک دوره تمرینی ذهنآگاهی بر تبحر حرکتی و عملکرد شناختی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه و بیشفعالی بود. تعداد 30 نفر از کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی است، که به صورت تصادفی ساده انتخاب شدهاند و به صورت همتا شده، به دو گروه آزمایش و کنترل - هر کدام 15 نفر - تقسیم شدند. - تعداد نمونه براساس پژوهشهای مشابه و نوع پژوهش انتخاب شده است - . با استفاده از مقیاس درجه بندی کانرز - فرم والدین - ، به تشخیص دقیقترکودکان مبنی بر وجود اختلال ADHD مبادرت شد. پس از تعیین گروه نمونه و تقسیم آن به دو گروه آزمایشی و گواه به صورت همتا شده، از آزمون تبحرحرکتی اوزرتسکی، آزمون عملکرد پیوسته و آزمون حافظه کاری وکسلر به عنوان پیشآزمون، استفاده شد، و پس از 8 جلسه تمرین ذهن-آگاهی ، بر اساس راهنمای مداخله، پسآزمون برای بررسی تاثیر تمرین ذهنآگاهی بر گروه آزمایشی، روی کودکان آزمایشی و گواه به اجرا در آمد. نتایج نشان داد یک دوره تمرین ذهنآگاهی میتواند تبحر حرکتی و عملکرد شناختی را در کودکان بیشفعال به صورت معناداری بهبود بخشد. تمرین ذهنآگاهی توانسته تفاوت معناداری بین دو گروه کنترل و تجربی ایجاد کند که نشان دهنده تأثیر مداخله ذهنآگاهی بود. این پژوهش به این نتیجه رسید که ذهنآگاهی - با رویکردهای مختلف - میتواند باعث بهبود تبحر حرکتی و عملکرد شناختی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه و بیشفعالی شود. از این رو احتمالا بررسی تاثیر این تمرینات بر اختلالات دیگر بتواند عملکرد شناختی و حرکتی را در آنها به صورت معناداری بهبود بخشد.
اختلال بیشفعالی - ADHD - یکی از شایعترین اختلالهای دوران کودکی است - نایر، . - 2006 بر طبق راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا1،شیوع این اختلال 3تا7 درصد در کودکان برآورد شده است اختلال ADHD از طریق سه نشانه اولیه شامل نارسایی توجه2 ، فزونکنشی3 و تکانشگری4 مشخص میشود. نشانههای رفتاری این اختلال نسبتا در اوایل دوران کودکی - عموما قبل از 7 سالگی بروز کرده و در طول تحول نسبتا پایدارند. اختلال ADHD با مشکلات زیاد در زمینههای مختلف آموزشی از جمله عملکرد ضعیف تحصیلی، تکرار پایه، ترک مدرسه،روابط خانوادگی و دوستانه ضعیف،اضطراب،افسردگی، پرخاشگری، تخلف، سوء مصرف مواد در سنین پایین و قانون شکنی زیاد همراه است.به علاوه، این اختلال احتمال همراه شدن با سایر اختلالات نظیر پرخاشگری در نوجوانی و یا اختلال لجبازی و نافرمانی را در برمیگیرد - سافرن5،. - 2010 درمان دارویی این اختلال شامل محرکهای سیستم اعصاب مرکزی میباشد. اما مصرف دارو بهتنهایی بهندرت میتواند نیازهای درمانی کودکان مبتلا به این اختلال را برآورده کند و لازم است مداخلات روانشناختی نیز به کار گرفته شود. - گاپین، . - 2011 برخی مطالعات حاکی از آن است که مهارتهای حرکتی کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی ضعیفتر از همسالان طبیعیشان است - وایت مونت، . - 2006
رشد ذهنی کودک با کنترل حرکات شروع میشود و مراحلی چون کشف منظم، ادراک مسائل، ترکیب و تکمیل دریافت-های حسی و در پایان تشکیل مفاهیم را طی میکند که هر مرحله از مرحله پیشین کاملتر و پیچیدهتر است. کودکان عادی مراحل را به سادگی و به ترتیب درست طی میکنند اما، در مراحل رشد کودکان دارای اختلال، تاخیری رخ میدهد. پس از ظهور کارایی نظام حرکتی، نظام ادراکی نیز رشد میکند. بنابراین هرگونه اختلالی در فرایند حرکتی، نظام ادراکی و در نتیجه یادگیری را تحت تاثیر قرار میدهد و سبب بروز نارسایی و مشکل در یادگیری میشود - کپارت - . مهارتهای حرکتی مطلوب، هدفی است که باید برای همه کودکان در نظر گرفته شود تا امکان کنترل بیشتری بر محیط زندگی خود داشته باشند. انجام یک رشته حرکات هماهنگ توسط کودک، مستلزم برنامهریزی شناختی و ذهنی است که بدون آن کودک قادر به انجام این عمل نخواهد بود. در روند رشد فرایندهای بنیادی نوزاد انسان، پدیدایی سیستم حسی-حرکتی اعصاب مرکزی از اهمیت ویژهای برخوردار است. بارکلی مشخص کرد که 62 درصد از کودکان بیشفعال در مهارت های ظریف و درشت ضعیف هستند و به عبارت دیگر خام حرکت و دست و پا چلفتی هستند - علیزاده، . - 1386 کودکان بیشفعال ممکن است با داشتن سطح آمادگی پایین، در معرض خطر بیماریهای حرکتی، قلب و عروق، فشارخون بالا و سطح کلسترول بالا باشند و ضعف عملکرد حرکتی و آمادگی جسمانی در پی نداشتن تمرین مداوم باعث پایین آمدن عزتنفس میشود و آن نیز سبب کاهش مشارکت میشود.
علاوه بر این کمبود مشارکت نیز ضعف عملکرد حرکتی و آمادگی جسمانی را به دنبال خواهد داشت. - کوثری، . - 1391 یکی از موضوعات جدیدی که نظر متخصصان این حیطه را به خود جلب کرده است، عاملی است که ذهنآگاهی - مایندفولنس - نامیده میشود. ذهنآگاهی را میتوان به عنوان "توجه به شیوه خاص، باهدف، در زمان حال و بدون قضاوت" تعریف کرد - ماردون، ریچارد و مارتینداله، . - 2016 مشخص شده است که آموزش ذهنآگاهی بهعنوان یک نگرش فرعی کارآمد برای آمادهسازی افراد به منظور عملکرد بهینه، روش خوبی محسوب میشود - دپیترلو، کوفمن، گلاس و آرنکوف، . - 2009 روتلن، بیریر، هورواه و هولمفوث - 2016 - نشان دادهاند که اصول ذهنآگاهی موجب کاهش علائم نگرانی میشود. در همین راستا، پژوهشگران عنوان کردهاند که اختلال نارسایی توجه و بیشفعالی میتواند فرآیندهای آسیبزای شناختی، عاطفی و رفتاری خاصی را برانگیزد که سلامت روانی و بهزیستی افراد را به خطر میاندازد - گولد و واینبرگ، 2014 ، ص. . - 77 از این رو، مداخلاتی که این عوامل را کاهش دهد و موجب بهبود عملکرد افراد شود، امری ضروری هستند. ذهنآگاهی به فرد این امکان را میدهد تا همه اطلاعات داخلی و خارجی را که در حال رخ دادن هستند بررسی کند و این امر این توانایی را به آنها میدهد تا رابطه تغییر یافته را نسبت به واکنشهای عادی تجربه کنند. بنابراین، هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر مداخله ذهنآگاهی بر تبحر حرکتی و عملکرد شناختی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه و بیشفعالی بود.
.2 روش پژوهش شرکتکنندگان
تعداد 30 نفر از کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی است، که به صورت تصادفی ساده انتخاب شدهاند و به صورت همتا شده، به دو گروه آزمایش و کنترل - هر کدام 15 نفر - تقسیم شدند. - تعداد نمونه براساس پژوهشهای مشابه و نوع پژوهش انتخاب شده است - . لازم به ذکر است جزئیات حضور شرکتکنندگان در پژوهش و مراحل اجرای مطالعه در کمیته اخلاق پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تأیید شد. همچنین، به شرکت کنندگان توضیحات لازم در ارتباط با هدف پژوهش داده شد.ابزار - 1 پرسشنامه کانرز فرم 48سوالی والدین:این پرسشنامه تجربی و استاندارد شده، فرم بازبینی شده و کوتاهتری از فرم بلند93سوالی آن است - کانرز، - 2003، که پایایی بازآزمایی 0/7 تا 0/9است. اعتبار آزمون در این پرسشنامه ضریب آلفای کرونباخ0/93 میانگین معادل 21.42 و انحراف معیار 38 . 16است - خوشابی و همکاران، . - 1381 و بر حسب 4درجه - از اصلا تا بسیار زیاد - رفتار کودک را در شش قلمرو مشکلات سلوک، مشکلات روان تنی، مشکلات یادگیری، مشکلات تکانشگری-بیش فعالی و مشکلات اضطرابی و شاخص بیشفعالی ارزیابی میکند. از این ابزار فقط برای قطعی شدن تشخیص اختلال کمبود توجه -بیشفعالی شرکت-کنندگان استفاده خواهد شد.
- 2 آزمون تبحر حرکتی بروینینکس-اوزرتسکی: این آزمون، که عملکرد حرکتی کودکان چهار سال و شش ماهه تا نوجوانان 14سال و شش ماهه را ارزیابی می کند، آزمونی است انفرادی. فرم کامل این آزمون که یک شاخص توصیفی از کفایت حرکتی و نیز ارزیابی جداگانهای از مهارت حرکتی درشت و ظریف فراهم میکند، شامل هشت خرده آزمون و متشکل از 46 ماده است. فرم کوتاه فقط 14 ماده از فرم کامل را داراست و فقط یک بررسی مختصر از کفایت حرکتی عمومی فراهم میکند. هر کدام از هشت خرده-آزمون، آزمون بروینینکس-اوزرتسکی برای ارزیابی جنبه خاصی از رشدحرکتی طراحی شده است. چهار خردهآزمون مهارت حرکتی درشت، سه خرده آزمون مهارت حرکتی ظریف و یک خرده آزمون هر دو مهارت حرکتی درشت و ظریف را ارزیابی میکند. عملکرد در هریک از این بخشها با یک نمره استاندارد شده با میانگین 50 و انحراف معیار 10 بیان میشود.
- 3 آزمون عملکرد پیوسته: این آزمون با استفاده از یک برنامه رایانهای که تحت زبان - برلندسی پلاس پلاس - 1 توسط یک کارشناس رایانهای نوشته شده است، اجرا میگردد. دارای150 عدد فارسی به عنوان محرک است. از این تعداد 30 محرک به عنوان محرک هدف، میباشد. فاصله بین ارائه دو محرک 500 میلیثانیه و زمان ارائه هر محرک 150 میلیثانیه است، ضرایب اعتبار قسمت-های مختلف آزمون، با فاصله 20 روز روی 43 دانشآموز پسر دبستانی انجام شد، در دامنهای بین 0/ 59 تا 0/93 قرار دارد. تمام ضرایب محاسبه شده در سطح 0/001 همبستگی معناداری دارند. روائی آزمون با شیوه روائی سازی ملاکی از طریق مقایسه گروه بهنجار 30 - دانشآموز پسر دبستانی - و فزونکنش همراه با نارسایی توجه 25 - دانشآموز پسر دبستانی - انجام گرفت.
- 4 آزمون حافظه کاری وکسلر: این آزمون با استفاده از یک برنامه رایانهای اجرا میگردد. این برنامه بر اساس دستورالعمل وکسلر کودکان تهیه شده است.
روش گردآوری دادهها
مشارکت کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی بهصورت داوطلبانه بود به این صورت که هر یک از کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی فرم رضایت آگاهانه شرکت در پژوهش را تکمیل کردند. همچنین به پاسخدهندگان اطمینان داده شد که پاسخ آنها محرمانه شمرده میشود و تنها برای اهداف پژوهشی از آنان بهره گرفته خواهد شد - مارتنز و همکاران، 1990 ؛ تننباوم، . - 2012 در این پژوهش ابتدا برای تعیین افراد جامعه به بیمارستان ابن سینا شهر دلفان مراجعه شد و پس از آن با استفاده از مقیاس درجه بندی کانرز - فرم والدین - ، به تشخیص دقیقترکودکان مبنی بر وجود اختلال ADHD مبادرت شد. پس از تعیین گروه نمونه و تقسیم آن به دو گروه آزمایشی و گواه به صورت همتا شده، از آزمون تبحرحرکتی اوزرتسکی، آزمون عملکرد پیوسته و آزمون حافظه کاری وکسلر به عنوان پیشآزمون، استفاده شد، و پس از 8 جلسه تمرین ذهنآگاهی ، بر اساس راهنمای مداخله، پسآزمون برای بررسی تاثیر تمرین ذهنآگاهی بر گروه آزمایشی، روی کودکان آزمایشی و گواه به اجرا در آمد. پس از فاصلهای 12 روزه یک آزمون پیگیری صورت گرفت و تمام مفاد پس آزمون در آن رعایت شد تا بدین وسیله اثربخشی مداخله ذهنآگاهی در بازه زمانی بیشتری بررسی شود. در گروه تمرین ذهنآگاهی طی جلسات آموزش و تمرین به کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی تکنیکهای این فرآیند آموزش داده شد. پروتکل پژوهش به توصیه پانبو، گلس و کوفمن - 2014 - ارائه شد. پروتکل ذهنآگاهی در شش جلسه و در هر جلسه به مدت یک الی یک و نیم ساعت آموزش داده شد. در پایان هر جلسه به کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی تکلیف داده شد و از کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی خواسته شد تمرین را انجام دهند.
روش آماری
داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار spss در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در بخش آمار توصیفی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد به دست آمده است.در سطح استنباطی، ابتدا آزمون K-S جهت تعیین نرمال بودن دادهها و آزمون tهمبسته و t مستقل جهت آزمون فرضیه ها استفاده شده است.
