بخشی از مقاله
چکیده
دستگاه واجی گویش گناوهای سرخوری دارای 23 همخوان و 9 واکه 6 - ساده و 3 مرکب - و آرایش واجی CV - C - - C - است. مهمترین فرایندهای واجی در این گویش عبارتاند از: الف - همگونی: /t/ /s/؛ /t/ /d/؛ و /z/؛ تضعیف: /b/ /w/؛ /g/ ؛ و /b/ ؛ج - درج /b/, /k/ , /r/ و /f/ پایانی؛ د - حذف: /d/, /t/ و /h/ پایانی؛ ز - دگرگونی واکهای /a/ /e/؛ /i/ /u/؛ و /u/؛ و س - تغییر هجاهای و /ow/ /ab/ در نتیجه دو فرایند تضعیف و همگونی.
کلید واژهها: همگونی، تضعیف، دگرگونی
.1 مقدمه
امروزه با رواج روزافزون ارتباطات و رسانهها شاهد تأثیرات زیادی در بخشهای مختلف زندگی انسان از جمله زبان - زبانها، گویشها و لهجهها - هستیم، که متأسفانه نتیجه آن، از بینرفتن شمار زیادی از زبانها، گویشها و لهجهها بودهاست. به گزارش آمارگران یونسکو در طول هزارهای که پشت سر گذاشتیم، بیش از دو هزار زبان، گویش و لهجه بومی از میان رفته است.مطابق با تعریف کریستال - 101 :1992 - ، »گویش گونهای از زبان است که در آن کاربرد دستور و کلمه، پیشینه اجتماعی و منطقهای کاربر آن را مشخص میکند.« از این تعریف چنین استنباط میشود که زبان، گویش و لهجه به معنی هویت ملی و فرهنگ کاربران آن است و از بینرفتن آنها به معنی از بینرفتن فرهنگ و هویت ملی کاربران آن است. برای جلوگیری از این فاجعه بزرگ، بر هر محقق و پژوهشگری است که به بررسی و مطالعه دقیق آنها همت گمارد تا این سرمایههای ارزشمند و نادر در اثر غفلت ما انسانها از بین نرود.
بهطور کلی هدف هر پژوهشی در زمینه بررسی گویشها و لهجهها دستیابی به شماری از تفاوتهای محسوس در گفتار افرادی است که در مناطق مختلف یک جغرافیای زبانی مشترک زندگی میکنند که مورد نظر این پژوهش نیز است. هدف خاص این پژوهش بررسی و توصیف گویش گناوهای سرخوری - یکی از گویشهای موجوددر استان بوشهر - است که تاکنون پژوهشی صرفاً آواشناختی در چارچوب زبانشناسی در مورد آن صورت نگرفتهاست. مطالعه این زبان میتواند وسیلهای کوچک برای ضبط و حفظ این گویش باشد. بهعلاوه، نتایج حاصل از چنین بررسیهایی میتواند راهگشای مسائل مبهمِ موجود در زبانهای ایرانی باشد.
.2 روش پژوهش
به گفته آنتونی آرلاتو - 29 :1373 - ، زبانشناس از چهار طریق میتواند پیکره مورد نیاز برای تحلیل خود را جمع آوری کند: -1 گفتار خود زبانشناس؛ -2 گفتار افراد دیگری که به زبان او تکلم میکنند؛ -3 گفتار افراد دیگری که به زبانهای دیگر تکلم میکنند؛ و -4 اسناد مکتوب.در این پژوهش؛ طبق مورد سوم یعنی گفتار افراد دیگری که به زبانهای دیگر تکلم میکنند؛ پنج فرد مسن، سالخورده و جوان انتخاب گردید. یکی از این افراد گویشوری بود که نسبت به مسائل زبانشناختی آگاهی داشت. وی در جمعآوری و تجزیه و تحلیل دادهها نظارت دقیق داشت و در موارد مبهم، از گویشوران دیگر کمک میگرفت.جهت جمع آوری دادههای این پژوهش، از پرسشنامه طرح پیوستارهای جغرافیایی گونههای زبانی در ایران استفاده گردید. موارد مندرج در این پرسشنامه برای افراد مورد نظر خوانده شد و از آنها خواسته شد تا هر مورد را سه بار تلفظ کنند. در حین کار، این تلفظها ثبت و ضبط گردید. دادههای بدست آمده به کمکنشانههای موجود در الفبای بینالمللی آوانگاری IPA واجنویسی شد. سپس اطلاعات بهدست آمده با گونه معیار مقایسه گردید.
.3گویش گناوهای سرخوری
گویش گناوهای سرخوری یکی از گویشهای استان بوشهر است، که در منطقهای از توابع شهرستان گناوه رواج دارد. این شهرستان در فاصله 165 کیلومتری شمال غربی شهر بوشهر قرار دارد. گناوه کنونی در نزدیکی خرابههای شهر قدیمی گناوه باستانی واقع است.در خصوص نژاد مردم گناوه و منطقه اطراف باید گفت که در جزایر خلیج فارس و دریای عمان همزمان با ورود آریاییها به ایران، مردمی از نژاد سیاهان حبشی ساکن بودهاند که پس از ورود آریاییها و اختلاط آنها با مردمان بومی و همچنین نژاد عیلامی، سومری و عرب، نوعی نژاد خاص منطقهای به وجود آمد که اکنون در تمام نقاط جنوب و در گناوه وجود دارد - دریانورد، . - 18-11 :1382محله سرخور قسمتی از شهر گناوه است که به واسطه اتصال خور خلیل به دهانه دره گپ - بزرگ - در یک نیم دایره قرار گرفته است و همچنین دهانه آن که محل خروج آب به دره خور - خلیج - می باشد مخیرج نامیده میشود که زمینهای سمت جنوب آن را منطقه مخیرج و زمین سمت شمال آن را سرخور نامیدهاند.
منطقه مخیرج به علت وضعیت آب شیرین چاهها و درختان زیاد، محل پذیرش تعدادی مهاجر گردید که اینها در فصل تابستان در منطقه مخیرج میماندند و در فصل زمستان به سمت شمال خور یعنی محله سرخور که آنجا هم مناسب بود، مهاجرت میکردند و این ترددهای موقتی که بین سرخور و منطقه مخیرج جریان داشت کمکم تبدیل به سکونت دائم در محله سرخور گردید که اساس گناوه امروزی را پیافکند. در خصوص لهجه ساکنین سرخور یادآور میشویم که گرچه اصل زبان فارسی است، اما برای گویش ساکنین سرخور نمیتوان نام مشخصی عنوان کرد؛ چرا که این گویش ترکیبی از ساحل نشینی - بندری - ، بوشهری و به علت همجواری و تردد با کشورهای عرب سواحل خلیج فارس و بعضاً آفریقایی است. این گویش همچنین دارای اصطلاحات دریایی است که مخصوص اهالی سرخور است. همه این عوامل باعث گردیدهاند که گویش سرخوری سبک خاصی به خود بگیرد - دریانورد، . - 19-18 :1389
