بخشی از مقاله
چکیده
مطالع هحاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش توجهوتمرکز بر مهارتهای حلمسئله دانشآموزان انجام شد. طرح پژوهش این مطالعه، آزمایشی و از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری شامل تمامی دانشآموزان دختر پایه هفتم ناحیه 2 شهرستان رشت در سال تحصیلی 94-95 بودند. نمونهگیری به شیوه تصادفی ساده انجام شد و تعداد 30 نفر نمونه به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل 15 - نفر در هر گروه - جایدهی شدند. شرکتکنندگان قبل و بعد از آموزش به پرسشنامه سبکهای حلمسئله کسیدی و لانگ پاسخ دادند. برنامه آموزش توجهوتمرکز در 10 جلسه یکساعته به دانشآموزان آموزش دادهشد. به منظور تحلیل دادهها از روش تحلیل کوواریانس چندمتغیری و تکمتغیری استفاده شد. نتایج تحلیلکوواریانس چندمتغیری نشان داد که تفاوت معناداری در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در پرسشنامه سبکهای حلمسئله پس از اجرای برنامه آموزش توجهوتمرکز وجود دارد . - p<0.001 - همچنین نتایج تحلیلکوواریانس تکمتغیری نشان داد که در شش مؤلفه درماندگی، مهارگری، خلاقیت، اعتماد، اجتناب و گرایش بین دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین میتوان گفت که آموزش توجهوتمرکز توانسته است مهارتهای حلمسئله دانشآموزان را بهبود بخشد.
کلمات کلیدی: آموزش توجهوتمرکز، مهارتهای حلمسئله
-1 مقدمه
مواجهه و چالش موفقیتآمیز با مشکلات، بخشی از زندگی روزمره هر فرد میباشد. همه افراد در زندگی با مشکلاتی روبهرو میشوند که باید برای آنها راهحل های صحیح و منطقی بیابند. برخی در برابر مشکلات، راهحلهای نامناسبی را بر میگزینند. اما باید به خاطر داشت که با اندکی تأمل و اندیشه می توان از میان دهها راه حل ممکن، بهترین آنها را انتخاب کرد تا کمترین آسیب را در برابر مشکل ایجاد شده، تجریه نمود - جزایری و رحیمی، . - 1394 توانایی حلمسائل به طور موفقیتآمیز در زندگی واقعی یک مهارت زندگی ضروری است - کروکلو1، . - 2015 امروزه در تمامی فعالیتها صاحبان امر به سوی مهارتهای تفکر سطح بالا و حلمسئله، چه در حیطهعمومی و چه در حیطه فناوری، خواه در فعالیتهای طبیعی و خواه در فعالیتهای مسئلهدار فراخوانده میشوند و در اغلب جوامع، همه بر این عقیدهاند که باید بر افزایش مهارتهای حلمسئله تأکید کرد - وو، کاستر و درینفورت2، 1996؛ به نقل از اژه ای، باباپور، رسول زاده و فتحی، 1382؛ آقایوسفی و شریف، . - 1390
در سرتاسر تاریخ، روانشناسان و فلاسفه استدلال کردند که یک بخش ضروری از وجود انسان توانایی حلمسائل است. توانایی حلمسئله به طور معناداری به شایستگیاجتماعی و به طور کلی به بهزیستیروانشناختی کمک میکند - دزوریلا و نزو1، 2001؛ به نقل از شیناوه2، . - 2010 حلمسئله موجب افزایش حرمتخود میشود و با سازشیافتگیشخصی خوب ارتباط دارد - کلینکه، بی تا؛ ترجمه محمدخانی، 1392؛ به نقل از تقی زاده، طاهر و نوروزی، 1393؛ ابوطالبی، . - 2013 بنابراین حلمسئله به طور معناداری با پیامدهایمثبت و منفی همچون بهزیستی، تصمیم گیری، پرخاشگری، افسردگی، نگرانی و استرس روانشناختی مرتبط است - کروکلو، . - 2015 حلمسئله شامل پنج گام است؛ ادراک خویشتن، تعریفمسئله، تهیه فهرستی از راهحلهای مختلف، تصمیمگیری در مورد مناسبترین راهحل و امتحانکردن راه حل انتخابی - ایزدی فرد و سپاسی آشتیانی، 2010؛ به نقل از بخشایش و دهقان زر دینی، . - 1392 مهارتهای حلمسئله در بالاترین سطح فعالیت شناختی انسان قرار دارند - کهرازهی، آزادفلاح و اللهیاری، . - 1382 از یک نظرکلی، مسئله یک سوال یا یک مشکل است که باید حل شود. در موقعیت آموزشی، وقتی به دانشآموز یک مسئله داده میشود به این معنی است که به یک شیوه مناسب، با به کارگیری دانش خود، آن را حل کند - راینال و رینر3، 1997، ص. 295؛ کاپریورا4، . - 2015 عمده متخصصان معتقدند که حلمسئله پیچیدهترین سطح فعالیت شناختی است که در یکزمان، همه استعدادهای ذهنی شخص مانند توجه، حافظه، استدلال، مفهومسازی، زبان هماهنگ میشود و هیجانات، انگیزش، اعتماد به خود و توانایی کنترل موقعیت را نیز شامل میشود - کاپریورا، . - 2015 حلمسئله به عنوان یک تواناییفکری، نشانگر فرایندهای شناختی- رفتاری است که به واسطه آن، فرد میخواهد راهبردهای مؤثر و انطباقی برای مشکلات روزمره را تعیین، کشف یا ابداع نماید - دزوریلا و شیدی5، 1992؛ به نقل از زمینی،حسینی نسب و هاشمی، . - 1388
توجه به عنوان یکی از استعدادهای ذهنی مؤثر در حلمسئله و یکی از فعالیتهایعالی ذهن است. در هر لحظه، حواس انسان با انواع گوناگونی از محرکهای بیرونی و درونی روبهرو میشود و فقط مقدار کمی از اطلاعات به خاطر محدودیت نظام پردازشگر اطلاعات در مغز قابل پردازش است. در نتیجه اولین وظیفه توجه، انتخاب اطلاعات ورودی است. آگاهی فرد در هر لحظه نتیجه توجه او به محرکهای متفاوت است - آیزنک و کین6، 2000؛ ملکپور، کاویانپور و عابدی، . - 1392 توجه به صورت تخصیص متناسب منابع پردازش به محرکهای مرتبط تعریف می شود - کول7، 1998؛ به نقل از پنگ و میلر8، . - 2016
کنشهای اجرایی ساختارهای مهمی هستند که در کنترل و هدایت رفتار نقش اساسی داشته و برای انطباق و عملکرد موفق در زندگی واقعی اهمیت دارند. این کنشها به افراد اجازه میدهند تا تکالیف را آغاز و تکمیل کنند و در مواجهه با چالشها مقاوم باشند، موقعیت های غیر منتظره را تشخیص داده و به سرعت نقشه ها و برنامههای مناسب با موقعیت را طراحی کنند، استرسهای روزانه را مدیریت و مانع بروز رفتارهای نامناسب شوند - آندرسون، آندرسون، نورتام، جاکوبز، و کاتروپا9، 2001؛ اسمیت، جونیدز10، 1999؛ به نقل از امینایی و موسوی نسب، . - 1393 اصطلاح کنش های اجرایی به سازهای کلی اشاره دارد که دربردارنده کنشهای متعددی مثل تصمیمگیری، برنامهریزی، بازداری و سازماندهی است که به مهارتهای شناختی عالی مغز نظیر توجه، حافظهفعال، زبان، ادراک و تفکر خلاق نیاز دارد - بست و میلر1، 2010؛ به نقل از امینایی و موسوی نسب، . - 1393
کنشهای اجرایی و توجه، از جمله تواناییهایی هستند که کودکان در آینده برای یادگیری در مدرسه به آن نیاز دارند - کرک2 و همکاران، 2006؛ عابدی و ملک پور، . - 1389 بیشتر پژوهشگران پذیرفتهاند که کنشهایاجرایی، کنشهای خودتنظیمیاند که توانایی کودک برای بازداری، خودتغییری، برنامه ریزی، سازماندهی، استفاده از حافظهکاری، حلمسئله و هدفگذاری برای انجام تکالیف و فعالیت-های درسی را نشان میدهد - پنینگتون و ازونوف3، 1996، سرجنت4 و همکاران، 2003، پنینگتون، 2005، ویلکات5 و همکاران، 2005؛ به نقل از عابدی و ملک پور، 1389؛ معصومی، علیزاده و خامسان، . - 1393 توجه در تکالیف روزانه ما به خصوص یادگیری نقش مهمی دارد، و یکی از ساختارهای شناختی است که در آموزش و روانشناسی بیشترین مطالعه درباره آن انجام شده است. اخیرا، تعداد زیادی از مطالعات کارایی آموزش توجه را در مؤلفههای شناختی مختلف توجه - مانند توجه حفظ شده، توجه تقسیم شده - به عنوان مهارتهایی که میتواند توسط آموزش بهبود یابد، نشان دادند - تام، اپستین، پیوگ، ناکونزنی و هاگز6، 2013؛ پنگ و میلر، . - 2016 از آنجا که توجهوتمرکز به خصوص برای دانشآموزان در یادگیری و پیشرفت تحصیلی نقش بسیاری دارد بنابراین آموزش راهبردها و برنامه هایی برای تقویت توجه-وتمرکز میتواند مفید باشد. مسئله و فرضیه اصلی این پژوهش بررسی اثربخشی آموزش توجهوتمرکز بر مهارتهای حلمسئله دانشآموزان است.
-2 روش
1-2 طرح پژوهش و شرکت کنندگان
روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است. پژوهش حاضر یک پژوهش تجربی میباشد که نخستین مشاهده با اجرای پیشآزمون صورت گرفته است. برای تشکیل گروه ها با استفاده از نمرات به دست آمده از پرسشنامه سبک های حل مسئله - دارا بودن نمرات بالا در سبک های حل مسئله غیرسازنده - ، دانشآموزان گروه نمونه، انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانشآموزان دختر پایه هفتم ناحیه 2 شهرستان رشت در سال تحصیلی 94 - 95 بوده است. نمونه پژوهش، شامل 30 دانشآموز است که به طور تصادفی به دو گروه کنترل و آزمایش جایدهی شدهاند. در هر گروه به تعداد برابر 15 نفر شرکت کردهاند. نمونه به این ترتیب انتخاب شد که از میان 40 دانشآموز که معیارهای ورود به پژوهش را داشتند، مطابق با نمونهگیری تصادفی، 30 دانشآموز انتخاب شدند. معیار های ورود به پژوهش شامل مقطع تحصیلی هفتم، سن 13 - تا 14 سال - و دارا بودن نمره بالا در سبک های حل مسئله غیرسازنده در پرسشنامه سبک های حل مسئله - نمره 5 به بالا در هر سبک های حل مسئله درماندگی، مهارگری بیرونی و اجتناب - می شود. معیار های خروج از پژوهش شامل غیبت بیش از دو جلسه، عدم علاقه دانش آموز به شرکت در جلسات و عدم انجام تکالیف می شود.
