بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تعیین میزان اثر بخشی آموزش سبک زندگی اسلام محور با تأکید بر نظام خانواده بر تعهد زناشویی زوجین شهر اراك بوده است. روش این پژوهش نیمه تجربی از نوع پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل بوده است. نمونه این پژوهش شامل 30 زوج از والدین دانش آموزان دبستان دخترانه اراك بودند که به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش 15 - زوج - و کنترل 15 - زوج - جایگزین شدند. ابزار اندازه گیري تعهد زناشویی بود که با پرسشنامه تعهد زناشویی ارزیابی شد. متغیر مستقل آموزش سبک زندگی اسلام محور با تأکید بر نظام خانواده بود که در هفت جلسه به گروه آزمایش آموزش داده شد. یافته ها با استفاده از نرم افزار SPSS و روش تحلیل کواریانس تحلیل شد. نتایج نشان داد که آموزش سبک زندگی اسلام محور با تأکید بر نظام خانواده؛ تعهد زناشویی زوجین و ابعاد آن یعنی تعهد شخصی، اخلاقی و ساختاري زوجین را افزایش داده است . - P<0/001 -
مقدمه
ازدواج مهمترین واقعه زندگی فرد در دوره ي بزرگسالی است. ازدواج عامل تشکیل خانواده است و بر اساس آن پیوند دو جنس بر پایه روابط پایاي جنسی به وجود می آید. ازدواج یک قرارداد اجتماعی است که مشروعیت روابط جسمانی و جنسی را تسهیل می کند. ازدواج یک واقعه اجتماعی بسیار مهم است که به حفظ گروه و نسل ها از نظر کمی و کیفی کمک می کند. می توان گفت ازدواج داراي منشأ زیستی و جسمی است که بر آن حیات فرهنگی نیز افزوده می شود تا با ساخت خویشاوندي موجبات دگرگونی حیات طبیعی را فراهم آورد. این فرآیند ناشی از این واقعیت است که انسان موجودي برخوردار از نیازهاي طبیعی و اجتماعی است. بدین لحاظ، ازدواج نیز داراي ابعاد زیستی، اقتصادي، عاطفی- روانی و نیز اجتماعی است. بر این مبنا، همزیستی زن و شوهر در درون خانواده آنان را در چنان گردونه اي از تعامل هاي مختلف قرار می دهد که قابل مقایسه با هیچ یک از الگوهاي روابط دیگر انسانی نیست تعهد در زندگی زناشویی عبارت است از علاقه و قصدي که شخص به آن اندازه و بر آن اساس تمایل دارد که در رابطه ي زناشویی باقی بماند و عهدي که بسته را حفظ نماید. تعهد ابعاد چند گانه اي دارد و در برگیرنده ي دلایل شخصی، اخلاقی و اعتقادي به خصوصی است که شخص را به ادامه ي رابطه ي زناشویی پایبند می کند - حسینی، . - 1389 تا زمانی که زوجین تعهد ازدواج را جدي نگیرند نمی توانند به ساختار زندگی زناشویی سالم برسند. تعهد اعتماد را امکان پذیر می سازد. بسیاري از مردم تعهد را در حضور فیزیکی جستجو می کنند. در نظر آنها تعهد یعنی آنکه همسرتان را ترك نکنید. این در نهایت جزء کوچکی از تعهد است. تعهد معناي بسیار وسیعتري دارد، معنایش هزار بار بیشتر از این است که در ازدواج باقی بمانید. معنایش این است که همسرتان را دوست بدارید و او را گرامی بدانید. معنایش این است که از همسر دیگري به هر شکل و شمایل که باشد اجتناب کنید. تعهد حالتی مشروط ندارد، به شرط نیست، اقدام متقابل به مثل نیست، به این بستگی ندارد که همسرتان تا چه اندازه متعهد است. شما متعهد به دوست داشتن هستید، متعهدید که در تمام مدت عمر خود وفادار بمانید، مهم نیست چه اتفاقی می افتد. ازدواج مبتنی بر یک تعهد بی قید و شرط است. وقتی با کسی ازدواج می کنید متعهد می شوید که او را براي همه مدت عمر دوست بدارید، احترامش کنید و گرامی اش بدارید. وقتی شرایط ازدواج مطابق میل و خواسته شما در جریان نیست آنرا از هم نمی پاشید همچنان دوستدار و علاقمند باقی می مانید. تعهد و سپارش در قبال ازدواج ترس از ترك شدن و تنها ماندن را به حداقل می رساند این ترس روي بسیاري از اشخاص تأثیر تعیین کننده اي دارد نتایج تحقیقات نشان می دهد که تعهد زناشویی دومین عامل حفظ کننده ازدواج به شمار می رود - رینولد و منفسفیلد1، 1999، نقل از نجاریان پور، . - 1387 نیکلز - 1996 - 2 در مرحله ي جفت گیري و ازدواج یکی از مهم ترین وظایف ارتباطی زوجین را تعهد می داند و آن را اینگونه معنا می کند: اینکه همسران به چه میزان و چگونه رابطه ي زناشویی شان را ارج می نهند و چه میزان به حفظ و تداوم این رابطه تعلق خاطر دارند، به گفته نیکلز - - 1988 تعهد در ایجاد ثبات و موفقیت در یک ازدواج نقش اساسی دارد - نقل ازحسینی، . - 1389 بر این اساس، هرگونه رابطه اي بدون تعهد، سطحی و بدون سمت و سو خواهد بود. و هرگونه آشنایی معطوف به ازدواج پس از مدتی اگر به تعهد پایدار و طولانی منجر نشود، در واقع یک آشنایی ناکام کننده خواهد بود - فلورین و همکاران3، 2002، نقل از عباسی مولید، . - 1388 استرنبرگ - 1987 - 4 در نظریه معروفش دربارة عشق و محبت، تعهد را یکی از مؤلفه هاي مهم دیدگاهش در بیان انواع و اقسام عشق و تمایز آنها از یکدیگر قرار داده است. از سوي دیگر یکی از مسایل مهم دینداري که در قرآن از آن بسیار یاد شده وفاي به عهد است. قرآن زمانی که صفات مؤمنان را می فرماید از جمله به پایبندي به تعهدات زندگیشان و وفادار بودن به همسرشان اشاره می نماید - سوره مؤمنون آیه 8 و سوره معارج آیه . - 33 همچنین کسی را نیکوکار می داند که به عهد خود وفادار بماند - سوره بقره آیه - 177 و از تعهدات و وعده ها در روز قیامت سؤال می شود - سوره اسراء آیه . - 34 حضرت علی - ع - می فرماید: عالی ترین خوبیها - بین زن و شوهر - وفادار بودن به تعهدات است که در این صورت همنشین هاي خوبی براي یکدیگرند که اینگونه همنشینی به فرموده پیامبر اکرم - ص - ثواب نماز خواندن در مسجد النبی را دارد. پیامبر اکرم - ص - می فرمایند؛ همنشین من در روز قیامت کسی است که با همسر خود وفادار باشد. و همچنین فرمودند: نزدیکترین شما به من در فرداي قیامت راستگوترین و وفادارترین شما نسبت به همسر خود است - مجلسی، 1413ق - . جانسون - 1999 - 5 مدل جامعی را ارائه نمود که در آن تعهد زناشویی به صورت سه نوع مستقل، تعهد شخصی6، تعهد اخلاقی7 و تعهد ساختاري8 مطرح شده است. اولین بعد تعهد زناشویی تعهد شخصی است که تحت عناوین مختلف از جمله: تعهد جاذبه - لوینگر، - 1997، تعهد نسبت به همسر - آدامز و جونز9، - 1999، تعهد شخصی - جانسون، - 1999 و تعهد گرایش - استرچمن و گابل، - 2006، توسط محققان مختلف ارائه و تبیین شده است. تعهد شخصی به معنی علاقه و تمایل فرد براي تداوم رابطه زناشویی است که مبتنی بر جاذبه و رضایت زناشویی است. تعهد شخصی تحت تأثیر سه مؤلفه قرار دارد:
جذابیت همسر - عشق و علاقه به همسر - ، -2 جذابیت رابطه زناشویی - علاقه و رضایت از رابطه زناشویی - ، -3 هویت زناشویی - میزان و درجه اي که مشارکت یک شریک در رابطه زناشویی به عنوان خود پنداره شخصی وي در نظر گرفته می شود -
دومین بعد زناشویی، تعهد اخلاقی است. بسیاري از مدل هاي نظري تعهد بر این عقیده اند که تعهد زناشویی مبتنی است بر یک احساس وفاداري اخلاقی به ازدواج و رابطه زناشویی و این عقیده که ازدواج یک نهاد مقدس است - شیلدز10 ، . - 2001 یک نهاد اجتماعی مهم که تضمین کننده مراقبت و حمایت بوده و وفاداري و پایبندي به آن ارزش شناخته می شود - هارمون، . - 2005 به طور کلی تعهد اخلاقی تحت تأثیر سه مؤلفه قرار دارد: -1 تقدس بنیان و نهاد ازدواج، -2 وفاداري به نوع رابطه زناشویی که به ارزش ها و اصول اخلاقی فرد اشاره دارد و فرد می تواند مطابق با اعتقاداتش به ازدواجش خاتمه دهد یا همچنان به آن متعهد باشد و -3 احساس دین و مرهونیت نسبت به یک همسر
تعهد ساختاريبه عنوان سومین بعد تعهد زناشویی در بسیاري از مدل هاي نظري با عنوان جنبه اجبار آور تعهد زناشویی با اسامی گوناگون مطرح شده است که عبارتند از: تعهد اجباري - استنلی12، - 1986، نیروهاي مانع شونده - لوینگر، - 1976، فشار بیرونی - گرین، - 1983، احساس به دام افتادگی - آدامز و جونز، - 1999 و تعهد ساختاري - جانسون، . - 1999 تعهد ساختاري در ازدواج به موانع و محدودیت هاي موجود در ترك رابطه زناشویی و احساس اجبار به تداوم آن رابطه اشاره دارد - هارمون، . - 2005 در هسته مرکزي این بعد این عقیده وجود دارد که فاکتورهاي بیرونی ازدواج اعم از فاکتورهاي خیالی یا واقعی ممکن است از فسخ رابطه زناشویی و اختتام ازدواج جلوگیري کنند حتی اگر انگیزه فرد براي اقدام به طلاق و جدایی قوي باشد با توجه به اینکه ایجاد و حفظ تعهد زناشویی یکی از بنیان هاي اصلی در ثبات و پایداري زندگی زناشویی است و از سوي دیگر آموزش سبک زندگی نیز می تواند از جمله برنامه هاي مؤثر در ثبات روابط زوجین باشد، این رویکرد می تواند از این نظر مورد توجه قرار گیرد. سبک زندگی، معرف نحوه کنار آمدن شخص با مسائل زندگی و شیوه وي براي یافتن راه حل ها و رسیدن به اهداف زندگی است. سبک زیستن منعکس کننده گرایش ها و ارزش هاي یک فرد یا گروه است، عادات، نگرش ها، سلیقه ها، معیار هاي اخلاقی، سطح اقتصادي ، طرز زندگی کردن فرد یا گروهی را می سازد - شارف، 1384، ترجمه فیروزبخت - . سبک زندگی مبین بخشی از فرهنگ است که در جوامع امروزي نقش مهمی در زندگی مردم بازي می کند چرا که با مسائل کلیدي و حساسی همچون هویت - تمایز - فردي و اجتماعی و فعلیت بخشیدن به قدرت تشخیص و انتخاب یا حداقل ایجاد احساس آزادي عمل پیوند خورده است؛ مسائلی که پاره اي از بنیادي ترین وجوه انسانی را بیان می کند. بدین ترتیب اهمیت مفهوم سبک زندگی در این است که سطحی ترین لایه هاي زندگی - از آرایش مو و لباس گرفته تا حالت بیانی و ژست صورت و بدن - را به عمیق ترین لایه هاي آن پیوند می زند. در یک نگاه کلان، دین و سبک زندگی اجزاي فرهنگ هستند پس در حال تعاملند. افزون بر این نگاه کلان، در یک بحث مفهومی، تعریف ها و ویژگی هاي دین و سبک زندگی نشان می دهد امکان ذاتی برقراري رابطه میان این دو مفهوم وجود دارد زیرا سبک زندگی مطابق تعریف الگو یا کلیت رفتاري ناشی از تمایلات و ترجیح ها است و می دانیم تمایلات و ترجیح ها متأثر از نظام معنایی افراد است و باز هم می دانیم یکی از نظام هاي معنایی دین است. عموم ادیان داراي نظام معنایی، آموزه ها، نهادها و ساختارهایی هستند که پیروانشان را در ایجاد سبک هاي زندگی مبتنی بر آنها توانمند می کنند. این گونه سبک هاي زندگیِ ناشی از یک فرهنگ دینی را می توان سبک زندگی دینی نامید - مهدوي کنی، . - 1387 یکی از راه هاي درك بهتر مفهوم سبک زندگی از نظر اندیشمندان مختلف، بررسی عناصر و مؤلفه هایی است که آنان براي سبک زندگی برشمرده و در تحقیقات خود از آنها به عنوان شاخص بهره برده اند شناخت مسائل جامعه ، نقش مهمی در بومی شدن و تطبیق راه حلها با فرهنگ، اثر بسزایی در نقش آفرینی علم در هر جامعه دارد. می توان گفت یکی از اهدف متعالی و دراز مدت فرآیند بومی سازي علوم انسانی رسیدن به الگوي مناسبی براي
