بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تاثیر برنامه آموزشی مادرانه بر کاهش اضطراب مدرسه کودکان 5-6 ساله شهر اصفهان بود. طرح پژوهش آزمایشی با پیش آزمون – پس آزمون – پی گیری و گروه کنترل بود. نمونه با استفاده از روش خوشه ای چند مرحل ه ای انتخاب گردید. از بین جامعه آماری 6 مرکز پیش دبستانی به شکل تصادفی انتخاب گردید سپس مقیاس سنجش اضطراب مدرسه - SAS-TR - توسط والدین تکمیل گردید که روایی این پرسشنامه را طاهری و همکاران - 1390 - در نمونههای بالینی و عادی بین مقیاس اضطراب مدرسه و اندازههای متنی بر گزارش معلم از مقیاس 0/76 SDQ و برای نمره کل اضطراب مدرسه 0/93 و پایایی درونی خرده مقیاسها با ضریب آلفای 0/92 برای اضطراب اجتماعی و 0/90 برای اضطراب فراگیر گزارش نمودند. 30 نفر از والدین دارای کودکان با نمره بالایی اضطراب مدرسه، به طور تصادفی در یک گروه آزمایش و یک گروه گواه قرار گرفتند 15 - نفر در هر گروه - آموزش مادرانه طی دوازده جلسه به مدت یک ساعت هر هفته دو جلسه در گروه آزمایش اجرا گردید. پس از اتمام جلسات مداخله پس آزمون را هر دو گروه تکمیل کردند پس از یکماه پی گیری را نیز تکمیل نمودند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری کواریانس - مانکوا - استفاده شد. نتایج نشان داد که آموزش مادرانه علائم اضطراب مدرسه در پس آزمون و پیگیری را کاهش داده است . - P<0/05 -
کلمات کلیدی: آموزش مادرانه، اضطراب مدرسه، اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی.
مقدمه
اضطراب عبارت است از احساسی از انتظار »امانه از روی اطمینان« برای رویدادهای نا خوشایند. این احساس تجربه یک ترس مبهم در غیاب خطر خارجی است. افرادی که دارای شخصیت مضطرب میباشند برای ابتلای به رواننژندی اضطراب استعداد بیشتری دارند. این افراد معمولا عصبی و مستعد برای نگرانی هستند و بیش از حد محافظه کارند. از نظر سیمای بالینی نیز بیمار ناراحت و بیمناک است و قادر به تمرکز نبوده و فراموشکار نیز میباشد و بیخوابی همراه با رویاهای ناخوشایند دارد و از کابوسهای شبانه شکایت میکند ولی ممکن است ترس از یک موقعیت را تجربه کند که نشانه های جسمانی آن عبارتند از تپش قلب، فشار خون، فشار قفسه سینه، ناراحتی شکم، خستگی و تاری دید. بیمار نگاهی نگران دارد که ممکن است با لکنت زبا ن نیز صحبت کند - نیکخواه، . - 1371
یکی از علل عمده مراجعه افراد به مراکز مشاوه، اضطراب می باشد. اضطراب از شایعترین اختلالهای روانی است که با عوارض زیادی همراه است. به طوری که اغلب مزمن شده و نسبت به درمان تا حدی بین دو نوع اضطراب تمایز مقاوم می شود - کاپلان و سادوک، . - 1389 اضطراب در یادگیری نقش مهمیدارد. اضطراب، ذکاوت و هوش انسانی را فعال میکند و راه حل مستحکمی برای تمرکز و رسیدن به نتیجه و پاداش رضایت بخش است. ناراحتی ناشی از اضطراب متوسط، ما را وادار میکند تا راههای مختلف دوری از اضطراب را کشف کنیم و این فی نفسه یک فرآیند یادگیری است. با وجود این بین اضطراب و یادگیری ارتباطی پیچیده وجود دارد. افزایش اضطراب تا میزان معینی، محرکی است برای بالابردن یادگیری، ولی پس از این میزان معین افزایش اضطراب باعث کاهش دریادگیری میشود و اگر میزان اضطراب بازهم افزایش یابد، باعث عدم وجود محرک یادگیری شده و به ایجاد خطر بیشتر در خطاها و اشتباهات منجر خواهد شد. این موضوع بدان معنی است که یک سطح مطلوبی از اضطراب برای یادگیری بهینه وجود دارد، که پس از این سطح افزایش اضطراب نتیجه معکوس داده و ضد سازنده است - هالجین، ویتبورن، ترجمه محمدی، - 1393اساساً. خانواده، مدرسه و جامعه، سه عامل مهم در بروز و ظهور اختلالات رفتاری در افراد محسوب میشوند. محیط زندگی، طرز رفتار اطرافیان، تصویرهایی را در ذهن نوجوان به جای میگذارد. که ممکن است اثرات مطلوب و نامطلوب آن در تمام مدت زندگی باقی بماند و نتایج آن هم تنها به خود فرد منتهی نمیشود. بلکه در چگونگی روابط او با افراد دیگر هم تأثیر میگذارد . رابطه والد- فرزندی تأثیر عمیقی بر رشد فرزندان دارد. چنانچه محیط خانواده نتواند رضایتمندی، آرامش و اعتماد کودک را به خوبی برآورده سازد، رشد او به مخاطره میافتد. نظام مراقبتی مادر باید پاسخگوی نیازهای عاطفی کودک باشد. رفتار مراقبتی در شرایط ترس، اضطراب و استرس کودک در مقایسه با شرایط عادی وظیفه سنگین تری بر عهده دارد. ناکامی در شکل دادن روابط بین کودک و مادر می تواند تأثیرات منفی روی رفتارهای دوران کودکی و بزرگسالی داشته باشد و منجر به تجربه اضطراب در کودک شود. آموزش مادران می تواند آنها را نسبت به نیازهای خود و کودکشان و ارضاء صحیح این نیازها آگاه سازد. رفتار مادرانه بر نوع دلبستگی کودکان تأثیرگذار است و عدم رضایت در رابطه موجود بین مادر و کودک، باعث کاهش دلبستگی ایمن برای کودک می گردد و در شرایط سخت تر، تأخیر در تحول دلبستگی ایجاد می گردد. رفتار مادرانه مناسب مستلزم پاسخ دهی مناسب و به موقع مادر به علائم کودک و قابل دسترس بودن اوست. یک مادر حساس از علائم کودک آگاه است و آن ها را به نحو صحیح تفسیر کرده فوراً و به طور مناسب به آنها پاسخ می دهد. رفتار مادرانه مناسب به کودکان برای پاسخدهی مناسب به محرک های محیطی، استفاده از راهبردهای مؤثر ارتباطی و شیوه های حل مسئله کمک نموده و از این طریق به آنها کمک مینماید تا با کسب اعتماد به نفس بیشتر، اضطراب کمتری را تجربه نمایند. لذا تأثیر رفتار مادرانه بر اضطراب مدرسه کودکان هدفی است که در این تحقیق مدنظر قرار گرفته است - بایر، سانسون و همفیل1، . - 2006 از ابعاد دیگر اضطراب مدرسه، ضعف در مهارتهای ارتباطی است. مهارتهای ارتباطی زیر مجموعهای از مهارتهای اجتماعی به شمار میرود که شامل مهارتهای دریافت2، پردازش3 و پیام رسانی4 هستند. مهارت دریافت به درک و فهم پیامها، مهارت پردازش به تجزیه تحلیل پیامها و یافتن پاسخ مناسب برای آنها و مهارت پیام رسانی به ارائه پاسخ و بازخورد اشاره دارد. بنابراین هر دانش آموز در فرایند رشد اجتماعی خود و برای شکوفا سازی استعدادهایش و برقراری ارتباط مطلوب با محیط و اطرافیان، باید این مهارت را کسب کند. در کل اضطراب مدرسه از 4 مؤلفه تشکیل میشود که عبارتند از: اضطراب امتحان، ترس از ابراز وجود، واکنشهای فیزیولوژیک و فقدان اعتماد به نفس. اضطراب امتحان پدیده شایعی است که اغلب دانش آموزان در دوران تحصیل خود آن را تجربه کرده اند. این اضطراب در هنگام مواجهه با یک موقعیت ارزشیابی بروز میکند که یکی از پیامدهای آن میتواند ضعف عملکرد در موقعیت مورد نظر باشد. بررسیها پیرامون اضطراب امتحان با کار ساراسون5 و مندلر - - 1952 آغاز شد - بیابانگرد، . - 2003 ساراسون - 1978 - ، اضطراب امتحان را نوعی از خود اشتغالی ذهن میداند که مشخصه آن ضعف عزت نفس است. نتیجه این نگرش، فقدان تمرکز، واکنشهای فیزیولوژیک نامطلوب و عملکرد ضعیف در آزمون است - دردی نژاد و همکاران، . - 2011 دانش آموزانی که اضطراب امتحان بالایی دارند، تنها با دیدن چند سؤال اول در مورد آزمون به قضاوت میپردازند. اما دانش آموزانی که هراسی از امتحان ندارند یا اضطراب آنها پایین است، این قضاوت را به تنهای آزمون موکول میکنند - شولتز و دیویس6، . - 2000 عوامل متعددی میتواند با اضطراب مدرسه ارتباط داشته باشد که از جمله آنها سن، جنس و محیط تحصیل دانش آموز است - بیابانگرد، . - 1381 کندلر - 2006 - 7، موسوی، حق شناس، علیشاهی و نجمی - - 1387 افزایش سن را یکی از عوامل تأثیرگذار در اضطراب گزارش کرده اند؛ به گونه ای که هر چه دانش آموزان به پایههای تحصیلی بالاتر میروند این رابطه بین اضطراب و سن قوی تر میشود. تأثیرات بلند مدت اضطراب مدرسه میتواند شامل اضطراب مزمن یا ایجاد اختلال اضطرابی، ناکامیهای مکرر در مدرسه، عزت نفس پایین، و مشکلاتی در رسیدن به رضایت فردی و شغلی در بزرگسالی باشد - مایر1، 2008؛ ترجمه عابدی، . - 1382 کنش عاطفی مادر و فرزند، تا حدی در رشد عاطفی کودک مؤثر است. در صورتی که این رابطه، عاطفی باشد یا تجربه دلبستگی کودک تجربه مثبتی باشد، کودک از ساختاری روانی برخوردار میگردد که او را قادر به سازگاری با محیط و برقراری یک ارتباط سازنده اجتماعی مینماید - راتر و اویلر2، . - 1991 اضطراب بالای والدین و برداشت فرزندان از روشهای فرزندپروری آنها، نقش مهمیدر اضطراب فرزندان دارد. بنابراین، میتوان با آموزش صحیح فرزندپروری به والدین و کاهش اضطراب آنها، از میزان اضطراب فرزندان و آثار مخرب آن کاست - اسماعیل پور و جمیل، . - 1393 متخصصان بهداشت و سلامت روان با این موافقند که تجارب دوران کودکی مانند سبکهای تربیتی والدین با صفات ذاتی کودک از قبیل میزان حساسیت هیجانی کودک در به وجود اوردن اختلالات اضطرابی با هم تلفیق میشوند. عجیب نیست که والدین خود را به خاطر اضطراب کودکشان سرزنش کنند. شاید یکی از والدین مضطرب است و احساس میکند که کودک، مضطرب بودن را از او یاد گرفته یا به علت عوامل وراثتی، بیش از حد حساس است. بعضی از والدین خودشان را به خاطر احساس درماندگی در متوقف کردن رنج و ناراحتی کودکشان سرزنش میکنند. لذا یکی از درمانهای مؤثر بر اضطراب مدرسه آموزش رفتار مادرانه است - کیم و ماهونی3، 2004؛ تبعه امامیو همکاران، . - 1390 ماهونی، پاول و فینگر - 2010 - 4 تحقیقات عمده ای در مورد رفتار مادرانه انجام دادند و به چهار بعد اصلی رفتار مادرانه شامل مسئولیت پذیری، عاطفه، جهت گیری به پیشرفت و راهنما بودن مادر دست یافتند. همچنین ماهونی، بویس، فول، اسپیکر و ویدن - 1998 - 5 در پژوهشی با توجه به ابعاد اصلی رفتار مادرانه به مداخله زود هنگام در زمینه اصلاح رفتار مادرانه پرداختند. کیم و ماهونی نیز به بررسی عوامل اصلی رفتار مادرانه در تعامل مادر و کودک پرداخته و چهار بعد اصلی در یافتههای قبلی را تأیید کردند. ماهونی و همکاران - - 2010 رفتار مادرانه را متشکل از 12 زیرمؤلفه - حساسیت، مسئولیت، مؤثر بودن، پذیرش، لذت بردن، حالت چهره، خلاقیت و ابتکار، گرمی، پیشرفت و موفقیت، تحسین، راهنمایی کردن، آهنگ صدا - میدانند. اضطراب امتحان به عنوان پدیده ای شایع و مهم در آموزش رابطه نزدیکی با اضطراب عمومیدارد. اضطراب امتحان نیزمعمولاً با نزدیک شدن امتحانات در فرد نمایان میشود، با این حال دارای ویژگیهای خاصی است که آن را از اضطراب عمومیجدا میسازد - آقاجانی، شوقی و نعیمی، . - 1393 با مروری بر پژوهش های خارجی؛ اروزکان - 2012 - 6 در تحقیقی که بر روی 545 دانش آموز دبیرستانی انجام داد چنین بدست آورد که سبکهای فرزندپروری استبدادی و آزادمنشانه و حمایتی با حساسیت اضطرابی رابطه معنادار داشتند. سبکهای فرزندپروری استبدادی و حمایتی پیش بینی کنندههای قدرتمندی برای حساسیت اضطرابی بودند. ثرگانکار و وادکار - 2007 - 7 در تحقیقی که بر روی 200 مادر و فرزند هندی انجام دادند چنین بدست آوردند که بین سبک فرزندپروری آزادمنشانه و اضطراب امتحان ارتباط منفی وجود دارد. آنها نتیجه گرفتند که سبک فرزند پروری آزاد منشانه که باعث افزایش سطح والدین توسط فرزندان میشود، باعث میشود تا کودکان اضطراب امتحان کمتری را تجربه کنند.با مروری بر پیشینه تحقیقات داخلی، در تحقیقی که توسط لطفی، ایزدی فرد، عیاضی و عقیلی نژاد - - 2011 با هدف بررسی تأثیر درمان اصلاح شناختی رفتاری براساس الگوی میچنباوم8 بر اضطراب امتحان دختران دبیرستانی انجام گرفت، نتایج نشان داد که اصلاح شناختی- رفتاری بر اضطراب امتحان دانش آموزان دختر مؤثر بوده است. در تحقیقی که توسط مومنی، رضایی و گرجی - 1392 - در تحقیقی با هدف بررسی اثربخشی مشاوره فراشناختی بر میزان اضطراب امتحان دانش آموزان دختر مدارس راهنمایی شهر اصفهان دریافتند که مشاوره فراشناختی میزان علایم اضطراب امتحان در مراحل پس آزمون و پیگیری را کاهش داده است. با توجه به یافتههای تحقیقاتی فوق مسئله اساسی پژوهش حاضر عبارت از بررسی تأثیر برنامه آموزش مادرانه برکاهش اضطراب مدرسه کودکان 5-6 سال شهر اصفهان است
اهداف تحقیق
هدف کلی تحقیق: بررسی تأثیر برنامه آموزشی مادرانه بر کاهش اضطراب مدرسه کودکان 5-6 سال شهر اصفهان
