بخشی از مقاله
چکیده :
هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر تئاتر بر کاهش اضطراب و افسردگی کودکان 8 ساله شهر تهران انجام شد. روش: پژوهش، نیمه آزمایشی و طرح پژوهش از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش، کلیه کودکان دبستانهای غرب تهران می باشد. به منظور انتخاب حجم نمونه 20 نفر به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. پس از همتا شدن در چهار گروه 5 نفری، شامل یک گروه آزمایش و کنترل برای اضطراب و یک گروه آزمایش و کنترل برای افسردگی جایگزین شدند. گروه آزمایش به مدت 3 ماه، هفته ای یک بار به تماشای تئاتر رفتند، اما برای گروه کنترل چنین مداخله ای صورت نگرفت. ابزار سنجش آزمون افسردگی کودکان رینولدز و آزمون اضطراب کودکان اسپنس بود. برای تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی استفاده شد. یافته ها : نتایج نشان داد با مشاهده تئاتر به صورت هفته ای یک بار می توان میزان افسردگی و اضطراب کودکان را کاهش داد. نتیجه گیری : یافته ها و تحلیل های آماری، فرضیه این پژوهش مبنی بر اینکه تئاتر بر کاهش اضطراب و افسردگی کودکان تاثیر دارد را، مورد تایید قرار داد.
واژگان کلیدی : تئاتر، اضطراب کودکان، افسردگی کودکان
مقدمه
اضطراب3 و افسردگی4 که هر دو از مشکلات درونی سازی در دوران کودکی به حساب می آیند، غالبا به عنوان دو اختلال متمایز از یکدیگر مورد توجه قرار گرفته اند، ولی در موارد بسیار زیادی مشاهده شده است که این دو اختلال با هم در دوران کودکی اتفاق می افتد. به عبارت دیگر به احتمال زیاد افسردگی در کودکان و نوجوانان می تواند با نشانه های شدید اضطراب همراه باشد. کودکان دچار اختلالات اضطرابی اغلب از علائم جسمانی شکایت دارند و نسبت به تغیرات بدنشان بسیار حساسند. آن ها اغلب حساس تر از همسالانشان بوده و به راحتی اشکشان سرازیر می شود که نشان دهنده نزول فاحش اعتماد به نفس آنها می باشد. اختلالات اضطرابی جزو شایع ترین اختلالات رایج در کودکان می باشد که منجر به اختلال در عملکرد تحصیلی، سازگاری اجتماعی، زندگی خانوادگی و روابط با همسالان می گردد.
از طرفی اختلال افسردگی نیز یکی از رایج ترین مشکلات دوران کودکی است. اختلال افسردگی به عنوان یک مساله روانی که در آن شخص به گونه پایدار ناراحتی عمیق و مداوم و علاقه کاسته شده ای را در تمام فعالیت ها برای دوره ای حداقل دوهفته ای تجربه می کند، تعریف شده است. افسردگی روی همه سنین از جمله کودکان تاثیر می گذارد و مخصوص نژاد، مذهب یا فرهنگ خاصی نیست - شیخ محمدی و همکاران، . - 1391 در ادبیات آسیب شناسی روانی تحولی، اختلالات روانی کودکان به دو طبقه کلی تقسیم شده است: -1مشکلات برونی شده -2مشکلات درونی شده. مشکلات برونی شده مشکلاتی هستند که ویژگی بارز آن ها رفتارهایی است که روی محیط و افراد دیگر اثرگذار می باشند، مانند اختلال فزون کنشی/ نارسایی توجه، اختلال سلوک و اختلال نافرمانی مقابله ای . امروزه این اختلالات، اختلالات رفتاری نامیده می شوند.
مشکلات درونی شده به مشکلاتی اطلاق می شوند که ویژگی بارز آن ها تجربه درونی ناراحتی است. در این طبقه، مشکلات هیجانی از قبیل افسردگی و انواع اضطراب ها قرار می گیرند - محمد زاده و نجفی، . - 1388استفاده از داستان و قصه گویی شیوه ای مناسب برای تشویق برقراری ارتباط و قوی تر شدن رابطه ی والد -کودک است . استفاده از داستان در مقابل بحث کردن صرف، به کودکان امکان استفاده از تخیل ر ا می دهد. خواندن داستان درباره ی زندگی دیگران برای کودک بسیار آسان تر از مکالمه ی مستقیم است . داستان ها می توانند به عنوان مسیری برای کاهش تنش به کار روند. با استفاده از شخصیت های داستان می توان گفت و گو درباره ی احساسات بسیار شخصی کودک را بسیار آسان نمود - بانکی و همکاران، . - 1388 زمانی که آدم و حوا به فرمان خدا از بهشت رانده شدند، برای آن که روی زمین با هم ارتباط برقرار کنند، با حرکات دست و پا و صورت - میمیک - با هم حرف می زدند.
این دو آفریده ی خداوند از همان ابتدای آفرینش با هنر بازیگری زندگی خود را پیش می بردند . بنابراین از همان آغاز، انسان ها با هنر بازیگری آشنایی داشتند. در ایران پیش از اسلام، نقالی وجود داشته است. نقالی هنر داستان گویی نمایش یا نقل یک قصه و واقعه است که به صورت شعر و یا نثر، با حرکات و حالات و بیان مناسب در برابر جمع اجرا می شود و از نگاه پژوهشگران یکی از سه عامل پیدایش هنر تئاتر5 است. دو عامل دیگر پیدایش تئاتر عبارتند از آیین ها و مناسک مذهبی و زندگی اجتماعی و نقش آفرینی انسان در زندگی روزانه که همانندی های بسیاری با هنر نمایش دارد - آشفته، . - 1391 بخش اعظم ارتباط روزمره آدمی از طریق یک نظام نمادی سمعی و بصری به نام زبان منتقل می شود. این نظام شامل دسته ای اصوات است که آن ها را به ترتیبی متوالی تنظیم می کنیم تا تشکیل واژه ها، عبارات و جملات دهد. ترتیب این اصوات و واژه ها، باید مطابق با قالب های خاصی که مورد قبول متکلمان به آن زبان است باشد تا معنا القا شود - هورتن. ترجمه مهاجر، . - 1389 ارسطو تاثیر بازی را در روان تماشاگر مورد جستجو قرار می دهد و عقیده بر آن دارد که تماشای نمایش باعث آرامش تماشاگر و کاسته شدن از یار غم و اندوه و عقده های روانی او می شود و این که تئاتر پالاینده است و روح را تسکین می دهد - غلامی و همکاران، . - 1391
یکی از دلایل افزایش آگاهی را این گونه می توان بیان کرد که با اجرای تئاتر در واقع عقل، هوش، چشم و گوش فرد درگیر مسأله آموزش می شود.یعنی چهار عضو از اعضای فعالی که در یادگیری نقش وافری دارند. ولی سایر روش های آموزشی هیچ کدام نمی توانند این همه حس را درگیر کنند. مثلا در سخنرانی بعد از گذشت زمان ممکن است ذهن او به سوی مطالب دیگر کشیده شده ولی در تئاتر این گونه نیست و هرچه تئاتر پیش می رود تماشاگر بیشتر به آن دقت می کند و یادگیری بهتر صورت می گیرد - مضلومی و همکاران، . - 1392 مورنو - 2000 - 6 سابقه طولانی جهت درمان و اصلاح افراد دچار مشکل داشت و از تئاتر به عنوان یک شیوه درمانی توانست بطور موفقیت آمیزی استفاده نماید . شروع تاتر درمانی به مثابه یک روش درمانی، به دوره او بر می گردد. ایشان تئاتر درمانی را » علم کشف حقیقت « می داند.
در حقیقت تأتر درمانی علاوه بر تخلیه هیجانی دارای سه خصوصیت مهم دیگر است - 1: کمک به فرد جهت شناخت خلاقیت خودش، - 2 آسان سازی فراگیری وظایف اجتماعی و - 3 یادگیری روشهای سازگاری با خانواده و اجتماع - میر گاطع زاده، . - 1392 برخی از نظریه پردازان معتقدند که نمایش تنها مکانی است که در آن ارتباط بین بخش هشیار و ناهشیار، تغییر بینش، شناخت خود، شکستن مقاومت ها و در نتیجه بهبود حاصل می شود. استفاده از تکالیف ساده و تعاملی در نمایش درمانی، موفقیت دانش آموزان در اجرای این تکالیف در مقابل دانش آموزان دیگر، ارائه تشویق از سوی درمانگر به دانش آموز متناسب با سطح مشارکت یا موفقیت وی در انجام یک تکلیف خاص، از مواردی است که در طی جلسات نمایش درمانی موجب کاهش اضطراب و حواس پرتی دانش آموزان می شود و متعاقب آن فضای مشوقی را برای موفقیت آنها فراهم می کند - بیاتی و همکاران، . - 1392
هنردرمانی به منزله روشی برای گشودن ناخودآگاه و بازسازی، بازآفرینی یا فرافکنی مسائل و مصائب درون بعد از دستاوردهای فروید7، یونگ8، آدلر9 و ... به صورتی مدون و مشخص درآمد. در شاهنامه سام به سبب داشتن فرزندی عیبناک دچار احساس حقارتی دیرسال می شود که تا زادن رستم به درازا می کشد. این کار به شکل مراسمی آیینی و باشکوه اجرا می شود که با تعریف و کارکردهای نمایش درمانی همگونی دارد. هدف کلی در هنردرمانی این است که بیماران با تعارضات هیجانی خویش کنار بیایند، نسبت به احساسات خویش آگاه تر شوند و مشکلات درونی و بیرونی خود را حل کنند - صدیقی، . - 1391
استفاده از فعالیت های نمایشی، نه تنها به لحاظ درمانی بلکه از حیث تربیتی و آموزشی نیز دارای اهمیت است. نمایش در فرایند درمان زمانی محوریت می یابد که بحث از کاهش یا رفع کامل اختلالات روانی و رفتاری در میان باشد. این تصور که صرفا افراد عادی می توانند در چهارچوب فعالیت های نمایشی تحت درمان قرار گیرند کاملا مردود است چرا که نمایش درمانی حتی در رابطه با گروه های کم توان ذهنی، مبتلایان به اختلالات روانی و رفتاری نیز می توانند نتیجه بخش باشد - فخری و همکاران، . - 1384
روش
پژوهش، نیمه آزمایشی و طرح پژوهش از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش، کلیه کودکان دبستانهای غرب تهران می باشد. به منظور انتخاب حجم نمونه 20 نفر به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. پس از همتا شدن در چهار گروه 5 نفری، شامل یک گروه آزمایش و کنترل برای اضطراب و یک گروه آزمایش و کنترل برای افسردگی جایگزین شدند. گروه آزمایش به مدت 3 ماه، هفته ای یک بار به تماشای تئاتر رفتند، اما برای گروه کنترل چنین مداخله ای صورت نگرفت. ابزار سنجش آزمون افسردگی کودکان رینولدز و آزمون اضطراب کودکان اسپنس بود. برای تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و تحلیل واریانس ساده استفاده شد .
سعی شد ملاحظات اخلاقی رعایت شود. توضیحات لازم در مورد اهداف پژوهش و محتوای آزمون ها به والدین آزمودنی ها داده شد. به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات دریافتی به صورت محرمانه باقی خواهند ماند. مقی اس اضطراب اسپنس، نسخه ی کودکان از 45 عبارت تشکیل می شود که 38 عبارت آن نمره گذاری شده و شش عبارت آن که عبارت های پرسشی مثبت هستند ، محاسبه نمی شوند. همچنین این آزمون دارای یک سوال باز است که کودک به طور تشریحی به آن پاسخ خواهد داد و برای سنین 8 تا 15 سال تهیه شده است. مقیاس
