بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تاثیر برنامه آموزشی مادرانه بر کاهش اضطراب اجتماعی کودکان 5-6 ساله شهر اصفهان بود. طرح پژوهش آزمایشی با پیش آزمون – پس آزمون – پی گیری و گروه کنترل بود. نمونه با استفاده از روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب گردید. روش؛ از بین جامعه آماری 6 مرکز پیش دبستانی به شکل تصادفی انتخاب گردید سپس مقیاس سنجش اضطراب مدرسه - SAS-TR - توسط والدین تکمیل گردید. تجزیه و تحلیل داده ها؛ بین نمرههای پیش آزمون، پس آزمون و آزمون پی گیری اضطراب اجتماعی کودکان 5-6 ساله گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنادار وجود دارد . - p = 0/002 - برنامه آموزش مادرانه بر کاهش اضطراب اجتماعی کودکان 5-6 ساله عبارت دیگر آموزش مادرانه بر کاهش اضطراب اجتماعی کودکان 5-6 ساله در سه حالت - دوره زمانی - در دو گروه آزمایش و کنترل تأثیر معناداری داشته است. در ضمنبا در نظر گرفتن مجذور اِتا، میتوان گفت 29/0 درصد از این تغییرات یا کاهش اضطراب ناشی از تأثیر آموزش مادرانه است. به بیان دیگر نشانگر اثربخشی نسبتا مطلوب مداخله آموزشی - برنامه آموزش مادرانه - است. همچنین با توجه به این که مقدار توان آماری آزمون 0/904 است، میتوان گفت دقت آماری مطلوب بوده و حجم نمونه نیز کفایت مینماید.
کلمات کلیدی: آموزش مادرانه، اضطراب مدرسه، اضطراب اجتماعی.
مقدمه
اضطراب باعث تجربه نا خوشایند میشود وصف چنین حالتی اغلب مشکل است ولی آن را میتوان تحت دو مقوله مورد بحث قرار داد یکی آن چیزی که در مغز حس میکنیم و دیگر تظاهراتی که آن ها را در جسم خود میبینیم در فکر خودمان اضطراب شدیدی از تنش و ناراحت بودن، هراس از پریشانی و پیش بینی وقوع حوادث ناگوار، ایجاد پریشانی میکند، که باعث بی قراری انسان میشود لذا باید کاری انجام دهیم یا از منبع اضطراب رهایی یابیم یا از آن فرار کنیم. در جسم ما احساس دلشوره و احساسی از تنش به وجود میآید که اگر به میزان کافی شدت یابد موجب میگردد تا احساس مریض بودن کنیم لذا قلب سریعتر میتپد بدن به لرزه میافتد و بیش از حد معمول عرق میکنیم در چنین حالتی تعداد دفعات ادار کردن زیادتر میشود لذا کنترل ادرار در چنین حالتی مشکل تر از حالت عادی است. پریدن رنگ صورت همراه با نگرانی و عصبی شدن از حالت های اضطراب است که اگر بسیارشدید شود احساس شدیدی از ترس به ما غلبه خواهد کرد و ما این طور احساس میکنیم که اتفاق وحشتناکی در حال وقوع است در چنین هنگامیممکن است غش کنسم یا قلب از کار بایستد چنانچه چنین حالتی ادامه یابد دیوانگی در انتظارمان فرد است در یک چنین حالت مضطربانه همه اعتماد به نفس و آرامش خود را از دست خواهیم داد و در چنین وضعیتی حتی قهرمانان نیز میهراسند تا مبادا در خطر ترسو بودن قرار گیرند - بهرامی، . - 1372 یکی از علل عمده مراجعه افراد به مراکز مشاوه، اضطراب می باشد. اضطراب از شایعترین اختلالهای روانی است که با عوارض زیادی همراه است. به طوری که اغلب مزمن شده و نسبت به درمان تا حدی بین دو نوع اضطراب تمایز مقاوم می شود - کاپلان و سادوک، . - 1389
اضطراب در یادگیری نقش مهمیدارد. اضطراب، ذکاوت و هوش انسانی را فعال میکند و راه حل مستحکمی برای تمرکز و رسیدن به نتیجه و پاداش رضایت بخش است. ناراحتی ناشی از اضطراب متوسط، ما را وادار میکند تا راههای مختلف دوری از اضطراب را کشف کنیم و این فی نفسه یک فرآیند یادگیری است. با وجود این بین اضطراب و یادگیری ارتباطی پیچیده وجود دارد. افزایش اضطراب تا میزان معینی، محرکی است برای بالابردن یادگیری، ولی پس از این میزان معین افزایش اضطراب باعث کاهش دریادگیری میشود و اگر میزان اضطراب بازهم افزایش یابد، باعث عدم وجود محرک یادگیری شده و به ایجاد خطر بیشتر در خطاها و اشتباهات منجر خواهد شد. این موضوع بدان معنی است که یک سطح مطلوبی از اضطراب برای یادگیری بهینه وجود دارد، که پس از این سطح افزایش اضطراب نتیجه معکوس داده و ضد سازنده است - هالجین، ویتبورن، ترجمه محمدی، - 1393اساساً. خانواده، مدرسه و جامعه، سه عامل مهم در بروز و ظهور اختلالات رفتاری در افراد محسوب میشوند. محیط زندگی، طرز رفتار اطرافیان، تصویرهایی را در ذهن نوجوان به جای میگذارد. که ممکن است اثرات مطلوب و نامطلوب آن در تمام مدت زندگی باقی بماند و نتایج آن هم تنها به خود فرد منتهی نمیشود. بلکه در چگونگی روابط او با افراد دیگر هم تأثیر میگذارد . رابطه والد- فرزندی تأثیر عمیقی بر رشد فرزندان دارد. چنانچه محیط خانواده نتواند رضایتمندی، آرامش و اعتماد کودک را به خوبی برآورده سازد، رشد او به مخاطره میافتد. نظام مراقبتی مادر باید پاسخگوی نیازهای عاطفی کودک باشد. رفتار مراقبتی در شرایط ترس، اضطراب و استرس کودک در مقایسه با شرایط عادی وظیفه سنگین تری بر عهده دارد. ناکامی در شکل دادن روابط بین کودک و مادر می تواند تأثیرات منفی روی رفتارهای دوران کودکی و بزرگسالی داشته باشد و منجر به تجربه اضطراب در کودک شود. آموزش مادران می تواند آنها را نسبت به نیازهای خود و کودکشان و ارضاء صحیح این نیازها آگاه سازد. رفتار مادرانه بر نوع دلبستگی کودکان تأثیرگذار است و عدم رضایت در رابطه موجود بین مادر و کودک، باعث کاهش دلبستگی ایمن برای کودک می گردد و در شرایط سخت تر، تأخیر در تحول دلبستگی ایجاد می گردد. رفتار مادرانه مناسب مستلزم پاسخ دهی مناسب و به موقع مادر به علائم کودک و قابل دسترس بودن اوست. یک مادر حساس از علائم کودک آگاه است و آن ها را به نحو صحیح تفسیر کرده فوراً و به طور مناسب به آنها پاسخ می دهد. رفتار مادرانه مناسب به کودکان برای پاسخدهی مناسب به محرک های محیطی، استفاده از راهبردهای مؤثر ارتباطی و شیوه های حل مسئله کمک نموده و از این طریق به آنها کمک مینماید تا با کسب اعتماد به نفس بیشتر، اضطراب کمتری را تجربه نمایند. لذا تأثیر رفتار مادرانه بر اضطراب مدرسه کودکان هدفی است که در این تحقیق مدنظر قرار گرفته است - بایر، سانسون و همفیل1، . - 2006
از ابعاد دیگر اضطراب مدرسه، ضعف در مهارتهای ارتباطی است. مهارتهای ارتباطی زیر مجموعهای از مهارتهای اجتماعی به شمار میرود که شامل مهارتهای دریافت 2، پردازش3 و پیام رسانی4 هستند. مهارت دریافت به درک و فهم پیامها، مهارت پردازش به تجزیه تحلیل پیامها و یافتن پاسخ مناسب برای آنها و مهارت پیام رسانی به ارائه پاسخ و بازخورد اشاره دارد. بنابراین هر دانش آموز در فرایند رشد اجتماعی خود و برای شکوفا سازی استعدادهایش و برقراری ارتباط مطلوب با محیط و اطرافیان، باید این مهارت را کسب کند. آموزش این مهارت از خانواده آغاز شده است. امکان این وجود ندارد که کودکان دارای اضطراب مدرسه، مشکلاتشان بغرنجترشود. با این وجود، پیامدهای اضطراب مدرسه ممکن است زیانآورباشد و نیاز به مداخلات روانشناختی برای سلامت کودک ضروری باشد. تأثیرات کوتاه مدت اضطراب مدرسه عبارت است از:
• افت عملکرد تحصیلی، به دلیل غیبتهای مکرر یا اجتناب از رفتن به مدرسه.
• ناتوانی در برقرار کردن ارتباط مناسب با همسالان.
• ایجاد نومیدی، استرس، و تنش بین اعضای خانواده.
تأثیرات بلند مدت اضطراب مدرسه میتواند شامل اضطراب مزمن یا ایجاد اختلال اضطرابی، ناکامیهای مکرر در مدرسه، عزت نفس پایین، و مشکلاتی در رسیدن به رضایت فردی و شغلی در بزرگسالی باشد - مایر1، 2008؛ ترجمه عابدی، . - 1382
کنش عاطفی مادر و فرزند، تا حدی در رشد عاطفی کودک مؤثر است. در صورتی که این رابطه، عاطفی باشد یا تجربه دلبستگی کودک تجربه مثبتی باشد، کودک از ساختاری روانی برخوردار میگردد که او را قادر به سازگاری با محیط و برقراری یک ارتباط سازنده اجتماعی مینماید - راتر و اویلر2، . - 1991
اضطراب بالای والدین و برداشت فرزندان از روشهای فرزندپروری آنها، نقش مهمیدر اضطراب فرزندان دارد. بنابراین، میتوان با آموزش صحیح فرزندپروری به والدین و کاهش اضطراب آنها، از میزان اضطراب فرزندان و آثار مخرب آن کاست - اسماعیل پور و جمیل، . - 1393 متخصصان بهداشت و سلامت روان با این موافقند که تجارب دوران کودکی مانند سبکهای تربیتی والدین با صفات ذاتی کودک از قبیل میزان حساسیت هیجانی کودک در به وجود اوردن اختلالات اضطرابی با هم تلفیق میشوند. عجیب نیست که والدین خود را به خاطر اضطراب کودکشان سرزنش کنند. شاید یکی از والدین مضطرب است و احساس میکند که کودک، مضطرب بودن را از او یاد گرفته یا به علت عوامل وراثتی، بیش از حد حساس است. بعضی از والدین خودشان را به خاطر احساس درماندگی در متوقف کردن رنج و ناراحتی کودکشان سرزنش میکنند. لذا یکی از درمانهای مؤثر بر اضطراب مدرسه آموزش رفتار مادرانه است - کیم و ماهونی3، 2004 ؛ تبعه امامیو همکاران، . - 1390 ماهونی، پاول و فینگر - 2010 - 4 تحقیقات عمده ای در مورد رفتار مادرانه انجام دادند و به چهار بعد اصلی رفتار مادرانه شامل مسئولیت پذیری، عاطفه، جهت گیری به پیشرفت و راهنما بودن مادر دست یافتند. همچنین ماهونی، بویس، فول، اسپیکر و ویدن - 1998 - 5 در پژوهشی با توجه به ابعاد اصلی رفتار مادرانه به مداخله زود هنگام در زمینه اصلاح رفتار مادرانه پرداختند. کیم و ماهونی نیز به بررسی عوامل اصلی رفتار مادرانه در تعامل مادر و کودک پرداخته و چهار بعد اصلی در یافتههای قبلی را تأیید کردند. ماهونی و همکاران - - 2010 رفتار مادرانه را متشکل از 12 زیرمؤلفه - حساسیت، مسئولیت، مؤثر بودن، پذیرش، لذت بردن، حالت چهره، خلاقیت و ابتکار، گرمی، پیشرفت و موفقیت، تحسین، راهنمایی کردن، آهنگ صدا - میدانند. اضطراب امتحان به عنوان پدیده ای شایع و مهم در آموزش رابطه نزدیکی با اضطراب عمومیدارد. اضطراب امتحان نیزمعمولاً با نزدیک شدن امتحانات در فرد نمایان میشود، با این حال دارای ویژگیهای خاصی است که آن را از اضطراب عمومیجدا میسازد - آقاجانی، شوقی و نعیمی، . - 1393 همه افراد اضطراب مدرسه را تجربه میکنند و بسیاری از بزرگسالان و کودکان در زندگی روزانهشان با استرسها و تنشهای بالایی که میتواند منجر به اضطراب شوند روبرو هستند. عوامل متعددی منجر به اضطراب مدرسه میشود؛ کودکانی که این اضطراب را دارند در پنج روز هفته و 9 ماه از سال، احساس تنش و ناراحتی میکنند. کودکانی که در مدرسه استرس دارند و احساس فشار میکنند مضطرب میشوند. آنها مجبورند با نشانههای جسمیو روانی اضطراب، که ناخوشایند است، حتی در بعضی مواقع زجرآور است، درگیر شوند. کیفیت تعامل مادر- کودک به عنوان یکی از همبستههای اصلی تفاوتهای فردی در تحول کودک در نظر گرفته میشود - کراکنبرگ، لرکز و لکا6، . - 2007 بالبی - 1969 - 7 بر اهمیت ارتباط صمیمی، گرم و مداوم مادر - یا جانشین دائم وی - وکودک تأکید میکند و آن را برای سلامت روان کودک لازم میداند و علت اصلی بسیاری از روان آزردگیها و اختلالات شخصیت را نتیجه محرومیت کودک از این رابطه میداند.
با مروری بر پیشینه تحقیقات داخلی، نتایج تحقیق بابایی، صادقی، صبحی، رستمیو حاتمی - - 2013 با هدف بررسی تأثیر شناخت درمانی بر کاهش اضطراب امتحان که بر روی 90 دانش آموز دختر انجام گرفت نشان داد که درمان شناختی بر کاهش اضطراب امتحان مؤثر است. نتایج تحقیق نصرالهی مجرد، شبانی و احمدی - - 2013 با هدف بررسی تأثیر آموزش شناختو فراشناختی بر یادگیری خودمحور و اضطراب امتحان که بر روی 20 دانشجوی دختر انجام گرفت نشان داد که درمان شناختی بر کاهش اضطراب امتحان مؤثر است. در تحقیقی که توسط اسماعیل پور جمیل - 1393 - به هدف بررسی رابطه ادراک شیوههای فرزندپروری و اضطراب صفت پدر و مادر با اضطراب جوانان بر روی 100 نفر از دانشجویان دانشگاههای آزاد تبریز انجام گرفت چنین بدست آمد که بین اضطراب والدین و اضطراب
