بخشی از مقاله
چکیده
مادری به مثابه سازه اجتماعی در زمانهای مختلف مدلولهای متعددی داشته است. هدف این تحقیق سنخ شناسی مادرانگی دختران دانشجوی دانشگاه گیلان است. این پژوهش با استفاده از روش کیفی، با رویکرد تحلیل مضمون و به کارگیری تکنیک مصاحبه انجام گرفته است. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش دانشجویان دختر دانشگاه گیلان بوده که با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند، با 30 نفر از دانشجویان مصاحبه شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که در جامعه مورد مطالعه، سه سنخ مادرانگی، وجود دارد که عبارتند از: مادرانگیِ ،موکمادرانگیِ ترکیبی و مادرانگیِ بازاندیشانه. در سنخ مادرانگیِ موکد، دختران برای نقش مادری، ارزش زیادی قائلند و نقش اصلی یک زن را مادری میدانند. در مادرانگیِ ترکیبی، دختران هم به نقش مادری توجه میکنند، و هم خواهان کسب سرمایه اقتصادی و فرهنگی هستند. در سنخ مادریِ بازاندیشانه، شاهدتغییراتی در مادرانگی سنتی هستیم و دختران دانشجو هویت خود را خارج از چارچوب مادری - حوزه عمومی - ، جستجو میکنند.
کلیدواژهها: دختران دانشجو، اخلاق مادری، دانشگاه گیلان.
مقدمه
بدن زنانه در اغلب جوامع و فرهنگ ها از گذشته تا کنون با مادرانگی1، مطرح شده است و این دو هرگز جدا از هم تعریف نشدهاند . بخش بزرگی از تعاریف جامعه در رابطه با بدن زنان نیز به تعاریف از بدن زنانه ای اختصاص دارد که برای مادری مهیا میشود و ای بسا که تعاریف از بدن زن فقط در چارچوب بدن مادرانه معنا می یابد . جامعه و فرهنگ و کنشهای اجتماعی بیش از هر چیز زن را در قالب همسر- مادر میگنجانند و بر اساس آن بدن او را از طریق هنجارها، مقررات، قوانین، عرف و ایدئولوژی ها و.... تعریف میکنند - موسوی، . - 1397 اخلاق مراقبتی2 یا اخلاق مادرانه، از جمله نظریههای نوپا در حوزه اخلاق است که مربوط به اخلاق هنجاری است. اخلاق مراقبت رویکردهای متعدد و رهیافتهای متفاوتی نسبت به پرسشهای اخلاقی دارد - سمسار خیابانی،. - 1396 نظریههای اخلاق مراقبتی، به شکل دامنه داری باورهای مردانه در حوزه اخلاق را نقد کردند.
اخلاق مراقبت، اخلاق سنتی را به جهت ارزش فراوانی که برای ویژگیهای مردانه از قبیل استقلال، خود آیینی، عقل گرایی، کلی نگری، فرد گرایی قائل است، نقد میکند و معتقد است ارزشهایی که به طور سنتی زنانه خوانده میشوند، همچون، تمایل به مادر شدن، مراقبت از فرزندان، توجه به احساسات، همدلی و... در اخلاق سنتی - به باور آنها مذکر - همواره مورد بی مهری واقع شدهاند، باید مرکز توجه قرار گیرند - همان - . نظریه اخلاق مراقبت از مجادله میان کرولگیلیگان و استادش، کولبرگ روانشناس، آغاز شد. گیلیگان نظریه جهان شمول »مراحل رشد اخلاقی« کولبرگ را به دلیل تک صدایی بودن و اتکای صرف به آزمودنیهای پسر متقاعد کننده نمی یافت. او در کتاب خود با صدایی دیگر، به این نتیجه رسید که استدلال دختران همواره به شرایط و وضعیتی که دیگران دارند - بستر اجتماعی - مبتنی است و مراقبت و توجه به دیگران را در بر دارد، در حالی که پاسخهای پسران مبتنی بر فرد و اکثرا خودشان است.
در حقیقت کولبرگ از یک ایراد اساسی در استدلال پسران غافل مانده است و آن تقلیل دادن روابط انسانی به روابط ریاضی و انتزاعی است، در حالی که دختران امور را در هم تنیده و پیچیده میبینند، همانطور که واقعیت اجتماعی امری پیوسته و پیچیده است - رفعت جاه و دیگران، . - 1397 اخلاق مادرانه توجه ویژه به زنان دارد و مبنای دیدگاههای خود را بر ساختارهای روان شناختی زنان قرار داده است و به خاطر همین بسیار شنیده میشود که مادری، پرستاری، همسری و شغلهای این چنینی به زنان نسبت داده میشوند. اخلاق مراقبت نگاهی جامع از روابط فردی انسان ها و روابط اجتماعی آنها به دست میدهد که بر اساس آن اجتماع ساخته میشود. توجه مرکزی این نظریه بر نشان دادن اهمیت توجه به دیگران و دیدن نیازهای افراد دیگری است که نسبت به آنها مسئولیت داریم. میتوان برای این رابطه، رابطه ما با فرزندانمان و یا احساس مسولیتی که بهیک مریض را داریم، مثال خوبی دانست.
این نظریه معتقد است، هر انسانی در طول زندگی بارها مورد مراقبت قرار گرفته است واین مسئله می تواند نکته مشترکی برای پایه گذاری یک اخلاق مشترک باشد. اخلاقیات تا به امروز بر مبنای عقلانیت، فردیت و استقلال بنا نها شده است، در حالیکه اخلاق مراقبت میخواهد این تابو را شکسته و به تاملات اخلاقی مرتبط با انسان ها و روابط آنها به عنوان افراد توجه کند - اسلامی و هیالی،. - 1392مسئلهی زنان، تنها گروهی اقلیت را در بر نمیگیرد، زنان نمایندهی نیمی از نوع بشرند، از این گذشته، موضوع زنان به حساسترین و بحث انگیزترین مسئلهها مانند مناسبات جنسی، پیوندهای خانوادگی و سایر مناسبات خصوصی آدمها ارتباط دارد - رید، . - 1383
در جامعه ما که جامعه ای در حال گذار از وضعیت سنتی به مدرن است، با توجه به همه جانبهبودن مفهوم توسعه، هنگامی روند آن سیر مطلوب خواهد داشت که امکانات و تمهیدات فراهم آمده برای نیمی از جمعیت یعنی زنان به گونهای باشد تا ضمن حفظ و تقویت شئونات انسانی و تحکیم جایگاه وی در خانواده، زمینهی شکوفایی ابتکار و خلاقیت را برای آنان ایجاد و امکان ارتقای فرهنگی و مشارکت سازنده و گستردهی زنان را در جامعه فراهم آورد - جزیی، . - 1380 فعالیتهای مراقبتی زنان چه در قالب مادری و چه در شکلهای دیگر اغلب مورد کمتوجهی قرار گرفتهاند، پرداختن به این مساله هم موجب شناخت زنانگی و اخلاق مراقبتی میشود و هم به توانایی ما در درک ماهیت اخلاق زنانه و ویژگیهای آن، کمک خواهد کرد. هدف اصلی این تحقیق، بررسی اخلاق مادری و شناسایی سنخهای مختلف مادری در بین دانشجویان دختر دانشگاه گیلان است. سوالات تحقیق عبارتند از: -1جایگاه ویژگیهای اخلاق مادری - تمایل به مادری، نقشهای مادری، مراقبت از فرزندان - ، در هویت یابی دانشجویان دختر کجاست؟ -2 دانشجویان چقدر تمایل به اخلاق مادری دارند؟ -3 نگرش دانشجویان نسبت به مادری و مراقبت از فرزندان چیست؟ -4 سنخهای مختلف اخلاق مادری، در بین دانشجویان دختر کدامند؟
پیشینه تحقیقاتی
محمدی فشارکی در سال 1392، در پایاننامه خود تحت عنوان - بررسی مفهوم مادری در بین دو نسل از زنان - ، به بررسی مفهوم مادری از دید زنان ایرانی با روش نظریه مبنایی پرداخت. اطلاعات از طریق مصاحبه با 30 نفر از زنان، جمع آوری شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد، تعریف زنان، از مفهوم مادری در هر دو نسل، یکسان میباشد و در تعریف مادری از تعابیر مشترک و بین الاذهانی استفاده میکنند. تمامی نمونه ها در اظهارات خود به مفاهیم محوری چون، ایثار، نیاز، رسالت، تربیت و رشد اشاره داشته اند. اما استراتژیهای آنها در مواجهه با واقعیت مادری از تفاوتهایی برخوردار است. مادران در مواجهه با واقعیت مادری استراتژیهایی چون تغییر، ترجیح، تعویق و انصراف را برگزیدهاند - محمدی فشارکی، . - 1392
میرزانژاد در سال 1388، در پایاننامه خود تحت عنوان - بررسی تجربه مادری در میان زنان جوان - ، به تجربه زیسته مادری در زنان با روش کیفی پرداخت. نمونه مورد بررسی در این پژوهش 30 زن متاهل حداکثر تا 35 سال بودند که حداقل یک بار دوران بارداری و زایمان را تجربه کردهاند. نمونههای پژوهش از طریق روش هدفمند و گلوله برفی انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان میدهد، که بین تصور زنان از مادر شدن و آنچه در واقعیت تجربه کردند، شکاف بسیار عمیقی وجود دارد و تقریبا همه وظایف نگهداری از کودک به عهده مادران بوده است. زنان همچنین مادری را قدرتی زنانه میدانستند که به ایجاد احساس امنیت و حضور آنها در عرصه عمومی کمک میکند - میرزانژاد، . - 1388
محبی در سال 1394، در پایاننامه خود تحت عنوان - دختران دانشجو و گرایش به فرهنگ مادری - ، با روش کمی و کیفی، به بررسی تغییرات مادری در بین دختران پرداخت. این پزوهش بر مبنای یک پیمایش در حدود 384 نفر از دانشجویان دانشگاه گیلان به روش نمونهگیری خوشهای چند مرحله ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد، منشا تغییر در نقش مادری ریشه در سطوح خرد، میانه و کلان دارد. بدین ترتیب، معنای مادری با توجه به اشتغال، تحصیلات، مصرف رسانه ای، ورود اندیشههای فمینیستی و فرهنگ تن آسانی و... در بین زنان گسترش یافته است - محبی، . - 1394
خسروی و عباسزاده در سال 1394، در پژوهشی تحت عنوان - بررسی فرایندهای تفسیری و معنایی مبتنی بر جنسیت در انتخاب کنش اخلاقی - ، به بررسی فرایندهای معنایی و استدلالی افراد در هنگام داوری اخلاقی و کشف جهتگیریهای جنسی در آن پرداختند.
نمونهگیری پژوهش به صورت هدفمند انجام شد و بدین ترتیب 24 نفر از هر دو جنس زن و مرد به طور مساوی برای مصاحبه انتخاب شدند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که جنسیت نقش قابل ملاحظهای را در جهتگیریهای معنایی و استدلالی متفاوت اخلاقی ایفا میکند، به نحوی که نتایج نشان داد، زنان عمدتا بر استدلالهای عاطفی و مراقبتمحور و مردان بر گرایشهای منطقی و عدالتمحور تاکید بیشتری دارند، اگر چه هر دو گرایش و جهتگیری را میتوان در هر دو گروه به صورت کلی مشاهده کرد - خسروی و عباسزاده، . - 1394کرول گیلیگان در سال 1982 در کتاب خود با عنوان - با صدایی متفاوت - ، به بررسی تفاوت رشد اخلاقی زنان و مردان پرداخته است. گیلیگان کار خود را با بررسی 29 زنی که به سقط جنین فکر میکردند، شروع کرد و با توجه به نتایج خود به نقد کولبرگ پرداخت، همچنین گیلیگان دو نوجوان دختر و پسر را که از لحاظ سنی و هوش در سطح یکسانی قرار داشتند را برای مصاحبه انتخاب کرد و با استفاده از روش کلبرگ به بررسی آنها پرداخت.
یافتههای گیلیگان نشان میدهد که اخلاق زنان به لحاظ کیفی و اصولا با مردان تفاوت دارد و درحالیکه مردان به منطق و عدالتمحوری تاکید دارند، زنان بر روحیهی مراقبتی و مادری، مسولیتپذیری نسبت به فرزندان و دیگران، تاکید دارند - گیلیگان،. - 1982پسو، میری، سویل در سال2010، در پژوهشی تحت عنوان - آیا استدلال مراقبت متفاوت است؟ - به بررسی روابط بین استدلال مراقبت و عدالت پرداختند، برای این منظور 128 دانشجو با استفاده از ابزار پرسشنامهی فرایند اخلاقی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج پژوهش حاکی از این امر است که استدلال افراد براساس اخلاق مراقبت و عدالت مختص یک جنس نیست و هر
