بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر پذیرندگی اجتماعی دانشآموزان ابتدایی شهر تهران پرداخت. این پژوهش از نوع آزمایشی بود و در بین دانشآموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی شهر تهران در سال تحصیلی 92-93، انجام شد، 63 نفر دانشآموز دختر و 72 نفر دانشآموز پسر با روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای از ناحیهی 12 آموزش و پرورش تهران انتخاب و افراد هر جنس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه قرار گرفتند. گروه آزمایشی در 12 جلسهی یک ساعته در هفته سه بار آموزش دیدند. پس از آموزش مهارتهای زندگی، از همهی دانشآموزان در گروههای آزمایشی و گواه پس آزمون به عمل آمد. کلیهی آزمودنیها به کمک پرسشنامهی مقبولیت اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفتند. دادهها به کمک روشهای آماری توصیفی و تحلیل واریانس یکراهه تحلیل شدند. بر اساس نتایج بدست آمده، از نظر مؤلفهی مقبولیت اجتماعی تفاوت معنادار بین گروه گواه و گروه آزمایشی در دانشآموزان دختر حاصل شد - . - P < 0/05 همچنین، این تفاوت معنادار در دانشآموزان پسر ابتدایی نیز مشاهده شد . - P <0/05 - بر اساس این پژوهش، به نظر میرسد که آموزش مهارتهای زندگی به دانشآموزان مقطع ابتدایی بتواند در عملکرد آنها در روابط بین فردی مؤثر باشد و بر سلامت روان جامعه نقش بسزایی ایفا کند.
کلمات کلیدی: مهارتهای زندگی، روابط بین فردی، پذیرندگی اجتماعی، مقبولیت اجتماعی
.1 مقدمه
پس از بررسی مشکلات مرتبط با رفتار و آسیبهای اجتماعی، این نتیجه حاصل شده است که بسیاری از آنها در ناتوانی افراد در تصمیمگیری صحیح، نداشتن کنترل در مواجهه با رویدادهای دشوار زندگی و عدم آمادگی برای حل کردن مسائل به شیوهی مطلوب ریشه دارد - سرخوش، . - 1384 ما در دنیای پیچیده و دشواری زندگی میکنیم و لازم است برای موفقیت و پیشرفت در این دنیا و مقابله مؤثر با بسیاری از مشکلاتی که رو در روی ما قرار میگیرند، مجموعهای از مهارتهای زندگی را به دست آوریم. بنابراین، در سال 1996، سازمان بهداشت جهانی به منظور پیشگیری و افزایش سطح بهداشت روانی افراد، برنامهای با عنوان آموزش مهارتهای زندگی1 را تدوین کرد. مهارتهای زندگی میتوانند اعمال مرتبط با خود شخص، دیگران و محیط را به گونهای هدایت کنند که منجر به افزایش سلامت روان و آسایش جسمانی، روانی و اجتماعی گردد - یونیسف2، . - 2003 یونیسف - 2003 - در آخرین طبقهبندی از مهارتهای زندگی، سه طبقهی کلی را ارائه کرده است که عبارتند از: ارتباط و روابط میان فردی، مهارت تصمیمگیری و تفکر انتقادی، مهارت مقابله و مدیریت شخصی. مهارتهای زندگی، کلید پیشرفت فردی و اجتماعی در دنیای جدید است و خانواده و سیستم آموزشی نقش اصلی را در ایجاد یادگیری این امر بر عهده دارند. قابل ذکر است که روشهای آموزشی در حال حاضر، توجه کافی به پرورش مهارتهای زندگی در کودکان و نوجوانان را ندارند و گاهی فراموش میکنند که پرورش آن، همانند آموزش سواد و کسب دانش اهمیت دارد.
این تواناییها، فرد را برای برخورد کارآتر با چالشهای زندگی آماده میسازند و به او کمک میکنند تا در ارتباط با دیگران، فرهنگ و جامعه به صورت سازگارانهتری عمل نماید - ناصری، . - 1384 یکی از جنبههایی که کودکان تفاوت زیادی با یکدیگر دارند، کارآمدی اجتماعی و پذیرش توسط همسالان است. پذیرش همسالان نقش مهمی در رشد شخصیت اجتماعی کودک دارد و کودکانی که موفق به کسب پذیرش همسالان نمیگردند و از سوی آنها طرد میشوند با مشکلات زیادی از جمله عملکرد تحصیلی ضعیف، فرار از مدرسه، ترک تحصیل، رفتار ضد اجتماعی، و بزهکاری در نوجوانی و مجرمیت در اوایل بزرگسالی مواجه میشوند - حسن زاده،. - 1390 پذیرش و مقبولیت اجتماعی حرف زدن و رفتار کردن مطابق انتظارات دیگران است - گنجی، . - 1384 همه انسانها تایید و پذیرفته شدن را دوست دارند و در جهت کسب آن تلاش میکنند. گروهی از انسانها همیشه مطابق با نظرات و اعتقادات خود صحبت می کنند. اگر از آنها در مورد موضوعی سوال شود با صداقت به سوالات پاسخ میدهند، در عقاید خود ثابت قدم هستند و تحت هر شرایطی پاسخ یکسان به سوالات میدهند، حتی اگر پاسخهای آنها طرد اجتماعی را به دنبال داشته باشد. گروهی دیگر طوری حرف میزنند که مورد تایید دیگران قرار بگیرند، اگر از آنها در مورد موضوعی سوالی شود به نحوی پاسخ میدهند که فکر میکنند دیگران دوست دارند، آن طور پاسخ داده شود. سعی میکنند با قواعد و هنجارهای اجتماعی سازش یافتگی نشان دهند و از طرد اجتماعی در امان بمانند - صدقپور،. - 1387 بنابراین، کمک به کودکان و نوجوانان در کسب مهارتهای مورد نیاز برای زندگی مورد دلخواه و افزایش اعتماد به نفس در برخورد با مشکلات ضروری به نظر میرسد - شعارینژاد، . - 1377 طبق پژوهشهای پیشین، عواملی از قبیل تصمیمگیری، حل مسأله، مهارتهای بین فردی و عزت نفس در کاهش یا جلوگیری از اختلالات روانی نقش مؤثری دارند - علیمردانی، . - 1384 مککلهلند1 و موریسون - 2003 - 2 دریافتند که حدود 50 درصد کودکانی که وارد کودکستان می شوند حداقلهای لازم برای عملکرد بهتر، مثل توانایی دنبال کردن یک هدف مشخص، عملکرد مهارت مستقل و مهارتهای تحصیلی کافی را ندارند. همچنین گرشام - 1981 - 3 نشان داد که موفقیت در تعاملات اجتماعی نیازمند برخورداری از کفایت اجتماعی میباشد و کودکانی که رفتار اجتماعی ضعیف دارند، وقتی وارد مدرسه میشوند با مشکلاتی نظیر طرد همتاها، مشکلات رفتاری و موفقیت تحصیلی پایین روبرو هستند. کارترایتهاتون، شرنیتز و گمرسال - 2005 - 4 بیان کردند که کاهش مهارتهای اجتماعی ناشی از اضطراب اجتماعی در کودکان را میتوان با آموزش مهارتهای زندگی به آنان تا حدی اصلاح کرد. سودمندی آموزش مهارتهای زندگی در پژوهشهای متعددی تأیید شده است - طارمیان، ماهجویی و فتحی، 1378؛ نیکپرورفرد، 1384؛ قاسمزاده، 1384؛ مرادی،1381، ویچروسکی5، 2000 و رید6، - 1994 و این برنامه فرد را قادر میسازد تا تواناییهای خود را به حالت بالفعل در آورد. محمودیراد و همکاران - 1386 - آموزش مهارت ارتباط و حل مسأله را بر عزت نفس و هوشبهر دانشآموزان مقطع سوم دبستان مؤثر یافتهاند. در پژوهش انیسکویچ و وایسونگ - 1990 - 7 در مورد اثر آموزش مهارتهای زندگی در پیشگیری از سوء مصرف مواد بر دانشآموزان مقطع پنجم مشاهده کردند که این برنامه توانایی آنها را دراستفادهی بهتر از حمایتهای اجتماعی افزایش میدهد. لیف، داتسون و اپنهیم - 2010 - 8 تأثیر آموزش مهارتهای زندگی و آموزش آن به صورت گروهی را در کودکان مبتلا به مشکلات مربوط به رشد، مثبت ارزیابی کردند. نانگل، اردلی، کارپنتر و نیومن - 2002 - 9 گزارش دادند که آموزش مهارتهای اجتماعی تأثیر معناداری در کاهش پرخاشگری کودکان دارد. صبحی و رجبی - 2010 - تأثیر آموزش مهارتهای زندگی را در ارتقای سلامت روان دانشآموزان معنادار گزارش دادند. ونزل، ویچلد و سیلبریسن - 2009 - 10 در پژوهش خود در مورد استفاده از مهارتهای زندگی در پیشگیری از سوء مصرف مواد در مدارس به اثربخشی معناداری دست یافتند. فاین و کاتکین - 2003 - 11 مهارتهای اجتماعی را در کودکان دارای اختلال بیش فعالی- نقص توجه دارای تأثیر مثبت گزارش دادند. در رابطه با تایید اجتماعی ولش12 و همکاران - - 2001 قابلیتهای اجتماعی و تحصیلی را بررسی کردند. آنان 163 دانش آموز دوره ابتدایی را به صورت تصادفی برگزیدند. قابلیتهای اجتماعی دانشآموزان را معلمان تعیین کردند و پیشرفت تحصیلی آنان با نمرات ریاضی و زبان مشخص گردید.
نتایج تحقیق نشان داد پیشرفت تحصیلی با قابلیت اجتماعی افراد ارتباط مستقیمی دارد. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر دریافت تأیید اجتماعی و میزان پذیرندگی اجتماعی در دانشآموزان ابتدایی شهر تهران میباشد. با توجه به نتایج تحقیقات گذشته مبنی بر اثربخشی مهارتهای زندگی در توانمندی و کفایت اجتماعی، پژوهشگر در این تحقیق سعی دارد پاسخ این سؤال را بیابد که آیا آموزش مهارتهای زندگی باعث افزایش مقبولیت اجتماعی و دریافت تأیید اجتماعی در دانشآموزان دختر و پسر ابتدایی شهر تهران می شود؟ فرضیههای اصلی پژوهش نیز عبارتند از .1 فرضیه آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش مقبولیت اجتماعی و دریافت تأیید اجتماعی در دانشآموزان دختر ابتدایی میشود، .2 آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش مقبولیت اجتماعی و دریافت تأیید اجتماعی در دانشآموزان پسر ابتدایی میشود.
.2 روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع آزمایشی است که با استفاده از طرح پسآزمون با گروه آزمایشی و گروه گواه انجام شد. در این تحقیق آموزش مهارتهای زندگی به عنوان متغیر مستقل و کفایت اجتماعی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. بدین منظور، از جامعهی دانشآموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی شهر تهران در سال تحصیلی 92-93، 63 نفر دانشآموز دختر و 72 نفر دانشآموز پسر با روش نمونهگیری چندمرحلهای از ناحیهی 12 آموزش و پرورش تهران انتخاب و افراد هر جنس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه قرار گرفتند به این صورت که دانشآموز دختر و دانشآموز پسر به گروه آزمایشی و دانشآموز دختر و دانشآموز پسر به گروه گواه تعلق گرفتند. گروه آزمایشی در 12 جلسهی 1 ساعته در هفته 3 بار آموزش دیدند. پس از آموزش مهارتهای زندگی، از همهی دانشآموزان در گروههای آزمایشی و گواه پسآزمون به عمل آمد. در این پژوهش، برنامهی آموزش مهارتهای زندگی عبارت بود از: ابراز احساس، توانایی برقراری ارتباط بینفردی، همکاری، خودشناسی، مشارکت، قاطعیت، ابراز وجود یا جرأتمندی، کنترل استرس، حل مسئله، تفکر خلاق و تصمیمگیری.
.3 ابزار
پرسشنامهی مقبولیت اجتماعی:1 فرم اصلی این مقیاس دارای 28 عبارت و برای ارزیابی مقبولیت اجتماعی و اندازهگیری نیاز به تأیید اجتماعی و پذیرندگی اجتماعی در کودکان توسط فورد2 و رابین - 1970 - 3 تهیه شد. دامنه نمرات آن از 0 تا 28 است. سموعی و همکاران پرسشنامه 28 سوالی فورد و رابین را مورد بررسی قرار دادند - سموعی و همکاران، . - 1384 همسانی درونی سوالات حکایت از آن داشت که تعدادی از سوالات با نمره کل همبستگی ندارد، بنابراین از فرم اصلی حذف شدند و فرم نهایی پرسشنامه با 17 سوال 3 گزینهای بله، تا حدودی و خیر تنظیم و نمرهگذاری به صورت 1،2 و صفر بود. سوالات 9 و 10 برعکس نمرهگذاری میشود. ضریب آلفای این پرسشنامه 0/77 و ضریب اعتبار به روش دونیم سازی 0/66 به دست آمد مداخله: آموزش مهارتهای زندگی سازمان بهداشت جهانی - - 1993 بر روی گروه آزمایشی اجرا شد. محتوای این روش به صورت مختصر در زیر آمده است.
جلسه اول، ابراز احساس: ابتدا پژوهشگر هدف از تشکیل جلسات، تعداد و زمان پایان جلسات، رعایت قوانین - از جمله رازداری، صداقت، مشارکت همگان در بیان احساسات، شرکت منظم و انجام تکالیف منزل - را بیان میکند. هدف: برقراری ارتباط بین افراد و نحوه دریافت اطلاعات از فرستنده و نحوه انتقال پیام با انجام تمرینات مناسب. جلسه دوم، ارتباط مؤثر: در این جلسه ضمن بازنگری مطالب جلسه گذشته، در زمینه عوامل دخیل در شکلگیری ارتباط، چگونگی تداوم رابطه، گامهای برقراری ارتباط همراه با تمرینات متنوع بحث شد. جلسه سوم، همکاری و ارتباط بین فردی: در این جلسه نحوه ایجاد ارتباط مثبت، موانع ارتباطی و پلهای ارتباطی با فراگیران و همکاری با دیگران به بحث گذاشته شد. جلسه چهارم، مشارکت و ارتباط بینفردی: از دانشآموزان خواسته شد در گروههای دوتایی به موقعیتهای زیر پاسخ دهند. موقعیت زیر به دقت برای آنها خوانده شد و از آنها خواسته شد که بگویند آیا در این موقعیت میتوانند روراست باشند و پیام خود را مستقیم و محترمانه بیان کنند. امیر و حسین با هم شطرنج بازی می کنند. حسین تقلب میکند و امیر که متوجه تقلب شده ناراحت میشود، ولی به روی خود نمیآورد و میگوید:"دیگه حوصله بازی ندارم".
