بخشی از مقاله
چکیده
در شهرهای کوچک، شاید مشکل تأمین مسکن برای شهروندان، مسأله غیرقابل حلی نباشد، اما هنگـامی که پروژه کلان شهری (ابرپروژه) در مقیاس ملی بر یک سکونتگاه بارگذاری میگردد، میتوان شاهد تحـولات چشمگیر در حوزه بازار زمین و مسکن در سکونتگاه شهری بود. در این مقاله تـلاش شـد تـا تـأثیر حضـور و فعالیت شرکت گردشگری پدیده شاندیز بر تحولات بازار زمین و مسکن در ایـن شـهر از دیـدگاه شـهروندان مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در ایـن مطالعـه، از نظـر هـدف، کـاربردی و از نظـر روش، توصـیفی-تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات هم به صورت آمار توصیفی(میانگین، انحراف معیار) و استنباطی (تحلیل عاملی و آزمون تـی تـک نمونـهای) صـورت گرفتـه است . جامعه آماری تحقیق، شامل خانوارهای ساکن در شهر شاندیز کـه طبـق سرشـماری سـال 1390 ، دارای 3056 خانوار و 10428 نفر جمعیت میباشد، طبق فرمول کوکران تعـداد نمونـه لازم 160 خـانوار بدسـت آمـد. یافتههای مطالعه نشان میدهد که، با توجه به یافتههای تحقیق عوامل اجتماعی و اقتصادی ناشـی از حضـور و فعالیت شرکت گردشگری پدیده در شهر شاندیز با آماره 36 درصد بیشترین تأثیر را بر تغییرات بـازار زمـین و مسکن در این شهر داشتهاند. همچنین بر پایه آزمون تی تک نمونهای اختلاف معناداری بین میانگین عوامـل و میانه نظری 3 در شهر شاندیز از دیدگاه شهروندان وجود دارد که بیانگر اثرگذاری قابل ملاحظه این عوامـل در
تغییرات بازار زمین و مسکن است. با توجه به یافتهها، راهکارهایی شامل توجـه مـدیران شـهری بـه تحـولات بازار زمین و مسکن در آینده، توجه به مساکن اقشـار کـم درآمـد و بـومی، جلـوگیری از پیـدایش تعارضـات اجتماعی، فراهم نمودن زیرساختها و غیره پیشنهاد شده است.
واژههای کلیدی: مسکن شهری، ابر پروژههای شهری، عوامل اجتماعی و اقتصادی، شهر شاندیز.
-1 مقدمه
در حال حاضر مسئله مسکن و تغییرات در آن، یک امر جهانی است و جوامع و کشورهای مختلف نیز با آن مواجهه هستند . (Gallent et al, 2003: 28 ) بیخانمانی و نداشتن سرپناه مناسب نیز مزید بر مشکلات امر مسکن شده است (Milbourne & Cloke, 2006:1)، بنابراین، توجه به مسکن امروزه، صرفاً توجه به سرپناه فیزیکی نیست و تمامی خدمات و تسهیلات عمومی لازم را برای بهتر زیستن شامل میشود .(Knapp, 1982: 35) مسکن نیاز اولیه بشر و مهمترین کالایی است که تأمین آن سهم متنابعی از درآمد عامه مردم را به خود مشغول میدارد (احمدی، 1387، .(23 یکی از مسائلی که به شدت توجه همگان را به خود معطوف داشته مسکن و توسعه پایدار آن همگام با توسعه انسانی است. نکته مهمی که در اسناد دومین اجلاس اسکان بشر بدان توجه شده است، اهمیت نقش اسکان پایدار و تأمین مسکن مناسب برای مردم در روند توسعه است(چپرلی، 1387 ، .(28 مسکن از جمله مهمترین مسائلی است که انسانها همواره با آن دست به گریبان بوده و در تلاش برای رفع این مسأله و یافتن پاسخی مناسب و معقول برای آن بودهاند. مشکل مسکن موضوعی است که امروزه همه کشورها را به نوعی، متناسب با شرایطشان گرفتار ساخته است. در کشورهای پیشرفته، مسکن بعدی از رفاه اجتماعی بوده و برنامه های توسعه مسکن بر بهبود کیفی متمرکز هستند، در کشور ما نیز مسکن یک نیاز اولیه محسوب شده و تأمین آن هم ردیف با تأمین غذا و پوشاک به شمار آمده است(ستار زاده، .(86 :1388
در دهههای اخیر با توجه به افزایش سریع جمعیت، تأمین مسکن از مسائل مهم اقتصادی و اجتماعی بوده است. در این راستا دسترسی به مسکن مناسب برای همهی خانوارهای شهری و روستاییمخصوصاً اقشار ضعیف و آسیبپذیرجامعه، که معمولاً قشر وسیعی از آنها در روستاها زندگی میکنند، از مهمترین چالشهای دولتها و سیاستگذران بوده و هست. به نقل ازهِویت (1998) گزارش نهایی کمسیون برانت نشان میدهد که مسکن یکی از نیازهای کلیدی کشورهای در حال توسعه میباشد .(Hewitt, 1998: 413) امروزه مسکن به عنوان یک نیاز زیستی، اهمیت ویژهای را در برنامههای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع دارد و توازن میان نیازهای سکونتی افراد جامعه و ضرورتهای توسعه اقتصادی و اجتماعی، از جمله مسایلی است که در مفهوم توسعه باید همواره مورد توجه قرار گیرد (زیاری و دیگران، .(86 :1387 بخش مسکن را میتوان یکی از مهمترین بخشهای توسعه در یک جامعه دانست. این بخش با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی خود اثرات گستردهای در ارائه ویژگیها و سیمای جامعه به مفهوم عام دارد (عزیزی، .(32 :1383 از سویی با آغاز قرن بیست و یکم کشورهای جهان سوم با چالشهای مهمی چون فراهم آوردن سرپناه مناسب، اشتغال و محیط زیست پایدار مواجه هستند. در این بین سرپناه مناسب به دلیلبرآورده شدنِ نیازهای اولیه خانوار یا فرد در آن همچون خواب، استراحت، حفاظت در برابر شرایط جوی اهمیت بسزایی دارد (زیاری و زرافشان، .(86 :1385
در شهرهای کوچک، شاید مشکل تأمین مسکن برای شهروندان، مسأله غیرقابل حلی نباشد، اما هنگامی که پروژه بسیار بزرگ (ابرپروژه) در مقیاس ملی بر یک سکونتگاه بارگذاری میگردد، میتوان شاهد تحولات چشمگیر در حوزه بازار زمین و مسکن در سکونتگاه شهری بود. مجموعه گردشگری پدیده شاندیز و نماد آن (شهر رویایی پدیده) به عنوان یک ابرپروژه شهری از سال 1389 در این شهر فعالیت خود را آغاز نموده و تاکنون تأثیرات شگرفی را بر این شهر کوچک و به ویژه بازار زمین و مسکن آن بر جای گذارده است. بنابراین، سؤال اصلی تحقیق این است که حضور مجموعه گردشگری و ساخت شهر رویایی پدیده شاندیز چه اثراتی را بر وضعیت بازار زمین و مسکن شهری در آن داشته است؟ با توجه به سوال تحقیق، فرضیه زیر ارائه میشود:
»به نظر میرسد عوامل اجتماعی و اقتصادی ناشی از حضور و فعالیت شرکت گردشگری پدیده در شهر شاندیز بیشترین تأثیر را بر بازار زمین و مسکن شهری در این شهر بر جای گذاشته است.«
-2چارچوب نظری و ادبیات تحقیق
-2-1 مسکن شهری
مسکن کوچکترین عنصر هر سکونتگاه را تشکیل میدهد و میتواند یک بادگیر ابتدایی، آلاچیق و یا کلبه ساده باشد. مسکن زائیدهی مهمترین نیاز انسانها و یکی از پدیده های جغرافیایی هر منطقه است(بشیری و دیگران،.(2 : 1388 مسکن چیزی بیش از یکسر پناه صرفاً فیزیکی است و کلیه خدمات و تسهیلات عمومی لازم برای بهزیستن انسان را شامل میشود و بایدحق تصرف نسبتاً طولانی و مطمئن برای استفاده کنندگان آن فراهم باشد.(.(knapp, 1982, 35 مسکن به مثابه واحد تسهیلات فیزیکی یا به عنوان کالایی اقتصادی و پر دوام است که نقش اجتماعی یا جمعی نیز دارد((Bourne, 1981, 14 و افزون بر اینها مشتمل بر رفع نیازهای مالی، به عنوان نمایش مقام و وضعیت اقتصادی- اجتماعی افراد نیز هست (Cater & .Trevor, 1989, 38) مسکن در عین حال عامل اصلی جامعه پذیری افراد نسبت به جهان و کالایی عمده و تعیین کننده در سازمان اجتماعی فضا است که در شکل گیری هویت فردی، روابط اجتماعی و اهداف جمعی افراد نقش بسیار تعیین کننده ای دارد(. (Short, 2006, 199 بنابراین مسکن دارای ابعاد مختلف مکانی، معماری، کالبدی و فیزیکی، اقتصادی، مالی، روان شناختی و پزشکی است (Cullingworth, 1997, .166) در بسیاری از موارد مهمترین عامل تأثیر گذار بر میزان رضایت فرد از سکونت در محله، مسکن و شرایط محیطی آن است(.(Westaway, 2006, 187 بنا به دیدگاه لوکوربوزیه، هر دو وجه نیازهای جسمی و
