مقاله تاثیر گردشگر بر جغرافیای شهری ( نمونه موردی شهر شاندیز )

بخشی از مقاله

چکیده

اکوسیستم و جغرافیای شهر بر گردشگری در هر شهر گاه به صورت مستقیم و گاه بصورت غیر مستقیم ، تاثیرات زیادی میگذارند. رونق گردشگری در هرمکان جغرافیایی در کنار پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی،اجتماعی،اثرات زیست محیطی به همراه دارد که در صورت ادامه یافتن می تواند خسارت های جبران ناپذیری را به بار آورد.

ساماندهی گردشگری برمبنای اکوسیستم یک منطقه که شامل شناخت وضع موجود و پتانسیل های طبیعی یک منطقه است در سطوح مختلفی صورت می پذیرد به طوری که توسعه ی صنعت گردشگری هر شهر بر تفرج گاه های طبیعی موجود در شهرها که تحت مدیریت ارگانهای خصوصی و عمومی اداره می شود بسیار تاثیر گذار است،از این رو در این پژوهش سعی شده تا نحوه ی مدیریت اکوسیستم شهری از طریق مدیریت شهری و همچنین تاثیراتی که جغرافیای شهری بر جذب گردشگر و رونق این صنعت درآمدزا میگذارد بررسی و تحلیل شود .

پیرامون موضوع این پژوهش به دنبال تاثیرات مثبت و منفی اکوسیستم یک شهر بر روی گردشگران و ساکنین یک منطقه بوده است، از همین رو برای بررسی موردی، شهر شاندیز که به عنوان یکی از قطب های گردشگری شمال شرق ایران معرفی شده است، توسط نرم افزار جی آی اس - Gis - مورد نقد و آنالیز قرار گرفته است.

.1مقدمه
فعالیت گردشگری امروزه به عنوان یکی از مهمترین و پویاترین فعالیت ها در جهان مطرح است . به طوری که شمار گردشگران خارجی و داخلی و میزان درآمد زایی آن درسطح جهانی پیوسته رو به افزایش می باشد.براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری ، درآمد حاصل از گردشگری بین المللی در سال 1990 تا 2005 تقریبا بیش از دو برابر شده ، و از 270 میلیارد دلار به 680 میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است .تعداد گردشگران بین المللی نیز از 439 میلیون نفر در سال 1990 به 806 میلیون نفر در سال 2005 رسیده است .

از طرف دیگر درصد عمده ای از این فعالیت گردشگری را گردشگری متکی بر طبیعت تشکیل میدهدجذّابیت. های توریستی به طور کامل از طبیعت نشات می گیرد و دیدار از طبیعت در کانون توجه قرار دارد

امروزه گردشگری به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجارت جهانی تبدیل شده است، علاوه بر آن بسیاری از برنامهریزان توسعه نیز صنعت را به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار یاد میکنند. رشد صنعت گردشگری میتواند تاثیرات همه جانبهای در منطقه به دنبال داشته باشد. افزایش درآمدها، تنوع اقتصادی، خارج شدن منطقه از انزوا و ایجاد فرصتهای شغلی از پیامدهای این صنعت به شمار میآید. این در حالی است که منطقهبندی کردن گردشگری با توجه به توانهای بالقوه هر منطقه میتواند به توسعه مناطق محروم منجر شود و دولت نیز باید زیرساختهای لازم در جهت توسعه و بومیسازی گردشگری را فراهم آورد.

مبانی نظری
طبیعت گردی

طبیعت گردی یا گردشگری بر مبنای طبیعت از شاخه های بسیار گسترده و همچنین به سرعت در حال گسترش گردشگری به شمار میرود. چنانکه پیش بینی میشود، رشد این گونه از گردشگری سالیانه تا 6 در صد 1/5 - برابرمتوسط پیش بینی رشد صنعت گردشگری و 3 برابر متوسط رشد اقتصاد جهانی طی دهه آتی - خواهد بود. زیرشاخه های طبیعت گردی بر اساس تنوع محیط های طبیعی و انگیزه های بهره مندی از آن بسیار گسترده و پراکنده اند. گردشگری مبتنی بر طبیعت، در محیط های بسته ساخته دست بشر همچون باغ وحش ها، باغهای گیاه شناسی، باغهای پرندگان و آکواریوم ها و در محیط باز طبیعی قابل انجام است. در این گونه از گردشگری، هدف گردشگر میتواند شامل: لذت از طبیعت بکر، ماجراجویی، آموزش، گذران اوقات فراغت، تفرج و یا حتی درمان باشد. گونه های گردشگری بر مبنای طبیعت شامل:

-1 دریا و محیط آبی: جستجوی صدف و اشیا دریایی در سواحل، قایق سواری، دریانوردی، حمام آفتاب، اسکی روی آب، شنا کردن در سواحل و موج سواری.

-2 ماجراجویانه: غار نوردی، سورتمه سواری، پرش از صخره های کنار ساحل، پایین آمدن از کوه با اسکی، صحرانوردی با خودروهای مخصوص، کایت سواری، دریانوردی در دریاهای یخ زده، دوچرخه سواری در کوهستان، کوهنوردی و غیره.

-3 گردشگری بر مبنای گردآوری چیزی از محیط: تمشک چینی، ماهیگیری، شکار و قارچ چینی.

-4 سلامتی: لجن درمانی، استفاده از چشمه های آب گرم و معدنی.

-5 محیط های بسته: آکواریوم، باغ وحش، باغ گیاه شناسی و باغ پرندگان.

-6 مشاهده طبیعت: عکاسی از طبیعت، آموزش و تحقیق در محیط طبیعی، مشاهده ستارگان و تماشای والها

گردشگری و گردشگری شهری

گردشگری به عنوان صنعتی بدون دود و همچنین علت و معلولی در روند جهانی شدن است که بخش عمده اقتصاد جهانی و یکی از بزرگترین صنایع جهان محسوب می شود. امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و دارای ویژگی های بارز ومنحصر به فرد ، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشور های توسعه یافته و درحال توسعه را به خود اختصاص داده و به عنوان کلیدی برای رشد اقتصادی در این کشورها به کار رفته است.

به طوری که توسعه این صنعت در کشورهای پیشرفته ، موجب تنوع درامد ها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد و در کشورهای درحال توسعه فرصتی برای صادرات ، تولید ارز و ایجاد اشتغال به شمار می آید. همچنین گردشگری به عنوان یکی از راه های درآمدزایی ، ارزش افزوده بسیاری دارد .به عبارتی به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که کارشناسان از آن به عنوان صادرات نامرئی و گذرگاهی برای توسعه یاد کرده اند.از جمله دستاوردهایی که گردشگری به دنبال دارد می توان به اشتغال زایی ، توسعه زیر ساخت های منطقه ای ، تحرک اقتصادهای بحرانی و تقویت فعالیت های توسعه ای اشاره کرد .

گردشگری شهری عبارت است از مسافرت به شهر با انگیزه های مختلف بر اساس جذابیت های مختلف و امکانات و تسهیلاتی که شهر دارای آن است و در شخص احساس جذابیت می کند .عناصر اولیه این نوع گردشگری شامل فعالیت هایی مانند : تئاتر ، سینما ، برپایی نمایشگاه ها ومکان های قابل بازدید مانند: پارک ها ، مکان های تاریخی ، موزه ها و آبشار است .عناصر ثانویه شامل هتل ها ، بازارها و مغازه ها و رستوران ها می باشد
.گردشگری در شهرهایی توسعه پیدا می کند که علاوه بر داشتن جاذبه های تاریخی ، فرهنگی و هنری ، از امکانات و خدمات مناسب نیز بهره مند باشند بنابرین ، وجود گردشگر در شهرها باعث بالا رفتن کیفیت فضای گردشگری و خدمات و زیر ساخت های شهری و گردشگری می شود.

اثار توسعه گردشگری در مناطق شهری
تاثیرات گردشگری در شهر ها به اسانی قابل رویت است . امروزه طبقه بندی هایی از اثار گردشگری به چشم می خورد که یکی از رایج ترین آنها، در چهار بعد اقتصادی،اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی مورد توجه است

الف -آثار اقتصادی توسعه ی گردشگری در مناطق شهری :مهم ترین اثر توسعه ی این صنعت، ایجاد اشتغال و درامد است - کاظمی، - 1387اگر چه اثار مثبت اقتصادی توسعه ی گردشگری انکار ناپذیر است؛ ولی جذابیت این آثار نباید ما را از توجه به تبعات منفی گسترش بی رویه ی این صنعت باز دارد .به موازات رشد گردشگری، رفتارها و طرز برخوردهای ساکنان بومی کشور نسبت به گردشگری تغییر می کند .قیمت زمین به علت ایجاد تأسیسات و امکانات توریستی افزایش پیدا می کند و به جای بهره گیری از زمین و ملک برای احداث مدارس، بیمارستان ها، فضای سبز و سایر ضروریات شهری، تأسیس هتل ها و تسهیلات توریستی در اولویت قرار می گیرد.

ب -آثار اجتماعی و فرهنگی توسعه ی گردشگری در مناطق شهری :گردشگری و مسافرت در نظام ارزش های افراد و جامعه، الگوی رفتاری، ساختارهای اجتماعی، سبک و کیفیت زندگی جامعه ی میزبان و گردشگران تأثیرگذار است.در بررسی اثار منفی توسعه ی گردشگری بر فرهنگ جوامع، به تجاری شدن یا کالایی شدن فرهنگ جامعه ی میزبان اشاره می شود - دیناری. - 1384 و از اثار مثبت ان،اول اینکه گردشگری فرهنگ جامعه ی میزبان را به سایر جوامع و فرهنگ ها معرفی می کند و دوم اینکه صنعت گردشگری فرصتی برای ساکنان ایجاد می کند تا فرهنگ خود را به طور مستقیم و بدون واسطه و به شکل واقعی به علاقمندان عرضه کنند

ج -آثار زیست محیطی توسعه ی گردشگری در مناطق شهری :از پیامدهای مثبت توسعه ی گردشگری به افزایش گرایش های زیبا شناختی و بهره مندی معنوی از شگفتی های جهان طبیعت، اختصاص بخشی از درآمدهای گردشگری به محافظت از جذابیت های طبیعی، حفظ منابع طبیعی و ایجاد پارک های ملی، بهبود سیستم های مدیریت ضایعات و ترویج حساسیت وآگاهی نسبت به سیستم های اکولوژیکی اشاره داشت

متاسفانه گسترش بی رویه ی توسعه ی گردشگری نیز مانند هر فعالیت لجام گسیخته بشری، پیامدهای منفی گردشگری برای محیط، که به سه بخش عمده شامل مصرف منابع، رفتارهای ساکنان وگردشگران در قبال محیط و آلودگی تقسیم می شود - گون و وار - 2002

د -آثار کالبدی توسعه ی گردشگری در مناطق شهری :از پیامدهای مثبت توسعه ی گردشگری می توان به احیای بافت های فرسوده و تاریخی، جلب سرمایه گذاری غیرمحلی و توسعه ی تأسیسات زیرساختی و رفاهی اشاره نمود .از سوی دیگر توسعه ی گردشگری بدون برنامه، باعث فرسودگی زودرس بافت می شود

نمونه موردی

شناخت تاریخچه:

محدوده طرقبه و شاندیز، از نظر سابقه شکل گیری و روند تحولات خود، تابع دو دسته عوامل اصلی است .از یک طرف خاستگاه طبیعی و حیات این منطقه به عوامل تاریخی عوامل جغرافیایی یعنی وابسته است و از طرف دیگر سیر تحولات و کارکردهای آن تحت تأثیر نقش و دره کشف رود وجود بوده است .بر اساس تحقیقات باستان شناسی، قدیمی ترین شهر مشهد و ولایت توس قدیم تحولات ردپای انسان، نه تنها در ایران بلکه در آسیای جنوب غربی آسیا، به دره کشف رود مربوط می شود دره و رودخانه کشفرود میان دو رشته کوه مهم هزارمسجد- در شمال شرقی - و بینالود- در جنوب غربی -قرار گرفته است .

این رود در واقع آبهای دامنه های شمالی بینالود و دامنه های جنوبی هزارمسجد را زهکشی میکند .از مهم ترین شاخه هایی که از دامنه های شمالی بینالود سرازیر میشوند میتوان به رودخانه های اخلمد، خیج، گلمکان، کاهو، زشک، طرقبه و طرق اشاره کرد .دره کشف رود پرجمعیت ترین ناحیه خراسان است و در حدود 900 روستا در بستر آن قرار گرفته است شهر شاندیز، یکی از چهار شهر ولایت توس بوده که با باغات و روستاهای سرسبز خود شاندیز، ابرده، نغندر، جاغرق، زشک، مایان، ازغد،کنگ و به عنوان منطقه ییلاقی ولایت توس محسوب شده است.