بخشی از مقاله
چکیده
هویت دادن به زنان، استقلال بخشیدن به آنان و فراهم کردن زمینه مشارکت فعال آنها در امور مختلف اقتصادی - اجتماعی عامل مهمی در انگیزش بیشتر این نیروی عظیم در چرخههای تولیدی است. در حالی که سهم زنان شاغل در کشورهای در حال توسعه از 30 درصد فراتر نرفته، این میزان در کشور ما حدود 12 درصد است - صادقی و دیگران،. - 1388 بدون نظرگرفتن زنان، دستیابی به توسعه واقعی میسر نخواهد شد و برابری در مشارکت در یک جامعه مردسالار به آسانی به دست نخواهد آمد، بنابراین نیاز به افزایش بسیج زنان برای ازدیاد حضور آنان در جامعه خواهد بود. چنین افزایش حضوری میتواند به منزله تواناسازی و یک عامل بالقوه مشارکت به سوی افزایش سطح تواناسازی باشد - مهدویان،. - 1387 امروزه، توجه به زنان و نقش آنان در جامعه اجتنابناپذیر است بهطوری که یکی از بزرگترین تحولات صورت گرفته طی صد سال گذشته، افزایش چشمگیر مشارکت زنان در عرصههای اقتصادی و اجتماعی بوده است. شناخت عوامل تأثیرگذار بر مشارکت زنان در اقتصاد خانوار روستایی از مباحث مهم مطرح در حوزه خانواده میباشد این تحقیق نگاهی دارد به نقش اشتغال رسمی زنان روستایی در تصمیمگیرهای اقتصادی خانوار در روستاهای انتخابی دهستان دوستان شهرستان درهشهر استان ایلام، که مقایسهای خواهد داشت با مشارکت زنان غیرشاغل و نحوه مشارکت آنان در تصمیمات اقتصادی خانوادهشان.
بیان مساله
یکی از مباحث اساسی در زمینه توسعه، میزان بهرهگیری درست و منطقی از تواناییها و استعدادهای نیروی انسانی هر جامعه است. بنابراین شغل یا اشتغال یکی از موضوعات مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی است که مباحث زیادی را به خود اختصاص داده است. نقش اشتغال در پویایی زندگی انسان انکارناپذیر است و میتوان آن را کانون ارتباطات انسانی و اجتماعی تلقی نمود - باقری و دیگران، . - 8811 در جهت این پویایی، بیتردید زنان به عنوان نیمی از جمعیت، تأثیر مستقیمی در توسعه جامعه دارند، زیرا هدف هر جامعه، به حداکثر رساندن رفاه اجتماعی است و رفاه اجتماعی تابعی از درآمد سرانه، توزیع عادلانه درآمد، بهبود سطح امکانات آموزشی، بهداشتی، رفاهی و میزان مشارکت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی مردان و زنان و ... میباشد. در جامعهای که مشارکت زنان در زمینه اشتغال و فعالیتهای اقتصادی بیشتر باشد، رفاه اجتماعی نیز بیشتر خواهد بود در جامعه عشایری - که منطقه مورد مطالعه ما نیز جزء آن به شمار میرود، چرا که روستاهای دهستان مورد مطالعه از اسکان عشایر به وجود آمدهاند - که ساکنان آن از دیرباز از طریق دامپروری و کشاورزی امرار معاش می کردند، زنان دارای نقش اقتصادی بوده و در جریان تولید پا بهپای مردان به فعالیت اشتغال داشته و از موقعیت و منزلت اجتماعی برخوردار بوده اند - کلانتری،. - 8831 بنابراین، با توجه به اقبال برخی زنان این دهستان جهت ورود به بازار کار و اشتغال از طریق بالا رفتن سطح آموزش و تحصیلات و نیز انجام و عهدهداری مسئولیتهای اجتماعی، همچنین فعالیت و اشتغال وسیع در بخش های کشاورزی، صنعتی، دامداری و خدمات و در کنار آن، کمک به امور اقتصادی خانواده، بعد از انقلاب اسلامی و به ویژه در دههی اخیر، در صدد این هستیم که تأثیر این عامل یعنی اشتغال خارج از خانه زنان روستایی را بر زندگی خانوداگی و روابط مبتنی بر تصمیمگیریهای خانوادگی مخصوصاً در زمینه اقتصاد خانوار روستایی مشخص کرده و ببینیم در جامعه سنتی مانند دهستان دوستان با وجود امور داخلی خانه، مسئولیت بچه ها و کارهای جانبی مربوط به آن، اشتغال خارج از منزل زنان روستایی سبب دخالت آن ها در سر و سامان دادن به امور خانواده از نظر اقتصادی میشود؟ و آیا این اشتغال سبب قدرت تصمیمگیری و نقش داشتن زنان روستایی در تصمیمگیریهای اقتصاد خانوار میشود؟، یا زنان فقط بار بیشتری را در داخل و خارج خانه به دوش کشیده، ولی در تصمیمگیری امور اقتصادی خانوار نقش فعالی ندارند.
قدرت تصمیم گیری
زن در خانوادهی روستایی وظایف خانوادگی و تولیدی را با هم انجام می دهد یعنی مانند سایر زنان زوجه، مادر و خانهدار است ولی در عین حال نقش تولیدهکننده را نیز دارد - راسخ،. - 1380 زنان از چند طریق و با میل و علاقه خود میتوانند به اقتصاد خانواده یاری رسانند:
الف- از طریق کار در سازمان های مختلف صنعتی، اداری، خدماتی، آموزشی با نظر همسر.
ب- از طریق کار در زمینههای کشاورزی، دامداری و صنایع دستی خانوادگی.
ج- از طریق انجام امور خانگی نظیر: تغذیه، بهداشت، تربیت فرزندان و ... .
به نظر میرسد که امروز زنان به ویژه در شهرها، در مورد توزیع و نحوه مصرف درآمد خانواده، نقش عمدهتری را به عهده دارند، زیرا در موارد زیادی، مردان این مسئولیت را به زنان واگذار کردهاند. ماکس وبر قدرت را اینگونه تعریف میکند: »امکان تحمیل اراده خود بر رفتار افراد دیگر، به عبارتی، احتمال این که در یک رابطه اجتماعی، فرد در موقعیتی قرار گیرد که بتواند اراده خود را به رغم مقاومت دیگران بر آنها اعمال کند، صرفنظر از این که چنین احتمالی بر چه بنیانی متکی است، قدرت نام دارد - نبوی،. - 1379 معنای عام قدرت توانایی کنترل بر اعمال سایر افراد علیرغم میلشان است کی از حوزههای کاربرد مفهوم قدرت، در گروه های کوچک از جمله خانواده میباشد . تحقیق در خصوص قدرت در خانواده در دهههای 60 شروع شده و در کتاب »شوهران و همسران« اثر رابرت بلاد و دونالدولف به عنوان سرآغاز این تحقیقات معرفی شده است. در مرکز این تحقیقات، قدرت را توانایی دانستند که شخص برای تحمیل خودش و یا آن چه او میخواهد، حتی اگر دیگران با آن شخص مخالف باشند، به کار رفته است. در واقع قدرت را توانایی اعمال نیرو و وادار کردن دیگران برای کاری دانستهاند - شریفیان،. - 1386
مشارکت زنان
در حال حاضر نیز، مشارکت زنان برای سازمانها و برنامهریزان توسعه از اولویت خاصی برخوردار است؛ چرا که زنان روستایی علاوه بر این که حدود نیمی از جمعت روستاها را تشکیل میدهند، به عنوان نیروی انسانی قابل توجه، نقش اساسی در تولید محصولات کشاورزی و غذایی و به طور کلی در فعالیتهای مختلف رایج در روستا دارند - آجیلی و دیگران،. - 1384 منظور از مشارکت زنان میزان دخالت و نقش زنان در کلیه تصمیمگیریهای خانوادگی میباشد - کیانی،. - 1387 مشارکت و یا عدم مشارکت زنان در بیرون از خانه، بستگی به تابع مطلوبیت مشترک خانوادگی دارد و از این رو، تصمیمات خانواده بر سهم اشتغال بیرون از خانه زنان نیز تأثیر میگذارد
