بخشی از مقاله
چکیده
دانش آموزان در تمام جوامع ثروت های انسانی بالقوه و بنیادین برای سازندگی، شکوفایی و ادامه نسل ها هستند. بی تردید سرمایه گذاری بر این قشر حساس لازمه دوام و بقای کشورها و ملت هاست. هدف از مطالعه حاضر، بررسی تاثیر خانواده و مدرسه در رفع نیاز های اساسی دانش آموزان ابتدایی بر پیشرفت تحصیلی آن هاست . از آنجا که دانش آموزان به عنوان رکن اساسی نظام آموزشی کشور در دستیابی به اهداف این نظام، نقش و جایگاه ویژه ای دارند، توجه به این قشر از جامعه از لحاظ آموزشی و سلامت جسمانی-روانی موجب باروری و شکوفایی هرچه بیشتر نظام آموزشی جامعه می گردد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که رفع نیاز های اولیه دانش آموزان از جمله نیاز های فیزیولوژیکی و ایمنی که در کودکی ظاهر می شود در تعلیم و تربیت و سلامتی آنان از اهمیت بالایی برخوردار است . تامین این نیاز ها برعهده نهادهای خانواده و مدرسه است و شایسته است اولیای مدرسه و اولیای دانش آموزان در راستای دست یابی به این اهداف بلندمدت و مرتفع نیازهای فرزندان خود به پیشرفت هرچه بیشتر کودکان و دانش آموزان خود کمک کنند.
مقدمه
نیازمندی در عین آنکه آمیخته با وجود انسان و امریکاملاً محسوس و بدیهی می باشد، یک مفهوم عام و فراگیر است که در علوم مختلف کاربردهای متفاوتی دارد در روان شناسی ، نیاز عبارت است از " حالت محرومیت ، کمبود و فقدان در ارگانیزم" - شکیباپور ,1363 . - 113 نیازمندی های مختلف ، انسان را برانگیخته و به کنش ها و واکنش های او جهت می دهند به همین دلیل شناخت درست و همه جانبه آنها می تواند شناخت مناسبی از ماهیت وی به دست دهد . - مروتی و یعقوبی » - 79 ,1389 بر اساس هرم مازلو هر چه یک نیاز در سلسه مراتب پایین تر باشد نیرومندی تاثیر و تقدم ان بیشتر است. نیازهای بالاتر ضعیف تر هستند . نیازهای بالاتر بعدها در زندگی پیدا می شوند . نیاز های فیزیولوژیکی و ایمنی در نوباوگی پیدا می شوند . نیازهای تعلق پذیری و احترام در نوجوانی ظاهر می شوند . نیاز خود شکوفایی تا میانسالی بوجود نمی آید.« - شولتز - 343 , 1377 برای مثال افراد گرسنه اشتیاقی به ارضا کردن نیاز سطح بالاتر را احساس نمی کنند. ذهن آن ها مشغول یافتن غذاست و نه مشغول اینک دیگران ممکن است چه فکری درباره آن ها بکنند . فقط زمانی که افراد غذای کافی دارند و زمانی که باقی نیازهای سطح پایین تر آن ها ارضا شده است نیاز های بالاتر برانگیخته می شوند. شناخت نیازهای اساسی فرد و فراهم آوردن شرایط و امکاناتی که وی بتواند در حد مناسب و متعادل به رفع نیاز های خود بپردازد از سویی موجب پیشگیری از مشکلات ، اختلافات و نابسامانی های جسمی و روانی وی می شود و از سوی دیگر مراتب رشد و شکوفایی استعدادهای وی را هرچه بیشتر میسر می سازد - رحیمی نژاد . - 100 , 1393 بررسی و شناخت نیازهای انسان به ویژه دانش آموزان مقطع ابتدایی درجهت هرچه بهتر پاسخ دادن بر آن هاست. این امر مستلزم شناخت عوامل دخیل در برطرف کردن نیازهاست. از جمله عوامل موثر و اساسی در تحقق این نیازها نهادهای خانواده و مدرسه می باشد که به طور مستقیم بر کودک تاثیر می گذارد.
سلسله مراتب نیاز ها در نظریه مازلو
به عقیده مازلو، هر فرد دارای تعدادی نیازهای ذاتی است که فعال کننده و هدایت کننده رفتارهای اوست. » این نیازها غریزی هستند یعنی با آن ها به دنیا می آییم ، اما رفتارهایی که برای ارضای آن ها به کار می بریم ، اکتسابی هستند.« - کریمی . - 172 ,1384
این نیازها بر اساس اهمیت به ترتیب زیر قرار می گیرند:
-1 نیازهای فیزیولوژیکی شامل ؛ نیاز به آب ، غذا ، هوا ، خواب و رابطه جنسی -2 نیاز به امنیت نظیر ثبات ، نظم و رهایی از ترس و اضطراب
-3نیازهای عاطفی و احساسی که از طریق روابط عاطفی با شخص یا اشخاص دیگر و احساس تعلق داشتن برآورده می شود -4نیاز به احترام شامل ؛ عزت نفس و احترام از سوی دیگران -5نیاز خودشکوفایی شامل ؛ تحقق توانایی های بالقوه و قابلیت های شخص که مستلزم دانش واقع بینانه نسبت به نقاط ضعف و قوت خود می باشد از آنجایی که نیاز های بالاتر برای زنده ماندن کمتر ضروری هستند ارضای آن ها می تواند به تعویق بیفتد . ناکامی در ارضا نمودن یک نیاز بالاتر تولید بحران نمی کند. در حالی که ناتوانی در برآورده ساختن یک نیاز پایین تر موجب بحران می شود. - شولتز » - 343 ,1377 مازلو در این زمینه می گوید: نیازهای اساسی خود را در یک سلسه مراتب معین بر مبنای اصل قدرت نسبی، مرتب می کنند نیازهای فیزیولوژیک ، از نیازهای ایمنی قویترند، و نیازهای ایمنی از محبت، و نیازهای اخیر به نوبه خود نیرومندتر از نیازهای احترام هستند و اینها نیز از آن دسته از نیازهای ویژه فردی، که ما آن ها را نیاز به خودشکوفایی نامیده ایم قوی تر می باشند« - مازلو . - 150 , 1372
خلاقیت ، اخلاق ، حل مشکل
رضایت درونی ، اعتماد به نفس ، احترام به و از دیگران
دوستی ، خانواده ، عشق، صمیمیت
امنیت ، بدن ، خانواده ، منابع ، شغل ،دارایی ها
غذا ، آب ، تنفس ، خواب ، سلامت
خانواده و مدرسه
خانواده و مدرسه از ابعاد گوناگونی با یکدیگرتفاوت دارند. نظیر تفاوت در اولویت ها، در انتظارات و تقاضاهایی که در پی پاسخگویی به آنها هستند، در سازمان، در نوع ارتباط با کودک، در درجه رسمیت آن ها و در برخی موارد حتی در فرهنگ و زبان - شارع پور . - 231 , 1387 به رغم وجود تفاوت بین مدرسه و خانواده، هر دو دارای هدف مشابهی هستند. خانواده و مدرسه هر یک در تضمین رشد بهینه کودک، وظایف و تکالیف خاصی دارند که البته وظایفی که خانواده ها دارند سنگین تراست. این یافته بدان معنا نیست که امکانات و منابع موجود در مدرسه هیچ تاثیری ندارد . بلکه بدان معناست که مدرسه هر نوع کیفیتی که داشته باشد دارای تاثیر بیشتر بر کودکانی است که از محیط خانوادگی بهتری برخوردارند. دانش آموزان مقطع ابتدایی باید از لحاظ نیاز های اساسی، یعنی نیاز های فیزیولوژیکی و ایمنی تامین شوند تا بتوانند به طور درست و موثر آموزش ببینند و آموخته های خود را به نحو احسن فراگیرند. برخی از نیاز های فیزیولوژیکی و امنیتی در دانش آموزان دبستانی در محیط خانه و برخی دیگر در محیط مدرسه تامین می شوند و بعضی مستلزم همکاری هردو نهاد است.
نیاز به تنفس
حرارت و تهویه در کلاس: یکی از عوامل تاثیر گذار بر یادگیری، تجهیزات مناسب برای تولید گرما و سرماست که کم توجهی به آن می تواند سبب افت در یادگیری و آسیب های جانی شود. بر اساس گزارش موسسه استاندارد ایران حرارت 16 18 - درجه سانتی گراد برای کلاس درس مناسب بوده و وجود جریان هوا برای آن ضروری است. اگر هوای محیط بیش از اندازه گرم باشد، بر مکانیسم تنظیم حرارت بدن فشار وارد آمده و بازده فعالیت های فیزیکی و مغزی کاهش خواهد یافت. در تحقیقی که در دانشگاه هاروارد روی دانش آموزان مدارس ابتدایی در زمینه هوای لازم صورت گرفت، مشخص شد که اگر فعالیت افراد زیاد شود ، میزان هوای لازم از مقدار هوای ضروری در حالت عادی زیاد تر خواهد بود. ضمنا هوای کلاس معمولا سه تا پنج مرتبه در هر ساعت باید تعویض شود زیرا هوای داخل اتاق نباید بیش از یک درصد دی اکسید کربن داشته باشد. به طور کلی سیستم های حرارت مرکزی بهترین وسایل برای تامین و کنترل حرارت مورد نیاز هستند. از آنجا که در همه مدارس ما، امکان داشتن این سیستم ها هنوز موجود نیست، جهت تامین گرمای مناسب در کلاس ها بهتر است از بخاری های گازی با لوله های بلند استفاده شود - معین پور . - 1382
نیاز به خواب
خواب در محیط آرام خانه: خواب فرآیند فیزیولوژیک فعالی است که در طی آن بدن نیروی خود را بازسازی کرده و سبب ترشح هورمون رشد و سنتز پروتئین و تمایز سلولی می گردد که لازمه رشد و تکامل است. خواب نقش مهمی در تکامل کودکان دارد و بر رشد فیزیکی، رفتاری، عواطف و عملکرد شناختی کودکان موثر است همچنین مهارت های تحصیلی و اختلالات تمرکز متاثر از خواب است - ازگلی . - 199 , 1394 دانشمندان معتقدند: تعیین برنامه مشخص خواب شبانه برای کودکان و نوجوانان، کیفیت و میزان خواب آنها را بهبود بخشیده و در تضمین سلامتی و یادگیری شان موثر است. کم خوابی باعث بروز مشکلات رفتاری مثل حالت تهاجمی، تدافعی، عدم پذیرش شرایط، رفتار متضاد و مخالف و گاهی بیش فعالی و خواب آلودگی روزانه کودک میشود و ضعف درسی به همراه دارد. سرعت یادگیری بچه ها فوق العاده است و در طول بیداری اطلاعات خیلی زیادی وارد مغزشان می شود که باید آنها را هضم و دسته بندی کنند. به هنگام خواب ، مغز، این اطلاعات را ساماندهی می کند. همچنین خواب، زمان تجدید مواد شیمیایی مغز و بدن، جهت آمادگی برای یک روز فعال دیگر است. دانشآموزان متناسب با سن خود حداقل به 8 تا 10 ساعت خواب مناسب نیاز دارند. میزان اختلالات خواب در کودکان زنگ خطری است که باید در سنین پایین تشخیص و درمان شود. مشکلات رفتاری مثل پرخوری و بدخوری که ممکن است منجر به چاقی کودک شود و تعارضات ارتباطی خانواده مانند بروز رفتارهای پرخطر در والدین و درگیری های زناشویی می توانند کیفیت خواب را متاثر نمایند . محیط آرام خانواده موجب رشد بهتر و بالندگی کودک می شود. موضوع خواب به عنوان عاملی مهم و تاثیر گذار در سلامت کودکان باید مورد توجه قرار گیرد و راهکارهای مناسب در زمینه خواب به خانواده های کم سواد و پر استرس آموزش داده شود.
نیاز به غذا
غذا و میان وعده مناسب در خانه و مدرسه: خوب رشد کردن در کودکان به مواد غذایی بستگی دارد که با اثر متقابل باعث رشد ونمو می شود. خوردن صبحانه برای کودکی که آماده رفتن به مهد کودک و مدرسه می شود، بسیار مهم است و مادران عزیز باید به این وعده غذایی اهمیت ویژه ای دهند. مصرف صبحانه به کودکان کمک می کند تا فراگیری بهتری داشته باشد انرژی و مواد مغذی مصرف شده می تواند باعث افزایش تحرک و فعالیت بدنی و در نهایت نشاط در کودکان شود. بچه صبحانه نخورده درساعت 9 الی 10 صبح به میزان قابل توجهی دچار افت قند خون می شود، استعداد یادگیری او به ویژه در درس هایی که به تفکر و اندیشه نیاز دارند کاهش می یابد. چنین دانش آموزی ممکن است دچار افت تحصیلی و بیزاری از مدرسه نیز بشود . میان وعده مناسب برای دانش آموزان در مدرسه یا خانه باید شامل مواد غذایی وخوراکی باشد که جزگروهای اصلی غذایی هستند که عبارتند از: میوهای تازه فصل، انواع سبزی، میوه های خشک و انواع برگه ها. این خوراکی علاوه بر داشتن مواد قندی طبیعی حاوی برخی از ویتامین ها نیز هستند. سوء تغذیه فعالیت های مغز را کاهش داده و باعث بروز مشکلاتی در یادگیری می شود و سوء تغذیه مزمن منجر به حواس پرتی، بی توجهی به محرک های طبیعی و رفتار های کنش پذیر در دانش آموز می گردد . متاسفانه، سوء تغذیه ای که از نوباوگی یا اوایل کودکی تا سال های دبستانی ادامه می یابد معمولا به صدمه جسمی و ذهنی دایمی منجر می شود. برنامه های غذایی حمایتی دولت از سال های اولیه تا نوجوانی، می توانند از این عوارض پیش گیری کنند.
نیاز به سلامت سلامت روانی در خانه و مدرسه: بهداشت روان در مورد تمام افراد به خصوص کودکان، از اهمیت فراوانی برخوردار است که عدم توجه به آن می تواند آثار زیان باری برای جامعه و افراد ، در پی داشته باشد. سال های مدرسه جزو اساسی ترین سال های زندگی کودکان است و تجربیات مدرسه ای تاثیر مهمی در موفقیت تحصیلی و سلامت روانی دوران بزرگسالی آنها دارد و عدم اطلاع از وضعیت دقیق سلامت روان در مدارس، هر گونه تغییر ، تصمیم و برنامه ریزی درمانی را دشوار می سازد - رجایی, و غیره . - 91 ,1393 مشکلات چشمگیر دانش آموزان دبستانی در حیطه روانی نیازمند توجه فراوانی است. مدارس بهترین موقعیت را از نظر زمانی ، مکانی و امکانات در جهت پیشگیری و درمان این مشکلات دارا هستند و می توانند با اقدامات مناسب و به موقع ، به این هدف جامه عمل پوشیده و اقداماتی شایان توجه برای کودکان دچار مشکلات روانی و در معرض خطر انجام دهند. مشکلات مربوط به سلامت روان پیامدهای عمده ای از جمله مشکلات تحصیلی و اجتماعی در زندگی کودکان بر جای خواهند گذاشت . این کودکان اغلب از مدرسه خوششان نمی آید، به یادگیری علاقه ندارند ، تلاش نمی کنند و از اعتماد به نفس کافی برخوردار نیستند. بنابراین عدم برخورداری از
