بخشی از مقاله
چکیده
زمینه و هدف: برای رسیدن به جسمی سالم و آرام نیاز به روانی سالم است و روان ساام هم بدون جسم سالم میسر نیست و جسم هم بدون تغذیه نمی تواند سالم باشد، چرا که سلامت جسمی و روانی انسان به میزان قابل توجهی به نوع تغذیه و کیفیت مواد غذایی و ویتامین ها مربوط است. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی هرم غذایی و اصول تغذیه در قرآن کریم و تاثیر تربیتی خوراکی ها در فرهنگ اسلامی صورت پذیرفت.
روش بررسی: این پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه ای و به روش تحلیل محتوای کیفی بود که با فیش برداری از کتاب قرآن، گنجینه احادیث، سایر کتابها و نشریات، اطلاعات جمع آوری شد و جمع بندی صورت گرفت. یافته ها: امروزه ثابت شده است که تغذیه تاثیر مهمی بر اعصاب و روان و بالطبع تربیت اجتماعی دارد و تغذیه ناکامی و غلط می تواند آثار نامطلوبی بر اعصاب و روان انسان گذاشته و موجب ترویج فرهنگی غلط شود چنان چه در برنامه غذایی روزانه به هرم غذایی انسان که در آیات 24-32 سوره مبارکه عبس ذکر شده توجه شود، می تواند عاملی باشد برای ترویج فرهنگ تغذیه ای اسلامی چرا که قرآن در اول کتاب طلب بوده و سپس کتاب تغذیه زیرا که اولین آیه نازل شده بر پیامبر در مورد خلقت و ژنتیک - علق - است و از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر روی ژن والدین تغذیه می باشد.
بحث و نتیجه گیری: با بررسی متون انجام شده می توان نتیجه گرفت که تاکید قرآن و احادیث بر استفاده از هرم غذایی و اصول تغذیه در قرآن بی سبب نبوده و امروزه نیز علم پزشکی به صراحت به این نتایج دست یافتند.
واژگان کلیدی: خوراکی ها، فرهنگ اسلامی، هرم غذایی، اصول تغذیه، قرآن کریم
مقدمه
تغذیه از ابعاد مختلفی بر تربیت تاثیر می گذارد، بر سلامت و رشد جسم، ابزارهای شناختی، رفتار فردی و تربیت اجتماعی در دوره های مختلف زندگی و در تربیت اخلاقی و معنوی تاثیرگذار است. تاثیرگذاری بر رفتار فردی و تربیت اجتماعی در دوره های مختلف زندگی این گونه است که انسان با خوردن بعضی غذاها دچار هیجان یا افسردگی می شود و یا با پرخوری باعث تشدید شهوت شده و به همان اندازه از خدا دور می شود و انسان پرخور تنبل و سست اراده می شود و چنان که امیرالمونین علی - ع - می فرماید: »زیرکی و هوشیاری« با پرخوری جمع نمی شود.
تغذیه در دوره های مختلف زندگی قبل از بسته شدن نطفه جنین و در دوره جنینی و شیرخوارگی و بعد از آن، هر کدام نقش مهمی در رفتارهای فرد دارند، و تغذیه پدر و مادر و شیر مادر نقش مهمی در خصوصیات رفتارب و اخلاقی فرزند دارد مطابق تعالیم قرآن و آموزه های اهل بیت - ع - تغذیه نه تنها بر جسم انسان تاثیر گذار است بلکه سایر خصوصیات روحی و رفتاری او را تحت تاثیر قرار می دهد قرآن در توصیه ای به پیامبر - ص - می فرماید: ای پیامبر از طیبات بخورید و کارهای شایسته بکنید این آیه عمل صالح را در گرو تغذیه از طیبات می داند.
در جای دیگر می فرماید: ای انسان به غذای خود بنگر که این آیه هم حکایت از تاثیرگذاری تغذیه بر رفتارهای انسان دارد - عبس. - 24/ هرم غذایی در واقع یک الگوی کلی از تغذیه مناسب روزانه است این الگو یک نسخه و دستورالعمل سخت گیرانه نیست بلکه یک راهنمای کلی برای نحوه ی انتخاب رژیم غذایی مناسب، سالم و بهداشتی به شمار می رود، که در الگوی هرم تغذیه بر خوردن غذاهای متنوع و گوناگون تاکید شده تا بدن تمامی مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت نموده و در عین حال مقدار کالری دریافتی و بالطبع وزن بدن در حد مطلوب باشد.
ممکن است عنوان پژوهش ذهن خواننده را به خود مشغول کند که آیا در قرآن هرم غذایی آمده است؟ قرآن کتابی برای تمام ابعاد زندگی است؛ قرآن در اول کتاب طب بوده و سپس کتاب تغذیه است، زیرا اولین آیه ای که بر پیامبر گرامی اسلام - ص - نازل می شود، در مورد خلقت و ژنتیک است. خداوند سبحان در این مورد چنین می فرماید: بخوان به نام پروردگارت که - هستی را - آفرید، او که انسان را از علق آفرید - علق1/ و. - 2 که از این طریق تمام خصوصیات والدین به فرزند انتقال پیدا می کند.
یکی از مهمترین عواملی که می تواند روی ژن های والدین و همچنین فرزندان تاثیر بسزایی داشته باشد، نوع خوراک و تغذیه والدین است عامل دیگر، حالات روحی و روانی ایشان است که می تواند اثر فوق العاده ای روی ژن های والدین و فرزندان داشته باشد نقش غذا در سلامت جسم و روح، به حدی است که در قرآن، بارها بر آن تاکید شده است. تغذیه، به عنوان مهمترین عامل سلامتی، تاثیر بسزایی در روند تکامل روح و جسم انسان دارد و رشد، طول عمر، تندرستی، آرامش اعصاب و روان، خلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و ... همه به نوعی وامدار تغذیه سالم است؛ از این رو نوع و کیفیت تغذیه بسیار مورد توجه اسلام بوده و احکام و دستورات ارزشمندی در قرآن و روایات به این موضوع اختصاص یافته است.
از جمله حدود دویست و پنجاه آیه قرآنی و ده ها روایت از معصومین در مورد غذا و تغذیه وارد شده است همچنین نامگذاری پنجمین سوره قرآن کریم به نام مائده - سفره غذایی - از صفات خداوند رزاق و مطعم بودن، سوگند خداوند متعال به غذا - والتین و الزیتون - ، در خواست مائده آسمانی توسط حضرت عیسی - ع - و ... هر کدام مهر تاییدی بر اهمیت غذا و تغذیه می باشد. براساس انچه در قرآن آمده، نسبت به خوردنی ها باید مواظب باشیم چنانچه اولین هرم شیطان برای گمراه کردن حضرت آدم، غذا بود. در فرهنگ دینی ما با توجه به هدف خلقت جهان هستی و جایگاه ویژه انسان در نظام آفرینش، تغذیه به عنوان ابزارو وسیله ای معرفی شده تا انسان را در جهت رشد و کمال سوق دهد، نه آنکه خودش هدف زندگی باشد.
انسان برای رسیدن به جسمی سالم و آرام نیاز به روانی سالم دارد و روان سالم بدون جسم سالم میسر نیست و جسم هم بدون تغذیه نمی تواند سالم باشد، چرا که سلامت جسمی و روانی انسان به میزان قابل توجهی به نوع تغذیه، کیفیت مواد غذایی و ویتامین ها مربوط است. امروز ثابت شده که تغذیه تاثیر مهمی بر اعصاب و روان انسان دارد و تغذیه ناکافی و غلط می تواند آثار نامطلوبی بر اعصاب و روان انسان بگذارد و موجب افسردگی شدید و اختلالات عصبی و ... شود.
در منطق اسلام، اگر چه بدن و روح دو موجود مستقل هستند ولی چنان با هم پیوستگی دارند که سلامت و بیماری هریک در دیگری موثر است. بهداشت اسلام، حافظ سلامت روح و بدن می باشد از تکالیف آسمانی که برای سلامتی جسم بیان شده است، تغذیه از مهمترین عوامل آن می باشد که تاثیر بسزایی در روند تکامل روح و جسم انسان دارد در دنیای امروزه مسئله تغذیه و رابطه آن با سلامتی و بهداشت روح و روان اهمیت یافته است، زیرا پایه و بنیان یک زندگی موفق و سرشار از تلاش و سازندگی را تشکیل می دهد. تغذیه نه تنها عاملی است.
برای حفظ سلامت جسمی، بلکه وسیله ای است برای حفظ تعادل و سلامت روحی که اگر به این امر مهم توجه نشود عاملی می شود برای شیوع بیماری های روانی مختلف و ناشناخته که خصوصا در قرن حاضر به صورت فوق العاده افزایش یافته است زمانی که آیات قرآن را مورد بررسی قرار می دهیم؛ ملاحظه می کنیم که مطالب زیبایی خودنما می کند و خداوند سبحان با به کاربردن واژه »فلینظر« که حالت امر دارد انسان را وادار به تامل در غذای خود می کند چرا که انسان، مامور به تفکر در غذا، به عنوان یکی از نعمت های خداست و ریزش باران و انواع گیاهان و درختان هدفمند است و فراهم شدن غذا برای انسان و حیوانات، یکی از حکمت های آن است: پس باید انسان به غذای خود بنگرد.
ادامه حیات آدمی به نوع غذای وی بستگی دارد؛ هر چقدر کیفیت و نوع غذای انسان خوب باشد؛ این موجود در تمام ابعاد زندگی پیشرفت خواهد کرد و به تعالی خواهد رسید. - خدادادی - 1393، تحقیقی تحت عنوان »ارمغان الهی« را با هدف آشنایی مخاطبان با اعجازهای علمی گیاهان در قرآن و نقش غذا در سلامت جسم و روح انجام داده است که یافته ها نشان داد که هرم غذایی و اصول تغذیه که در سوره عبس آیه 24 بیان شده است خود بیان کننده تاثیر تربیتی خوراکی ها و عامل ایجاد سلامت جسم و روان می باشد.
لذا پژوهش حاضر با هدف گردآوری مطالعات در زمینه تاثیرات تربیتی خوراکی ها در فرهنگ اسلامی: هرم غذایی و اصول تغذیه در قرآن کریم پرداخته است تا به این پرسش پاسخ گوید که آیا خوراکی ها در فرهنگ اسلامی مطابق هرم غذایی و اصول تغذیه در قرآن تاثیرات تربیتی دارند؟
روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ هدف، نظری و از نظر نوع داده ها کیفی است که بر پایه مطالعات کتابخانه ای و به روش تحلیل محتوای کیفی بود که پژوهشگر با مراجعه به کتابخانه های مختلف و تهیه کتاب های مرتبط با موضوع به مطالعه و تحقیق و بررسی پرداخته و از نکات مهم و مورد استفاده یادداشت برداشته و با مراجعه به متون اسلامی - آیات و روایات - و کتابهای تفسیری و مرجع و تالیفی و کتب علمی و سایت های اینترنتی مرتبط در این زمینه با سعی و تلاش پس از فیش برداری و خلاصه کردن مطالب آنها را دسته بندی نموده و پس از قرار دادن آنها کنار یکدیگر به روش تحلیل منطقی نتایج ارائه شد.
یافته ها
تعریف هرم غذایی ، هرم غذایی نشان دهنده گروه های غذایی وموادی است که در هر گروه جای می گیرد ، قرار گرفتن مواد غذایی در بالای هرم که کمترین حجم را در هرم اشغال می کند به معنی این است که افراد بزرگسال باید از این دسته از مواد غذایی کمتر مصرف کنند، هر چه از بالای هرم به سمت پایین نزدیک می شویم حجمی که گروه های غذایی به خود اختصاص می دهند بیشتر می شود که به این معنی است که مقدار مصرف روزانه این دسته از مواد غذایی باید بیشتر باشد؛ شناسایی گروه های غذایی به عنوان راهنمایی برای تغذیه کلیه گروه های سنی در جامعه ضروری است و پایه و اساس برنامه ریزی غذایی همه افراد می باشد.
هرم غذایی در واقع یک الگوی کلی از تغذیه مناسب روزانه است این الگو یک نسخه و دستور العمل سخت گیرانه نیست بلکه یک راهنمای کلی برای نحوه انتخاب رژیم غذایی مناسب، سالم و بهداشتی به شمار می رود که در الگوی هرم تغذیه بر خوردن غذاهای متنوع و گوناگون تاکید شده تا بدن تمامی مواد معدنی مورد نیاز خود را دریافت نموده و در عین حال مقدار کالری دریافتی و با لطبع وزن بدن در حد مطلوب باشد.
هرم غذایی و اصول تغذیه در قرآن کریم زمانی که خداوند، نوع غذای انسان ر ا خلق نمود، خویشتن خویش را ستود و خود را بدین صورت مورد ستایش قرار داد: » خداوند کسی است که زمین را محل استقرار شما و آسمان را سر پناه قرار داد و شما را نقش بندی کرد، سپس صورت های شما را نیکو نمود و از پاکیزه ها به شما روزی داد، این است خدایی که پروردگار شماست، پس پربرکت و بلند مرتبه است خدایی که پروردگار جهانیان است.
خداوند در این آیه، خود را » رب« می نامد، رب یعنی کسی که نوع بشر را به وسیله غذا پرورش می دهد و او را به تعالی می رساند و اگر خوراک و غذا نباشد، هیچ موجودی نمی تواند زنده بماند و در اهداف خود تامل کند. هرم غذایی انسان، در آیات 24-32 سوره مبارکه عبس از قرآن کریم بیان شده است، و مساله مهمی که در این آیات وجود دارد، این است که خداوند نیازمندی های بدن انسان را به ترتیب اولویت بیان فرموده اند، دیگر شگفتی این آیات، این است که غذای انسان در این هرم، باید با آب باران رشد و نمو کند تا روح خداوندکه در وجود آدمی است به تعالی برسد:فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ - - 24 پس باید انسان به غذای خود بنگرد. أَنﱠا صَبَبْنَا الْمَاء صَب ا - 25 - ما آب را آن گونه که باید، فرو ریختیم.
