بخشی از مقاله
چکیده
فاکتور اساسی مؤثر بر فرسایش خاك در اراضی جنگلی موادي مانند لاشبرگ و تاج پوشش اشکوب زیرین میباشند که کف جنگل را میپوشانندچ فپوشش کف فمانعی در مقابل فانرژيف فرساینده باران است کهفاز بین تاج پوشش عبور وفبه سطح خاك برخورد مینمایدچفبهگونهاي که ففقدان پوشش کف فدر سطح زمین از عوامل عمده تخریب سطح خاك توسط ففرسایش پاشمانی می باشدچفهدف از تحقیق حاضر بررسی نقش زیر اشکوب درختان جنگلی در قسمتی از جنگلهاي خزري، بر میزان فرسایش خاك میباشدچفبدین منظور ذفپلاتهاي فرسایشی با ابعاد لفدر لفدر مناطق مورد مطالعه با و بدون اشکوب زیرین از آبان غهفتا بهمن غهفمستقر گردیدچفنتایج بررسی حاضر حاکی از نقش معنیدار اشکوب زیرین در کاهش فرسایش خاك میباشد بهطوريکه میزان فرسایش خاك در پلاتهاي با اشکوب زیرین نسبت به پلاتهاي بدون اشکوب بین زقهفتا مفبرابر بیشتر میباشدچفهمچنین نسبت حفاظتی در طی دوره مطالعه برابر با شمقحفگردیده استچففف
واژگان کلیدي: اشکوب زیرین، فرسایش خاك، تخریب جنگل، جنگلهاي خزريچ
مقدمه
فرایند فرسایش خاك مانعیفجهت حفظ حاصلخیزيفخاكها بوده و از طریق تولید رسوبات معلق صدمات فراوانیفبه محیطهايفآبیفوارد میکندچففعالیت و اقدامات انسانیفتأثیر زیاديفبر افزایش و یا تقلیل اثرات فرسایش خواهد داشتچفبرهمکنش فعالیت عوامل فرساینده، فرسایش-پذیري فخاك و عوامل محافظت کننده میزان فرسایش خاك را نشان میدهندچفدر بین این عوامل، پوشش گیاهیفتحت تأثیر اقدامات مدیریتیفو دخالتهايفانسانیفقرار داردچفبهگونهايکه در بین عوامل موثر بر فرسایش خاك، حفظ و افزایش پوشش گیاهیفموثرترین، ارزانترین و سهلالوصولترین راه کار کاهش فرسایش و تولید رسوب میباشدچفریشه گیاهان ذرات خاك را درفکنار هم قرار داده و پایداريفخاك را موجب میگردندچفهمچنین پوشش تاجیفاز برخورد مستقیم قطرات باران به سطح خاك جلوگیريفنموده و از میزان باران رسیده به سطح زمین میکاهدچفاز سويفدیگر پوشش گیاهیفبا کاهش سرعت آب و نفوذ تدریجیفآن از تمرکز روان-آب جلوگیريفکرده و در نتیجه فرسایش شیاريفو توان حمل روانآب برايفانتقال ذرات، پایین میآیدچفدر تمامیفموارد فوق پوشش گیاهیفدارايفکارکرد فیزیکیفبوده حال آنکه ریزش برگ-ها و تجزیه ریشه و ساقههايفمرده در خاك موجب افزایش ماده آلیفمیگردد که بر بسیاريفاز خصوصیات خاك اثر مثبتیفداردچفدر مناطق پرباران و شیبدار اثر پوشش گیاهیفدر کاهش فرسایش خاك و تولید رسوب بسیار بیشتر دیده میشودچفبا این حال در جنگلها با وجود محافظت پوشش گیاهی فدرختی فاز سطح خاك، فرساشی کاملاً از بین نرفته و گاهی فآثار فرسایش شدید نیز مشاهده میگرددچ فMiura فو همکاران پهححهژ فعامل مهم در کاهش فرسایش مناطق جنگلیفرا مواد پوشش دهنده سطح زمین بهویژه زیر اشکوب نزدیک سطح خاك میدانندچفدر این ارتباط Blancoفو Lalفپهححهژفاعلام کرده اند که در این مناطق میزان فرسایش خاك علاوه بر پوشش درختیفبهشدت تحت تأثیر نوع، ارتفاع و توزیع تاج پوشش زیرین میباشدچفپوشش درختی فبا گیرش مقدار زیادي فاز بارش مانع رسیدن مستقیم قطرات باران به سطح خاك میگردد با این حال تجمع قطرات آب در سطح شاخ و برگ درختان باعث ریزش مجدد آنها در ابعاد بزرگتر میگرددچفNancoفو همکارانفپتححهژفتعداد قطرات میان بارش را کمتر و ابعادشان را بزرگتر از بارش آزاد دانسته استچ ف ف همچنین در صورت نبود اشکوب زیرین، در ارتفاع بیش از هشت متر این قطرات به سرعت آستانه خواهند رسید در نتیجه قطرات بزرگتر با حداکثر سرعت خود به سطح خاك محافظت نشده برخورد نموده و خطرات جدیدي فبراي فخاك سطحی فایجاد خواهد کردچ فSadeghi فو همکاران پهححهژ فدر بررسیف فرسایش خاك و تولید رسوب در حوزه میه ژاپن مشاهده نمودند که تخریب پوشش اشکوب زیرین در این حوزه آبخیز منجر به فرسایش شدید خاك و در نتیجه تولید بالاتر رسوب نسبت به سایر مناطق کرده استچفMiuraفو همکاران پهححهژفبه مطالعه اثر محفظتیفپوشش زیرین در کاهش فرسایش خاك در منطقه جنگلی فپرداختندچ فایشان پس از تخریب کامل پوشش گیاهیفاشکوب زیرین بهفمقایسه رسوبات جمع شده در پلاتهايفشاهد و تخریب شده پرداختندچفایشان تأثیر پوشش زیرین درختان جنگلیفرا بسیار مهم دانسته و بر مدیریت آن تأکید داشتندچفف مرور تحقیقات صورت گرفته در این زمینه بهروشنیفنشاندهنده اثر مهم این قسمت از پوشش گیاهی در کاهش اثرات فرسایش خاك میباشد حال آنکه در کشور هیچگونه مطالعه و شناختی درباره نقش اشکوب زیرین درختان جنگلیفدر کاهش فرساش خاك و نیز چگونگی فاین اثرات وجود نداردچفشناخت هر یک از عوامل موثر در فرسایش خاك ما را در مدیریت بهتر منابع طبیعی فیاريفمینمایدچفبههمین منظور تحقیق حاضر بهبررسیفاثرات تاج پوشش اشکوب زیرین مناطق جنگلی جلگه خزري پرداخته است
مواد و روشها
بهمنظور بررسی فمیزان اثرات پوشش زیرین در کاهش فرسایش خاك، منطقه جنگلیف صلاحالدین کلا در جنوب شرقی فشهرستان نوشهر واقع در جنگلهاي فخزري فبهدلیل سهولت دسترسیفو کنترل شرایط انتخاب گردیدچفجهت تعیین میزان بارندگی و بررسی و تعیین اقلیم منطقه از آمار ایستگاه هواشناسی نوشهر استفاده گردیدچ فمیانگین بارندگی سالیانه ازفسال ذزمل فتا ذهمل، هقغههل فمیلیمتر بوده استچفمیانگین حداکثر و حداقل متوسط بارندگی ماهیانه در دوره مذکور بهترتیب در مهرماه با شقشههفمیلیمتر و تیرماه با ذقذتفمیلیمتر وفحداکثر و حداقل میانگین دماي سالیانه از سال تذملفتا ذهملفبهترتیب شقشلفو ملفدرجه سانتیگراد بوده است پاداره کل منایع طبیعی استان مازندران، لهملژچف در عرصههاي کمشیب گونههایی نظیر لیلکی پGeleditsia lotusژ، خرمندي و انجیلی به-همراه پوشش درختچهاي توفیق بیشتري یافتهاندچفدر مجموع در ارتفاعات پایین تودههاي راش، ممرز و انجیلی بههمراه سایر گونهها و در ارتفاعات بالاتر تودههاي راش و ممرز و راش بههمراه سایر گونهها مشاهده میگرددچ فپس از انتخاب محل، اقدام به نصب پلاتهاي فرسایشیفگردیدچفدر مجموع شش پلات با خصوصیات یکسان در یک دامنه با تنديفشیب حدود زل فدرصد براي فاندازه گیري ففرسایش خاك احداث گردیدچ فدر سه پلات پوشش زیرین بهطور کامل از بین رفت و سطح زمین تقریبا از این نوع پوشش گیاهیفلخت گردیدچف در حالیفکه در پلاتهايفدیگر پوشش گیاهیفدرختیفو مرتعیفدست نخورده باقیفماندندچف بنابر پیشنهاد Kothyariaفو همکاران پتححهژفمبنیفبر ابعاد پلاتها در مطالعات فرسایشف سطحی، ابعاد یک مترمربع مد نظر قرار گرفتچفجداسازيفو محصورسازيفمحیط پلاتها با خارج بهوسیله ورقهايفپلاستیکی فبه عرض حم فسانتیمتر بهگونهايفانجام شد که حدود نیمیفاز ارتفاع ورقها درون خاك و نیم دیگر بالايف سطح خاك قرار گرفتند پBennett، لححهژچفدر انتهايفهر پلات مخازن جمعآوريفرواناب و رسوب حاصل از سطح پلات، نصب گردیدچفپس از نصب کرتها، نمونهبرداري فاز اواخر آبان غهملفآغاز گردید و تا زمان تخریب پلاتها در فروردین اسفند غهملفادامه داشتچفدرنای مدت جمعاً هشت واقعه بارش ثبت
