بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق تعیین تراکم تاجپوشش درختان و پوشش زیراشکوب و بررسی ارتباط بین این دو متغیر در پارک جنگلی نور واقع در استان مازندران است. بدین منظور اطلاعات میدانی از طریق نمونهبرداری سیستماتیک تصادفی و با قطعات نمونه 0/09 هکتاری تهیه شد؛ تعداد 69 پلات مربعی به ابعاد 30×30 متر با شبکه آماربرداری 100×100 متر در چهار طبقه تراکمی طراحی و پیاده شد. در هر قطعه نمونه مشخصههای مورد بررسی، تعداد در قطعه نمونه، سطح تاجپوشش درختان و سطح پوشش زیراشکوب انتخاب و درصد تاج پوشش کل درختان از طریق قطر بزرگ و قطر کوچک تاج اندازهگیری و محاسبه شد. از طرفی در منطقه مورد مطالعه، 117 گونه گیاهی شناسایی و مشخصات آنها ثبت گردید. جهت برداشت نمونهبرداری زمینی پوشش زیراشکوب نیز در سطح هر قطعه نمونه تعداد 9 میکروپلات با ابعاد 10×10 متر به شکل مربع برداشت و درصد پوشش زیر اشکوب برآورد و ثبت گردید. درنهایت با میانگینگیری از هر طبقه تراکمی و تجزیه و تحلیل آماری دادهها با ضریب همبستگیR2 =0/9697 و R =0/98 بدست آمده است، نتایج نشان داد، ارتباط معناداری بین دو متغیر تاجپوشش و پوشش زیر اشکوب وجود دارد.
واژههای کلیدی: تراکم، تاجپوشش، زیراشکوب، نمونهبرداری سیستماتیک-تصادفی، پارک جنگلی نور
مقدمه
کسب اطلاعات درباره وضعیت پوشش گیاهی از قبیل میزان و پراکنش آنها، از اهمیت زیادی برخوردار است. برخی از پدیدهها و عوارض سطح زمین نظیر پوشش گیاهی، به علل مختلف در اثر عوامل طبیعی و یا انسانی به مرور زمان دچار تغییر شده که شرایط و عملکرد اکوسیستم را تحت تأثیر قرار میدهند. بنابراین، نیاز به آشکارسازی، پیشبینی و مراقبت چنین تغییراتی در یک اکوسیستم از اهمیت بسزایی برخوردار است. جنگلهای جلگهای خزری به عنوان جنگلهای با ارزش سبز تابستانه در نیمکره شمالی به علت وجود گونههای درختی، درختچهای و علفی متنوع جزء جنگلهای غنی دنیا محسوب شده و با داشتن شرایط محیطی خاص خود، ناحیه رویشی منحصر به فردی را به وجود آورده است. ولی به علت مسائل و مشکلات پیچیده اجتماعی و اقتصادی و نیز عدم مدیریت صحیح، رو به تخریب و کاهش سطح میرود.
این جنگلها به لحاظ ساختار عمودی دارای اشکوبهای متفاوت میباشند. به این دلیل، استفاده از شاخصهای بومشناختی برای شناخت وضعیت کمی و کیفی تاجپوشش درختان و توده جنگلی، پایش و ارزیابی تغییرات ایجاد شده در طی زمان امری ضروری است .[3] تاجپوشش، که در حقیقت سطح اشغال شده توده جنگلی توسط تاج درختان است، به عنوان یکی از مشخصههای بومشناختیٌ چندمنظوره در تشخیص گونههایگیاهی، ارزیابی اقلیم بومنظامهای جنگلی و تخمین متغیرهای کاربردی نظیر شاخص سطح برگ و میزان انعکاس طیفی از اهمیت ویژهای برخوردار است .[1] با توجه به شرایط متنوع جنگل به عنوان یک بومنظامٍ پیچیده که دارای اشکوبهای درختی با تاجپوششهای مختلف میباشد و سطح تاجپوشش هم در گونههای مختلف متفاوت است، اندازهگیریو تخمین میزان تاجپوشش حائز اهمیت فراوانی است؛ چراکه از طریق اندازهگیری تاجپوشش میتوانیم سایر عوامل کمی نظیر ارتفاع، حجم، سطح مقطع درختان را برآورد کنیم.
اشکوب فوقانی تاجپوشش، یک سطحی از جنگل را در سنین مختلف تحت پوشش قرار میدهد و هر چقدر درختان بیشتر رشد میکنند، سطح تاجپوشش نیز گستردهتر شده و از سطح پوشش گیاهی کف جنگل به عنوان پوشش گیاهی زیراشکوب کاسته میشود .[8],[9] از طرفی غنای بیولوژیکی گونههای علفی کف جنگل و فیزیوگرافی منطقه، یکی از مهمترین ویژگی بوم نظامهای جنگلهای شمال است .[5] فیزیوگرافی که به معنای شکل سطحی یک منطقه است [10]، تأثیر زیادی بر تنوع گیاهان و پراکنش آنها دارد .[7] به همین دلیل حساسیت گونههای زیراشکوب به عوامل فیزیوگرافیک، سبب میشود از آنها به عنوان شاخصی از تخریب و نیز تغییر شرایط محیطی و خاکی رویشگاه در طول زمان استفاده شود .[12]
اندازه تاج درختان یکی از پارامترهای کلیدی تاجپوشش میباشد، زیرا تاج درخت در واقع محوطه و فضایی را نشان میدهد که برگها به درختان متصل هستند .[13] از آنجا که تاجپوشش راهکار مناسبی برای نمایش تراکم و پراکنش مکانی تعداد واحدی از درختان را در جامعه ارائه میدهند، لذا مشخصه کاربردی مناسب برای اندازهگیری و نمایش خصوصیات جنگلها میباشد. درصد تاجپوشش درختان جنگلی در هر سطح، میتواند معیار استاندارد مکان مناسبی را فراهم آورد. در این رابطه، یکی از شیوههایی که میتوان با آن تاجپوشش و پوشش کف جنگل را اندازهگیری کرد، استفاده از آماربرداری میدانی است؛ لذا با توجه به مطالب یاد شده، هدف از این مطالعه، بررسی ارتباط بین تاجپوشش و پوشش زیراشکوب در پارک جنگلی نور استان مازندران است.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه، پارک جنگلی نور با مساحتی بالغ بر 3636 هکتار، بزرگترین پارک جنگلی طبیعی ایران و باقیمانده جنگلهای جلگهای کرانه دریای مازندران است. این منطقه در محدوه طول جغرافیایی ً24/35ََ00ْ52تا ً46/65َ14ْ52و عرض جغرافیایی ً34/77َ29ْ3تا ً11/85َ35ْ36 با حداقل ارتفاع -20 متر و حداکثر ارتفاع 43 متر از سطح دریای آزاد واقع شده است - شکل. - 1 این منطقه در 5 کیلومتری شرق شهرستان نور قرار دارد، از سمت شمال به جاده آسفالته خط کناره و اراضی شالیزاری، از سمت غرب به جاده نور-چمستان، از سمت جنوب به اراضی شالیزاری روستاهای مجاور پارک و از سمت شرق به رودخانه هاشمرود و جنگلهای ایزده متصل میباشد. به طور کلی، شیب عمومی منطقه بین صفر تا 3 درصد میباشد و هیچگونه عوارض طبیعی از قبیل پستی و بلندی و یا دره در آن دیده نمیشودو سطح آن کاملاً مسطح میباشد.[4]
