بخشی از مقاله
چکیده
احداث جادههای جنگلی برای دسترسی به جنگل به منظور استفاده از خدمات آن، اجرای عملیات حفاظتی و حملونقل محصولات چوبی و غیر چوبی یک نیاز ملی است. احداث و استفاده از جادههای جنگلی منتج به تغییر در سیمای مناطقی میگردد که از آنها عبور میکند. در تمام فعالیتهای جنگل شناسی ساخت، حفاظت و نگهداری نامناسب از این جادهها باعث فرسایش و ایجاد رسوب میگردد. جاده های جنگلی مهمترین عامل تولید رسوب در اکوسیستم های جنگلیاند.
خرابی جاده و بروز فرسایش میتواند صدمات جبرانناپذیری به منابع طبیعی وارد کند. بنابراین در طراحی و ساخت جادههای جنگلی تخریب محیطزیست جنگل باید به حداقل ممکن برسد. یکی از عواملی که در این رابطه نقش اساسی ایفا می کند طراحی زهکش صحیح بر اساس اصول و ضوابط علمی در جادههای جنگلی میباشد. این مطالعه به بررسی مشکلات زیستمحیطی در ساخت جاده های جنگلی و بهبود وضعیت آن میپردازد و عواملی مانند چگونگی ایجاد فرسایش، نحوه اجرای زهکشی و اثرات آن را مورد ارزیابی قرار میدهد.
مقدمه
در انجام عملیات بهرهبرداری، جنگل شناسی، جنگلکاری و سایر اقدامات لازم در جنگل احداث جاده یک طرح لازم و ضروری میباشد. بنابراین علاوه بر جنبههای مثبت وجود جاده در جنگل، احداث جاده اثرات منفی زیستمحیطی از جمله؛ کاهش سطح جنگل، تخریب زهکشی طبیعی و خاک و تولید رسوب رودخانهای را نیز در پی دارد - ایگان و همکاران، . - 1998 خرابی جاده و بروز فرسایش میتواند صدمات جبرانناپذیری به منابع طبیعی وارد کند و صدمات اقتصادی جدی ناشی از بروز سیلاب، کاهش کیفیت آب، تخریب پلها و مسیر جاده و استخرهای پرورش ماهی ، کاهش کیفیت خاک و تخریب زیرساختها بروز میکند.
شدت صدمات وارده به رویشگاه ناشی از فرسایش بستگی به سطح بدون پوشش مانده، تراکم زهکشی حوزه آبخیز - شدت شبکههای هیدروگرافی - شیب - درجه ، طول و موقعیت در روی دامنه - فاکتورهای زمینشناسی - تیپ صخره ، استحکام، پایداری، بستره، گسل، زهکشی عمقی - و آب و هوا داردعموماً. هر چه شدت بارندگی بیشتر و جاده مناطق بیشتری از جریانهای عبوری را قطع کرده باشد باید مراقبت بیشتری برای خسارت به عمل آورد. نتایج مطالعات نشان داده است صدمه به کیفیت آب ناشی از ساخت جاده را میتوان به وسیله روشهای پیشگیری و کاهش اثرات آن کنترل نمود، این کار از طریق کاهش طول جاده با طراحی مناسب، استقرار مناسب جاده با توجه به توپوگرافی و خاک، کاهش سطح بدون پوشش ناشی از جادهسازی با انتخاب استاندارهای مناسب جادهسازی، و استفاده از تکنیک های مناسب جادهسازی و نصب لولههای زهکش جاده میباشد.
جهت جلوگیری از تخریب جاده در اثر روا ناب مناطق بالای جاده، هدایت آب به درون کانال کناری و احداث آبروها و لولهگذاری ضروری است - رفاهی، . - 2006 وقوع سیل در یک منطقه به عوامل متعددی بستگی دارد که یکی از آنها وضعیت شبکه زهکشی آن است - وفا خواه، . - 1999 هدف از طراحی زهکشی، مورد نظر قرار دادن اصول و قواعدی است که با توجه به شرایط جنگل از نظر پوشش گیاهی، خاک، توپوگرافی و شرایط هیدرولوژیکی منطقه بتوان از بروز فرسایش، تخریب و لغزش احتمالی در دامنههای جنگلی جلوگیری نمود - مجنونیا و همکاران، . - 2005 سوئیفت - 1985 - ساخت زهکشها و جویهای کناری را یکی از عوامل مهم در پایداری خاکبرداری و خاک ریزیهای جادههای جنگلی دانست. این مطالعه به بررسی نقش زهکشها در کاهش فرسایش جادهای در مناطق جنگلی می پردازد.
علل فرسایش جادهها
· حذف یا کاهش پوشش حفاظتی
· تخریب یا اختلال در ساختار طبیعی و حاصل خیزی خاک
· افزایش درجه شیب دامنه خاک ریزی
· کاهش نفوذ آب در قسمتهایی از جاده
· کاهش آب زیرسطحی ناشی از خاکبرداری
· کاهش مقاومت برشی و افزایش تنش برشی یا هر دو در دامنه خاکبرداری و خاک ریزی
مطالعات نشان داده است که بیشترین میزان تولید رسوب ناشی از جادهسازی در اولین سال پس از جادهسازی بروز میکند و این نکته نشان میدهد که توجه به روشهای کنترل فرسایش و رسوب فوری چقدر در کاهش تخریب میتواند نقش داشته باشد. فقط بذرپاشی مناطق بدون پوشش به تنهایی برای کاهش فرسایش خاک کافی نیست. فرسایش به عواملی مانند: شرایط فیزیکی شامل - نوع خاک، زمینشناسی، و آب و هوا - - تراکم جاده -موقعیت جاده - موقعیت جاده در ارتباط با شیب ، شبکه هیدروگرافی و خاکهای حساس اثر مستقیمی بر روی تولید رسوب و رسیدن آن به جریانهای آب دارد - - استانداردهای مربوط به طراحی و ساخت جاده بستگی دارد.
مراحل فرسایش
تشخیص نوع فرسایشی که در یک منطقه اتفاق میافتد و آگاهی از پستچیهای کنترل فرسایش در جلوگیری از بروز آن و طراحی ساختارهای کنترل نقش مهمی را ایفا میکند. فرسایش را از لحاظ درجه اهمیت میتوان به دو دسته سطحی و شدید تقسیم نمود. فرسایش شامل انواع متفاوتی از رانش و سیلاب همراه با مقطوعات بهرهبرداری میباشد. فرسایش سطحی شامل حرکت ذرات خاک به وسیله نیروهایی به غیر از گرانش مانند آبهای سطحی ، ذرات باران و باد میباشد.
حرکت تدریجی خاک، حرکت ذرات خاک ناشی از خیس یا خشک شدن، یخ زدن و آب شدن و یا تخریبهای مکانیکی به عنوان فرسایش سطحی در نظر گرفته میشود. کنترل فرسایش شدید به وسیله تعادل بین فاکتورهای تثبیتکننده - توسعه ریشه گیاهی و بهم پیوستگی ذرات خاک - و عوامل بیثبات کننده - شیب دامنه، فاکتورهای رسوخ و نشست و آبهای زیرزمینی - است که بر روی یک دامنه وجود دارند. راه دیگر توضیح دادن این ارتباط اندازه نسبی مقاومت برشی در مقابل تنش برشی است. وقتی تنش برشی کمتر یا مساوی مقاومت برشی است، دامنه پایدار است و وقتی که تنش برشی افزایش می یابد دامنه ریزش میکند.
انواع زهکشهای عرضی در اره های جنگلی
• آبرو - ابنیه فنی - سازه ایست که باعث هدایت روا ناب سطحی ناشی از نزولات جوی از یک طرف حریم راه به طرف دیگر راه میگردد.
