بخشی از مقاله
چکیده
دانش به عنوان یکی از منابع حیاتی سازمان، چنانچه درست مدیریت شود می تواند موجبات رشد و بقای سازمان را فراهم نماید. با توجه به اهمیت و جایگاه سرمایه های نامشهود سازمان در مقایسه با سرمایه های مشهود و فیزیکی در ارزش آفرینی برای سازمان ها در اقتصاد دانش محور امروز، سازمان ها ناگزیرند تدابیر و افدامات مختلفی را برای شناسایی و مدیریت آگاهانه و نظام مند سرمایه های دانشی به عنوان منابع نامشهود خود به کار گیرند . مدل های مختلف سرمایه دانشی - فکری - ، انواع مختلفی از دسته بندی های منابع و قابلیت های نامشهود سازمانی را ارائه می کند.
اما همه این دارایی های نامشهود دارای ارزش یکسانی برای سازمان نیستند. بلکه بسیاری از آن ها دارای ماهیت منابع استراتژیک برای سازمان هستند. شناسایی شاخص های سنجش چنین منابعی می توانند به اولویت بندی فعالیتهایی که شرکت باید انجام دهد یا درباره پیاده سازی برنامه هایی که اجازه حمایت، حفظ و توسعه سرمایه های سازمانی با ارزش تر را می دهند کمک کنند. سرمایه سازمانی به عنوان یکی از ابعاد و مولفه های مهم و تاثیرگذار بر سرمایه فکری سازمان، یکی از سنگ بناهای یادگیری و دانش در سازمان محسوب می شود. بااین وجود، شناسایی و ارزیابی سرمایه سازمانی با رویکردی استراتژیک مبتنی بر منابع در ادبیات موضوع کمتر مورد بررسی واقع شده است.
بنابر این هدف از پژوهش حاضر شناسایی شاخص های موثر بر ارزیابی استراتژیک سرمایه سازمانی بعنوان یکی از مولفه های مهم و تاثیر گذار سرمایه دانشی بارویکردی مبتنی بر منابع است. سپس با استفاده از رویکرد تصمیم گیری چند شاخصه در شرایط عدم قطعیت نسبت به رتبه بندی شاخص های شناسایی شده اقدام شده است. با استفاده از نتایج این پژوهش سازمان ها قادر خواهند بود به منظور سنجش و بهبود سرمایه سازمانی به عنوان یکی از منابع استراتژیک در خلق و اشتراک دانش و یادگیری سازمانی اقدامات خود را برنامه ریزی و اولویت بندی نمایند.
مقدمه:
دانش به عنوان یکی از منابع حیاتی سازمان، چنانچه درست مدیریت شود می تواند به رشد و بقای سازمان، بهبود کیفیت، رضایت مشتری و کاهش هزینه ها منجر گردد . از دهه ًٌَُ نقش و اهمیت سرمایه ها و منابع ایجاد ارزش برای سازمان ها دستخوش دگرگونی جدی گردیده و در اقتصادی که به اقتصاد دانش بنیان یا دانایی محور مشهور شده است، سرمایه های نامشهود در مقایسه با سرمایه های مشهود و فیزیکی، اهمیت به مراتب بالاتری در ارزش آفرینی برای سازمان ها برخوردار شده اند.
این دگرگونی جهانی، سازمانها را تشویق نموده است تا خرد جمعی شان را از طریق ابزارهای مدیریت دانش برای کسب و خلق ارزش مدیریت نمایند. به عبارت بهتر در فضای رقابتی دنیای امروز، سازمان ها ناگزیرند تدابیر و افدامات مختلفی را برای شناسایی و مدیریت آگاهانه و نظام مند سرمایه های فکری به عنوان منابع نامشهود خود به کار گیرند. این خرد جمعی از طریق مدل های مختلف سرمایه فکری که به آن سرمایه دانشی نیز اطلاق می گردد - صلواتی سرچشمه و مداح، - 1387 ، در ادبیات موضوع به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است.
بیشتر مدل های سرمایه دانشی - فکری - ، در حالت کلی آن را متشکل از سه بعد سرمایه انسانی،ارتباطی و سازمانی در نظر گرفته اند - حبیبی و دیگران، ٌََُ - که مدل های مختلف آن در بخش ادبیات موضوع مرور شده است. سرمایه سازمانی به عنوان یکی از ابعاد و مولفه های مهم و تاثیرگذار بر سرمایه دانشی سازمان، یکی از سنگ بناهای یادگیری و دانش در سازمان محسوب می شود. اگر سازمانی دارای سرمایه انسانی با قابلیت ها و توانمندی های بالا باشد اما ساختار، مقررات، سیستم های کاری و فرآیندهای سازمانی آن ضعیف باشد قادر نخواهد بود به نحوی کارآمد از توانایی های کارکنان در خلق ارزش های سازمانی بهره برداری نماید.
سازمان هایی که دارای سرمایه سازمانی قوی هستند می توانند محیطی امن و حمایت گر برای کارکنان فراهم آورند تا توانایی های خود را برای ایجاد و تسهیم دانش به نحوی اثربخش به کار گیرند. بنابر این سرمایه سازمانی، ساختار زیربنایی لازم برای موفقیت سازمان ها محسوب می شود. مسلما به منظور مدیریت و هدایت این مولفه ی مهم و تاثیر گذار، سازمان ها ناگزیر از سنجش »سرمایه سازمانی« هستند؛ بااین وجود، شناسایی و ارزیابی سرمایه سازمانی با رویکردی استراتژیک مبتنی بر منابع در ادبیات موضوع کمتر مورد بررسی واقع شده است - هال، ٌٍُُ - . بنابر این هدف از پژوهش حاضر شناسایی شاخص های موثر بر ارزیابی استراتژیک سرمایه سازمانی بارویکردی مبتنی بر منابع است.
منظور از منابع در پژوهش های محققان، عناصر، داده ها یا عواملی است که از طریق آنها سازمان فعالیت هایش را انجام می دهد. در حقیقت منابع به عنوان واحدهای اساسی سازمان شناخته می شوند. - گرنت، - . همچنین بر اساس تعریف فرناندز و سوارز، یک منبع هر عامل تولیدی است که برای شرکت مهیا است که می تواند به روشی با ثبات کنترل شود، حتی اگر مستلزم داشتن حق مالکیتی شفاف نباشد - رودریگز و گنزالس،. قابلیت ها به عنوان مفهومی در مقایسه با منابع، به عنوان روال های سازمانی درک می شوند - نلسون و وینتر، - . یک قابلیت، به طور ذاتی، یک روال یا مجموعه ای از روال های متعامل است - گرنت - . بر خلاف منابع ، قابلیت ها از ترکیب و هماهنگی منابع مختلف ناشی می شوند - پرالند و هامل؛ امیت و شوماخر، - و در روالهای سازمانی که خود نامشهود هستند واقع شده اند.
تفاوت اساسی بین منابع و قابلیت ها اینست که منابع مستقل ، ساده و استاتیک هستند، بر خلاف قابلیت ها که مشترک،پیچیده و پویا هستند. ویژگی ساده و مستقل منابع شناسایی آنها را آسان می کند - گرنت،، درحالی که شناسایی قابلیت ها به خاطر ویژگی های پیچیده و مشترکشان سخت است. منابع سازمانی باید ویژگی هایی داشته باشند تا بتوانند به عنوان منابع استراتژیک سازمانی مطرح گردند. تعاریف و دسته بندی های مختلفی در ادبیات موضوع در خصوص این ویژگی ها مطرح شده است. گردآوری این ویژگی ها، کمک می نماید شاخص هایی را تعیین کنیم که سرمایه سازمانی به عنوان منابع استراتژیک باید برآورده کنند.
مدل های مختلف سرمایه دانشی، انواع مختلفی از دسته بندی های منابع و قابلیت های نامشهود سازمانی را ارائه می کند. اما همه این دارایی های نامشهود دارای ارزش یکسانی برای سارمان نیستند. بلکه بسیاری از آن ها دارای ماهیت منابع استراتژیک برای سازمان هستند. شناسایی چنین منابع نامشهود سازمانی می توانند به اولویت بندی فعالیتهایی که شرکت باید انجام دهد یا درباره پیاده سازی برنامه هایی که اجازه حمایت، حفظ و توسعه سرمایه های سازمانی با ارزش تر را می دهند کمک کنند. به این ترتیب سازمان ها می تواند برای بهبود سرمایه سازمانی خود به عنوان یکی از منابع استراتژیک در خلق و اشتراک دانش و یادگیری سازمانی اقدام نمایند.
مراحل و چارچوب انجام پژوهش را می توان به شکل ٌ خلاصه نمود. ابتدا ضمن بررسی مدل های سرمایه فکری ابعاد مختلف آن تعریف و تبیین گردید. سرمایه سازمانی به عنوان یکی از مولفه های مهم سرمایه فکری با رویکرد مبتنی بر منابع ، مورد بررسی قرار می گیرد و بر اساس تلفیق مدلها و دیدگاههای رایج در حوزه سرمایه سازمانی، مجموعه ای از شاخص های موثر بر ارزیابی استراتژیک سرمایه سازمانی استخراج و به شرح شکل ووو دسته بندی می گردد. سپس با استفاده از تئوری سیستم های خاکستری و با استفاده از رویکرد تصمیم گیری چند شاخصه در شرایط عدم قطعیت روشی برای اویت دهی و رتبه بندی شاخص ها ی شناسایی شده پیشنهاد می شود. پس از سنجش اعتبار، داده ها جمع آوری و مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته و نتایج آن ارائه می شود.
الف- مفهوم سرمایه سازمانی
اولین تعاریف در خصوص سرمایه سازمانی را می توان در مدلهای سرمایه فکری ارائه شده در دهه نود و اوایل سالهای دو هزار مشاهده کرد. مدل اینتلکتوس که یکی از مدل های تکامل یافته در این خصوص است سرمایه سازمانی را بدین صورت تعریف می کند: "ترکیبی از دانش آشکار و مبهم ، رسمی و غیر رسمی که در یک روش موثر و کارا ، فعالیتهای سازمانی شرکت را که شامل فرهنگ :- دانش غیر آشکار و غیر رسمی- ساختار:- دانش آشکار و رسمی- و یادگیری سازمانی: - فرایند دانشی تکرار پذیر رسمی و غیر رسمی و آشکار و مبهم ، ساختار داده و توسعه میدهد " . - CIC,2003 - بزبورا و بسکسه سرمایه سازمانی را مجموع تمام دارایی ها یی درنظر می گیرند که توانایی خلق ارزش برای سازمان را ممکن می سازد.
ماموریت شرکت، چشم انداز آن، ارزش های اساسی ،استراتژی ها ، سیستم های کاری و فرایندهای جاری را می توان از بین این داریی ها نام برد. سرمایه سازمانی یکی از ستون های اساسی خلق دانش و یادگیری سازمانی می باشد - بزبورا و بسکسه، - . برخی مولفان بجای اصطلاح سرمایه سازمانی واژه سرمایه ساختاری را بکار می برند و آنرا بدین صورت تعریف می کنند: سرمایه ساختاری یک شالوده حمایتی برای منابع انسانی سازمان است - بنیون و کورتینی - . در پژوهش مالملین سرمایه سازمانی اشاره دارد به فعالیتها و روالهای ارتباطی که وابسته به افراد بصورت مستقل نیستند. اصطلاح سرمایه سازمانی همه منابع موجود در فرهنگ سازمانی ، سیستم های ارتباطاتی و سبک های مدیریتی را شامل می شود.
