بخشی از مقاله
چکیده :
مسکن در زندگی انسان در هر دوره ای به دلیل عوامل گوناگون از جمله رویارویی با سرما ، گرما ، عوامل محیطی و بیرونی و امنیت نقش مهمی ایفا می کند. همواره تلاش انسان بنابراین بوده است که مسکن مناسبی را برای خود طراحی کند تا آسایش انسان را فراهم سازد. در طراحی معماری ساختمان های امروزی آنچه که مهم و مطرح می باشد این است که طراحی ها کاملاً براساس اقلیم مناسب مناطق بوده و برای تأمین انرژی های مورد نیاز نهایت صرفه جویی در نظر گرفته شود زیرا در تأمین نیازها علاوه بر استفاده ی بهینه و صرفه جویی ، توجه به تأمین نیازهای دیگر افراد جامعه اعم از قشر محروم و کم درآمد نیز ضروری است. به دلیل اهمیت و افزایش ساختمان سازی در جامعه نیز افزایش متقاضیان مصرف انرژی و هزینه های گزاف و از طرفی کمبود منابع انرژی از جمله سوخت های فسیلی ، چگونگی تأمین انرژی و نحوه ی مصرف آن بیش از پیش اهمیت می یابد که به این دلیل در چگونگی کاربرد ان باید بسیار دقت کرد.در این تحقیق روش کاری بر این بوده تا با مطالعه ی وضعیت اقلیمی شهر قائم شهر براساس داده های آماری 34 ساله از ایستگاه سینوپتیک که یک سری اطلاعات مربوط به دما ، بارندگی ، رطوبت نسبی ، و باد می باشد ، مطالعه نوعی اقلیم شهر قائم شهر بر مبنای شاخص های اولگی ، گیونی و ماهانی به روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته و وضعیت اقلیمی شهر براساس هر کدام از روش های مذکور تعیین شود که نتیجه ی آن ارائه ی راهکارهای اقلیمی مناسب برای طراحی مسکن در شهر قائم شهر با رعایت آسایش ساکنین و صرفه جویی در مصرف انرژی می باشد.
واژه های کلیدی :
اقلیم قائم شهر - معماری بومی قائم شهر - اصول معماری سنتی قائم شهر - معماری همساز با اقلیم
مقدمه :
معماری از جمله هنرهای کهن بشری است که شاید بیش از هر هنر دیگری خود را با عناصر بومی و منطقه ایی هماهنگ ساخته است. از این رو در هر گوشه از این کره خاکی که پا می نهیم با بناهایی روبرو می شویم که هر یک متناسب با اقلیم آن منطقه ساخته شده اند.شکل گیری معماری بومی بر مبنای مدول هایی از مربع می باشد که بصورت خطی در امتداد شرق- غرب و عمود بر جریان باد توسعه یافته است ، این گونه شکل گیری از معماری برون گرا می باشد که از ویژگی های آن داشتن ارتباط بصری، فیزیکی مستقیم با فضای بیرون خانه، نداشتن حیاط و گسترش در ارتفاع می باشد که در معماری بومی مشاهده می شود . قابل ذکر است که بناها در فضاهای سبز - - گیاهی - - قرار می گیرند. - غلامی توانا و ملایی توانا - 2 :1389 .یکی از مسائل بسیار مهم در مورد معماری سنتی خانه ، جهت قرار گیری خانه یا دون است. این مربوط به آب و هوا ، طرز تابش ، جهت وزش و مکان قرار گیری و جنس زمین می شده است. - رحیمی و دهقان توران پشتی ، 208 :1388 - ات اق در خانه های ایرانی فضایی است بسته و محصور که برای تامین خلوت های خصوصی و برقراری روابط جمعی در نظر گرفته شده است. اتاق در خانه های تاریخی به مثابه یک سازمان فضایی مستقل شکل می گیرد که در نظام سازمان فضایی کل خانه و در ترکیب با سایر فضاها معنا داشته و مورد استفاده قرار می گیرد. - حائری مازندرانی 134 :1388 - .از بررسی مجموعه پژوهش های کریم پیرنیا ، آرتور ابهام پوپ ، نادر اردان و کریستسن برومبروژه و همچنین روایت های جعفر شهری ، ناصر نجفی ، و عبداالله مستوفی می توان به ویژگی هایی در معماری خانه های سنتی تبرستان پی برد که هریک از این ویژگی ها می توانند برای رسیدن به معیارهای طراحی در خانه های معاصر مد نظر قرار گ رفته و پژوهش های عمیق تری درباره آن صورت گیرد.این ویژگی ها به شرح زیر هستند:
حضور هم زمان سه گونه فضای باز، بسته و پوشیده در خانه .
- 1 وجود نسبت های مشخص در هر بنا برای سه گونه فضای باز ، بسته و پوشیده.
- 2 وجود طیف متنوع فضا از قلمرو کاملا خصوصی تا عمومی در خانه - 3 امکان تحقق زندگی خصوصی خانواده در هر سه گونه فضای باز ، بسته و پوشیده
- 4 انعطاف پذیری فضا در مقابل پویایی شیوه زندگی ، رفتارها و
حالات انسانی و عدم اختصاص فضا به عملکرد خاص.
- 5 فقدان غلبه اشیاء بر سازمان فضایی خانه.
- 6 ارتباط با آب و گیاه و دیدار و تماشا از طریق ایجاد چشم انداز اتاق ها به فضای باز خانه تا مشاهده و لمس از نزدیک. - حائری مازندرانی - 61 :1388
بیان مساله:
احساس امنیت و آسایش در مسکن از نیازهای ضروری انسان به شمار می رود . اگر مسئله مسکن در زندگی انسان حل شده باشد انسان به لحاظ روحی به آرامش خاصی می رسد . مشکلاتی که در رابطه با مسکن امروزه مطرح می شود افزایش روز افزون قیمتها ، کمبود جا و مکان کافی برای ساخت وساز و کمبود منافع انرژی و عواملی از این قرار می باشد. به علت وجود چنین مشکلاتی تلاش انسانها بر روی این مسئله متمرکز شده است که به هر نحوی فورا صاحب اختیار یک مسکن شوند تا از دغدغه ی نبود این امر در امان بمانند به همین دلیل شروع به ساخت و سازهای گوناگون در سطح شهر می شود بی آنکه نیازهای اساسی انسان که بعد از خرید مسکن مورد نیاز به وجود می آید در نظر گرفته شود. این مسئله ی مهم و اساسی با توجه به اقلیم منطقه ی مورد نظر و هم نشینی در سایت به این دلیل مهم می باشد که علی رغم تشکیلات و ارگان های مربوط به امور ساخت وساز نادیده گرفته می شود . در حالی که اصل، فقط تهیه یک مسکن صرف در غالب و عنوان مسکن نیست بلکه ملاک تهیه ی یک مکان مناسب برای زندگی با توجه به در نظر گرفتن شرایط و نیازهای انسانی و هزینه های مربوط به زندگی در داخل آن می باشد. در نظر گرفتن اقلیم و توجه به آسایش انسان یک امر ضروری و مهم در امر ساخت وساز می باشد که پیامدهای گوناگون دارد . از جمله ی آنها می توان به صرفه جویی در انرژی و هزینه های ناشی از آن و کاستن انواع دغدغه های انسانی بخصوص قشر محروم و کم در آمد در هنگام فصول گرما و سرما اشاره کرد اما اینکه چگونه می توان این امور را در امر مسکن به کار برد و چه آیتمهایی را در نظر گرفت تا آسایش انسان فراهم شود خود یک امری مهم به شمار می رود.
فرضیات تحقیق:
الف- تنوع ویژگی های اقلیمی ، عامل مهم در کثرت و فرم ساخت وسازها محسوب می گردند.
ب- مصالح بومی در گذشته بصورت صحیح و کاملی در بناها بکار گرفته شدند.
ج - استفاده بهینه از انرژی های قابل تجدید هم چون جریان هوا ، نور خورشید ، در ساخت و سازهای گذشته مشاهده می شود .
د - معماری سنتی کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست و اکوسیستم می گذارد.
ه - با توجه به عوامل فوق می توان بیان نمود که معماری سنتی در راستای ساخت و ساز پایدار بوده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
-1 اهمیت اقتصادی موضوع در این است که با در نظر گرفتن عوامل همساز با اقلیم در طراحی مسکن قائم شهر ، در میزان انرژی مصرفی صرفه جویی گردد.
-2 اهمیت اقلیمی موضوع در این است که با در نظر گرفتن عوامل همساز با اقلیم در طراحی مسکن قائم شهر ، آسایش انسان در داخل مسکن فراهم گردد.
اهداف تحقیق :
-1 ارائه راهکارهای کاربردی برای طراحی مسکن در رابطه با اقلیم قائم شهر.
-2 معرفی روشهایی برای صرفه جویی در انرژی در داخل مساکن قائم شهر با رعایت عوامل همساز با اقلیم.
سوالات تحقیق :
-1 آیا قرار گیری بناها در کنار یکدیگر در بافت شهری و روستایی و نیز چیدمان فضاهای داخلی هر بنا متاثر از نوع اقلیم می باشد ؟ -2چگونه اقلیم و آب و هوا بر شکل گیری اجزاء و عناصر ساختمان های بام ، در و پنجره ، دیوارها ، رنگ بنا تاثیر گذار بوده است؟ 3 -آیا اقلیم نقش اصلی بر شکل گیری این معماری ایفا نموده است یا خیر؟
برای رسیدن به پاسخ این سوالها پس از معرفی اجمالی شهر قائم شهر به ذکر خصوصیات عناصر معماری و سایر فضاهای مرتبط با زندگی انسان پرداخته و در نهایت به تعدادی اصول و احکام دست یافته ایم که می تواند جهت ادامه یافتن معیارهای معماری سنتی منطقه الهام دهنده باشد.
روش تحقیق:
روش تحقیق این پژوهش با ابزار مطالعات کتابخانه ایی و میدانی و استفاده از آمارهای ایستگاه سینوپتیک هوا شناسی کشاورزی قراخیل شهرستان قائم شهر انجام گردید. در مرحله ی مطالعات کتابخانه ای از سوابق موجود در ارتباط با موضوع پژوهش ،کتابها،مجلات و مقالات داخلی و پژوهش های مرتبط استفاده گردیده است.گردآوری نقشه ها و داد ه های اقلیمی مورد نیاز با مراجعه به اداره ی کل هوا شناسی کشاورزی قراخیل قائم شهر و سازمان مسکن و شهر سازی قائم شهر و میراث فرهنگی شهر قائم شهر انجام گردید.
شناخت معماری بومی
اولین باری که نامی بر این پدیده معماری نهاده شد معماری خود جوش به ابداع پا گونه بود.در اینجا منظور از خود جوش معنای تصادفی بودن آن نیست بلکه طبیعی بودن آن است . - آلپا گونوولو و دیگران - 25 : 1384
در معماری بومی علاوه بر طبیعت و بوم ، مولفه دیگری به نام فرهنگ نیز در طول تاریخ تاثیرات بسیاری بر ساختار معماری گذاشته است . در واقع این در نفس معماری بومی است که دو گونه پیوند اساسی را محترم بدارد .پیوند با محیط فرهنگی یا با سلسله ارزشهای فرهنگی - با سلسله رفتارهای فرهنگی و قوانینی که در آن جاری است از یکسو و از سوی دیگر پیوند با محیط طبیعی یا با مجموعه داده هایی که در سرزمین بنا به انسان عرضه می دارد » داده هایی که هم ابزار فکری اند و هم ابزار کاربردی ، هم رنگ و اندازه و تناسب را در بر می گیرد و هم مصالح اجزاء و عناصر ساختمانی. - « همان - 19
عوامل موثر بر شکل گیری معماری بومی
-1فرهنگ : اعتقادات ، باورها ، آئین ها ، دین و مذهب -2طبیعت : اقلیم و جغرافیا -3اقتصاد :تامین معشیت و انواع آن -4اجتماع:ساختار قبیله ای ، طایفه ای ، وهمگن و نا همگن بودن اجتماع.
توپوگرافی شهر قائم شهر
توپوگرافی محدوده قائم شهر در بخش جلگه ایی در طیف ارتفای 50-100 متر قرار گرفته است و از شیب 3تاذ5 درصدی برخوردار است.
در کل منطقه قائم شهر 84/4 درصد آن جلگه ای است و درصد کوهستان این محدوده صفر می باشد و فقط قسمت کمی در سمت جنوب منطقه بصورت کوهپایه ای می باشد که 15/6 درصد از وسعت منطقه را در بر می گیرد. - مهندسین مشاور نقش پیراوش، - 1385
اقلیم شهر قائم شهر
اقلیم مستقیما به موقعیت خاص جغرافیایی آن وابسته است .قائم شهر با ارتفاع 50 متر از سطح آبهای آزاد و 78 متر از سطح دریای خزر مجموعا آب و هوای معتدل و مرطوب دارد که اغلب مانند شهرهای ساحلی دریای خزر مرطوب و نسبتا گرم می باشد.رطوبت هوا در منطقه از غرب به شرق کاسته می شود .دشت حاصلخیز مازندران جلگه ای است که بین دریای خزر و سلسله جبال البرز واقع است این سلسله کوهها در واقع دیوار بزرگ اقلیمی می باشد که هوای مرطوب خزری را از هوای خشک فلات ایران جدا می سازد . صعود توده های مرطوب خزری از این دیواره موجب ریزش های جوی فراوان می شود. سرسبزی وحاصلخیزی این سرزمین مدیون همین ریزش های جوی است.بدین ترتیب اقلیم قائم شهر در طبقه بندی دمارتن گسترش یافته ، اقلیم معتدل و مرطوب تعریف شده است . از خصوصیات این اقلیم بارندگی و گرمای زیاد می باشد. - گروه مطالعات جغرافیایی محیطی طرح منطقه ایی گیلان و مازندران .تیر - 86
موقعیت جغرافیایی شهر قائم شهر
شهر قائم شهر با مساحتی معادل 740کیلومتر مربع - 1385 - در قسمت مرکزی استان مازندران قرار دارد که مرکز شهرستان قائم شهر می باشد ، شهر قائم شهر در 36 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی تا 52 درجه و 46 دقیقه طول شرقی واقع شده و دارای 15 متر ارتفاع از سطح دریا می باشد ودر اقلیم معتدل ومرطوب در دشت شیبدار تا نسبتا سطح قرار گرفته است. با توجه به اوضاع طبیعی قائم شهر بارش و رطوبت کافی جهت ایجاد پوشش گیاهی انبوه فراهم می شود. قائم شهر یکی از پرتراکم ترین شهرهای مازندران می باشد. شهر قائم شهر از نظر موقعیت جغرافیایی از شمال به جویبار ،از خاور به ساری ، از جنوب به سوادکوه واز باختر به بابل محدود می شود.بابل در فاصله 18 کیلومتری نزدیکترین شهرستان به قائم شهر می باشد . قائم شهر در مسیر راه اصلی ساری -آمل قرار گرفته است و از طریق جاده فیروزکوه به تهران متصل می شود و تا تهران 257 کیلومتر فاصله دارد. - مهندسان مشاور ومعمار و شهرساز پارت، - 1381
نقشه- موقعیت جغرافیایی شهرستان قائم شهر
شکل کلی مسکن بومی روستاهای قائم شهر
کشیدگی خانه روستایی عموما از شرق به غرب است، جهت خانه ها عموما به سمت جنوب است.دلایل این کار رو به قبله بودن خانه ها
و همینطور استفاده از نور بیشتر در جنوب برای مقابله با هوای سرد این مناطق است.ولی در پاره ایی از موارد جهت کشیدگی خانه ها به شکلی است که ایوانها رو به شرق می باشند که علت آن جهت گیری خانه ها به سمت بارگاه امام رضا - ع - امام هشتم شیعیان میدانند. بنابر این شکل گیری معماری و جهت گیری خانه ها به سمتی است که اعتقادات مذهبی مردم را در نظر می گیرد و با این کار بطور مستقیم برسبک زندگی مردم تاثیر گذار است.
در مناطق جلگه ایی و مرطوب برای محافظت ساختمان از رطوبت بیش از حد زمین، خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته می شوند
و به منظور محافظت اتاق ها از باران ایوانهای عریض و سرپوشیده ایی در اطراف اتاق ها قرار می گیرند .این فضاها در بسیاری از ماههای سال برای کار و استراحت و در پاره ایی موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.اکثر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا گردیده اند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین ضخامت آنها در
