بخشی از مقاله
چکیده
تا به حال نشنیده ام کسی از شعر »دلمادرِ« ملک الشعراي بهار سخنی گفته یا مقاله اي نگاشته باشد؛ برخلاف این، شعر» قلب مادر« ایرج میرزا براي عام و خاص قطعه اي آشناست و چه بسا بسیاري آن را در یادها دارند. این مقاله علاوه بر اینکه شعر ومنشاء شعر گمنام بهار را معرفی و مشخص می نماید، براي نشان دادن اهمیت مقایسه در معرفی و شناخت آثار، هر دو شعر مزبور را از حیث منشأ، ساختار و محتوا بررسی می نماید و درنتیجه، جداي از آشنایی با سبک و سیاق بهار و ایرج میرزا و مقایسه اثر هر دو شاعر، نشان داده می شود که:
الف. منظومه ها ي این دو شاعر دربارة مادر ساختار و محتواي مشترکی دارد.
ب. چگونه عناصر رئالیسم جادویی را در آثار خود پرورانده اند و
ج. ایرج و بهار تحت تأثیر و با اقتباس از آثار دیگران، اشعار روایی خود را سروده اند.
روشی که براي رسیدن به نتیجه انتخاب شده است مبتنی بر مطالعات کتابخانه اي و توصیف و تحلیل هاي نگارنده است.
.1مقدمه
ما چند شاعر معروف را می شناسیم که از آنان به عنوان شعراي دورة مشروطه یاد می کنند و از این حیث سبکی نیز براي آنان قائل هستند. شاعران معروفی چون ادیب پیشاوري، ادیب الممالک، دهخدا، سید اشرف الدین گیلانی، عارف قزوینی، میرزادة عشقی، ایرج میرزا و ملک الشعراي بهار از این دست به شمار می آیند. شاید بتوان گفت: استفاده از زبان مرسوم و روانی جمله، توجه به مسائل اجتماعی و سیاسی و موضوعات روز، رواج قالب هایی مثل مستزاد و چهارپاره و تلاش براي نوآوري و نوگرایی از مهمترین ویژگی هاي زبانی، فکري و ادبی این دوره و این شاعران می باشد.
به جرئت می توان گفت نفوذي که ایرج میرزا و بهار در میان مردم داشته و دارند هیچکدام از شاعران مشروطه نداشته و ندارند. اما باید گفت شاعران دورة مشروطه علاوه بر ویژگی هاي عمومی و مشترکی که دارند ویژگی هایی هم دارند که مختص هر یک از شاعران مزبور است؛ مثلاٌ روانی و جذابیت زبان در شعر ایرج و تنوع قالب ها، انسجام و استواري و حجم زیاد اشعار بهار از ویژگی هاي فردي این دو شاعر می باشد.
بهار و ایرج علاوه بر وجوه اختلاف زیاد، ویژگی هاي مشترکی نیز دارند که یکی از آنها نفوذ زیاد این دو شاعر در بین مردم نسبت به اقران خود می باشند؛ دیگر ویژگی مشترکی که این دو شاعر دارند همان نکته اي است که دکتر شفیعی کدکنی آن را در نسبت به شعر مدرن فارسی بر پشت جلد کتاب با چراغ و آینه حک نموده است؛ یعنی تأثیر پذیري از ترجمه ادبیات و شعر اروپایی؛ اشعار و منظومه هاي متعددي در میان اشعار هر دو شاعر می توان یافت که مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر ادبیات اروپا به ویژه فرانسه قراردارد. - بنگرید: شفیعی کدکنی، 372 :1390 و - 152 مقاله » حکایت هاي لافونتن در شعر معاصر ایران« مأخذ بسیاري از حکایات منظوم ایرج میرزا را نشان داده است.
این مقاله به بهانه اینکه بین سبک شعري ایرج و بهار مقایسه اي کرده باشد دو شعر با مفهوم و ساختار مشترك را از این دو شاعر انتخاب نموده و پس از ارائه نتایج مطالعات کتابخانه اي دربارة این دو شعر ساختار و محتواي این دو را تحلیل نموده است. شعر معروف » قلب مادر « از ایرج وشعرِ گمنام » دل مادر« از بهار، مرکز این مقایسه و تحلیل قرار دارد. در پیشینه شناسی این پژوهش خواهیم گفت که تا به حال چندان توجهی به مثنوي سرایی بهار و همچنین مثنوي »دل مادر« وي نشده است و از این لحاظ شاید نکات تازه اي را در بر داشته باشد.
.1-1پیشینه شناسی پژوهش و بیان مسئله
حقیقت این است که دربارة ملک الشعراي بهار و ایرج میرزا تا به حال آثار گرانقدري نوشته شده است که خیلی لازم به تکرار نیست. تحقیق در احوال و آثار و افکار ایرج میرزا به کوشش محمد جعفر محجوب و اطلاعاتی که از زندگینامه و آثار شاعر مزبور در کتاب ارزشمند »از صبا تا نیما« وجود دارد از جمله این آثار است. بدون اینکه ما اشاره نماییم همه می دانند که ایرج میرزا شاعر »ستایشگر مادر« است و بنده این لقب را از کتاب »چشمه روشن« استاد غلامحسین یوسفی به یاد دارم.
به خاطر اشعار ارزشمند و ماندگاري که ایرج میرزا دربارة مادر دارد سبب شده که از این حیث اشعار او مورد نقد و نظر قرار گیرد؛ مثل مقاله اي که »نرگس محمدي بدر« با عنوان »بررسی پیشینه تاریخی قلب مادر « نگاشته است و تأثیر رمان و ترانه »ژان ریش پن« نویسنده و شاعر فرانسوي را در ادبیات ملل بررسی نموده است. مقاله اي که دکتر سهیلا صارمی با عنوان »کارکرد زبان در شعر ایرج میرزا « نوشته اند، از این زمره است یا آثاري که ولی االله درودیان دربارة سرچشمه هاي مضامین شعر ایرج ارائه داده است.
دربارة بهار هم کتاب ها و مقالات فراوانی دربارة لایه هاي گوناگون زندگی بهار نوشته شده و دیوان او نیز در مناسبت هاي مختلف به زیور طبع آراسته شده است؛ نیز در تاریخ ادبیات معاصر و در آثاري؛ مثل از صبا تا نیما و چشمه روشن و سایر کتب تاریخ ادبیات، ملک الشعراي بهار همیشه از زنده ترین نام هاست. یادنامه » بلند آفتاب خراسان« به همت استاد محمد گلبن و آثار جلال متینی مشتی از خروارها نوشته دربارة بهار می باشد.
بیشتر از هرچیز از ملک الشعراي بهار به عنوان شاعر آزادي و وطن یاد نموده اند و به این خاطر شاید نتواند در ستایشگري مادر با ایرج میرزا برابري کند اگر چه شاید بیشتر از ایرج ابیاتی دربارة مادر سروده است؛ ولی از آنجایی که محتواي اشعار بهار به مسائل اجتماعی، سیاسی اختصاص یافته و در این زمینه شاعر شهرت یافته است اینگونه اشعار وي در حاشیه مانده وگرنه چنانکه اشاره شد حتی دربارة » مادر« نیز وي اشعار بیشتري نسبت به ایرج سروده است. شعر » وعدة مادر« و » زبان مادر« از قطعات زیبایی است که بهار در ارجمندي مادر سروده است.
با این مقدمات، باید گفت نگارنده در کمتر جایی یافته است که ازشاعريِ بهار دربارة مقام مادر سخن به میان آمده باشد و یا اشعار او دربارة مادر را با اشعار ایرج مقایسه اي کرده باشند؛ درصورتی که تعداد ابیاتی که بهار براي مقام مادر سروده است بیشتر از اشعار ایرج می باشد. جالب اینجاست که اشعار وي همسو و هم معنا با ابیات ایرج میرزا است و از این حیث تطبیق و مقایسه اشعار شاعران مزبور قابل توجه و ارزیابی است چه از حیث ساختار و چه از حیث محتوا .
.1-2 هدف و ضرورت پژوهش
این مقاله با هدف توجه به اهمیت تطبیق و مقایسه در شناخت آثار و نقش مقایسه در ارزیابی آثار، نوشته شده است. از سویی بسیاري از جزییات را دربارة سرچشمه، سبک و ساختار اشعار دو شاعر نشان می دهد و حتماً براي خواننده نکات تازه اي را در بر دارد.
