بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر بازیدرمانی بر افزایش مهارتهای ارتباطی کودکان دارای اختلال یادگیری صورت گرفته است. این پژوهش نیمه آزمایشی و از نوع پیشآزمون- پسآزمون با استفاده از گروه کنترل به شمار میآید. پژوهش حاضر از نوع مطالعات نیمه آزمایشی است و در آن از طرح پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه کودکان دارای اختلال یادگیری در مقطع ابتدایی شهر قاین میباشند. در این پژوهش، از روش نمونهگیری مبتنی بر هدف استفاده شد به این صورت که از بین کودکان دارای اختلال یادگیری شاغل به تحصیل، 30 دانشآموز انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش 15 - نفر - و کنترل 15 - نفر - قرار گرفتند. ابزار پژوهش نیز پرسشنامه مهارتهای ارتباطی بین فردی جرابک و شلاین - 2004 - و 16 جلسه 30 تا 45 دقیقه بازیدرمانی برای گروه آزمایش استفاده گردید. نتایج به کمک نرمافزار Spss و با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بازیدرمانی بر افزایش مهارتهای ارتباطی کودکان دارای اختلال یادگیری تأثیرگذار است.
کلیدواژهها: اختلال یادگیری، بازیدرمانی، مهارتهای ارتباطی
مقدمه
اختلال یادگیری1 بهوسیلهی متخصصان بهداشت روان و پزشکی بهعنوان نوعی اختلال عصبی زیستی، شناختی و یا پردازش زبان تشخیص داده میشود که معلول عملکرد نابهنجار مغز است یکی از پیامدهای بدکاری مغز این است که افراد دارای اختلال یادگیری فرایندها و اطلاعات موردنیازشان را بهگونهای متفاوت از عملکرد معمولی مورد انتظار کودکان یا بزرگسالان بدون مشکل به دست میآورند - جانه و همکاران، . - 1391
بدون شک برنامه آموزش مستقیم برای دانشآموزانی که در معرض خطر افت تحصیلی هستند یا بهعبارتدیگر برای دانشآموزان نیازمند آموزشهای ویژه سودمندترین برنامه آموزشی خواهد بود. برنامه ترمیمی آموزش مستقیم بهطورکاملاً معناداری یادگیری نوشتن - دست خط، املا و انشاء - دانشآموزان پایههای دوم تا پنجم را بهبود میبخشد - زید، حسین و توماس20081، به نقل کریمی، علیزاده، فرخی و سعدی پور، . - 1389
کسب مهارتهای ارتباطی کودکان بخشی از اجتماعی شدن آنان است؛ در فرایند اجتماعی شدن، هنجارها، مهارتها، ارزشها، نگرشها و رفتار فرد شکل میگیرد تا به نحو مناسب و مطلوبی نقش کنونی یا آتی خود را در جامعه ایفا کند. خانواده و نهادهای اجتماعی دیگر مانند مدرسه، مهمترین عامل اجتماعی شدن به شمار میآیند که در قالب ارزشها و هنجارهای اجتماعی بررسی میشوند. ما در دنیای پیچیده و دشواری زندگی میکنیم و لازم است برای موفقیت و پیشرفت در این دنیا و مقابله مؤثر با بسیاری از مشکلاتی که رو در روی ما قرار میگیرند، مجموعهای از مهارتهای ارتباطی و اجتماعی را به دست آوریم. یکی از اهداف عمده آموزش و پرورش دانشآموزان دارای اختلال، نیل به سازگاری اجتماعی و برقراری رابطه مفید و مؤثر با دیگران و پذیرش مسئولیت اجتماعی است؛ بنابراین آموزش مهارتهای ارتباطی که چنین کودکانی به آنها نیاز دارند، ضرورت دارد.
مهارت ارتباطی به مجموعه رفتارهای فراگرفته قابل قبولی گفته میشود که فرد را قادر میسازد با دیگران رابطه مؤثر داشته و از عکسالعملهای نامعقول اجتماعی خودداری کند - هدایتی و همکاران، . - 1388
در واقع میتوان گفت که تحقق سایر اهداف مانند مسئولیتپذیری اجتماعی و فردی و کفایتاقتصادی نیز کاملاً به تحقق این هدف بستگی دارند. به این معنا که اگر فرد توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و محیط را نداشته باشد، امکان پرداختن به مشاغل اقتصادی را نیز نخواهد داشت و از طرفی به دلیل کمبودهای ارتباطی به تدریج از تعاملهای ارتباطی کناره گیری کرده و امکان پذیرش مسئولیتهای اجتماعی و شخصی را از دست میدهد؛ بنابراین افزایش مهارتهای ارتباطی کودکان دارای اختلال یادگیری نقش بسیار مهمی دررسیدن به سایر اهداف آموزش و پرورش آنها ایفا میکند. اگرچه در کودکان عادی فرآیند درک و رشد مهارتهای ارتباطی در خردسالی شکل میگیرد، اما رشد و شکلگیری مهارتهای ارتباطی با کاستی و محدودیتهای بسیاری همراه است و لذا نیازمند مداخله درمانی و آموزشی است - گری،2002 2؛ اینگرسول3 و همکاران، - 2006احتمالاً. یکی از عواملی که میتواند در افزایش مهارتهای ارتباطی مؤثر باشد، بازی است. تحقیقات نشان می دهد که بیان غیرکلامی احساسات و اعمال از طریق بازی تأثیرات آنیتر نسبت به استفاده از کلمات دارد و میتواند از طریق مداخلات حسی فعال گردد - کوک4و همکاران، . - 2005 بازی میتواند بسیاری از جنبههای رشدی کودک را به گونهای مثبت تحت تأثیر قرار دهد. بازی عمل کودکان و ترکیبی است از انجام فعالیتهایی برای تفریح و سرگرمی که پاداشهای روانی-حرکتی و رفتاری را به دنبال دارد و توسط کودک رهبری میشود و پاداشهای آن از درون کودک نشأت میگیرد. بازی یک قسمت مهم از رشد کودکی است. کودکان در جریان بازی مطالب زیادی را در مورد اندامهای خود، اشکال، رنگها و رابطه علت و معلولی اشیاء یاد میگیرند که از این طریق رشد شناختی کودک افزایش مییابد. علاوه بر رشد تفکر شناختی، همچنین به کودک کمک میکند تا مهارتهای روانی- حرکتی و اجتماعی را یاد بگیرد و راهی برای بازگو کردن لذت، ترس، غم و اضطراب است و همچنین تمرینی برای بزرگ شدن است - لاگونی،. - 2008 بازیدرمانی بر مشکلات رفتاری، مشکلات درونیسازی و برونیسازی شده، خودپنداره، خودکارآمدی، افسردگی و اضطراب تأثیر مثبت دارد - گری، . - 1390 کودکان در بازیدرمانی میآموزند که رفتارشان یک انتخاب است و بدین وسیله پیامد رفتارشان را نیز انتخاب میکنند. آگاهی از این امر در تقویت رفتار خودکنترلی به آنها کمک میکند. بازیدرمانی برای کودکان کاری را انجام میدهد که صحبت و مشاوره برای بزرگسالان فراهم میکند. بازی یکی از مهمترین ابزارهای جایگزین همصحبتی است. بازی زبان کودک است و به او اجازه میدهد که با ما بدون کلام صحبت کند - سعادت، . - 1390
مهارتهای ارتباطی به طور کلی به فرآیند برقراری ارتباط میان حداقل دو نفر مربوط میشود. مهارتهای ارتباطی به مجموعهی رفتارهایی اطلاق میشود که به انسان کمک میکند تا میان عواطف و نیازهای خود ارتباط برقرار کند و به اهداف میان فردی و اجتماعی دست یابد مهارتهای ارتباطی به عنوان زیرمجموعه مهارتهای اجتماعی، در یک الگوی سه مرحلهی شامل مهارتهای دریافت، مهارتهای پردازش و مهارتهای پیامرسانی یا پاسخ است - هدایتی و همکاران، . - 1388
با این تعبیر از مهارتهای ارتباطی، هریک از دانشآموزان در فرایند رشد اجتماعی خویش برای پیشرفت و شکوفاسازی استعدادهای خود و سازگاری مطلوب با محیط و اطرافیان نیازمند کسب مهارتهای ارتباطی و اجتماعی هستند. این مهارتآموزی در فرایند اجتماعی شدن، از خانواده آغاز میشود و به فراخور رشد و سن افراد، در مدرسه و اجتماع تکمیل میگردد.
داشتن مهارتهای ارتباطی باعث این پیشرفت فرد میگردد و همچنین به وی کمک میکند تا راحتتر خود را با شرایط محیط و اجتماع خود سازگار نمایند بنابراین داشتن مهارتهای اجتماعی بالا باعث سازگاری اجتماعی فرد میگردد.
در این پژوهش قصد دارد به این سؤال پاسخ دهد که آیا بازیدرمانی بر افزایش مهارتهای ارتباطی کودکان دارای اختلال یادگیری تأثیرگذار است؟
پیشینه پژوهش
حاتمی و کاوسیان - 1392 - به بررسی اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی بر سازگاری فرزندان شاهد و ایثارگر پرداختند. نتایج نشان داد که آموزش مهارتهای زندگی به تقویت سازگاری - تحصیلی، عاطفی و اجتماعی - دانشآموزان گروه آزمایش کمک کرده است. بر اساس یافتههای مطالعهی حاضر میتوان نتیجه گرفت که روش آموزش مهارتهای زندگی روشی مناسب برای سازگاری کودکان است.
نسایی مقدم و همکاران - 1391 - در پژوهشی به اثربخشی روش مداخلهای شن بازیدرمانی بر رشد ادراک حرکتی-بینایی کودکان ناتوان ذهنی آموزشپذیر پرداخت. یافتهها نشان داد که روش مداخلهای شن بازیدرمانی بر رشد ادراک حرکتی-بینایی این کودکان تأثیر معنیداری دارد.
