بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تأثیر بازی درمانی بر توانایی و مشکلات رفتاری در کودکان دارای اختلال ADHD شهر شیراز بود. روش پژوهش از نوع آزمایشی بوده و در آن از طرح پیش آزمون-پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل استفاده شد. روش نمونهگیری این پژوهش هدفمند بود که از میان کودکان 8-12 سال دارای اختلال بیش فعالی شهر شیراز تعداد 40 نفر که ملاک های ورود به پژوهش را دارا بودند به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. ابزار جمع آوری دادهها، شامل پرسشنامه کانرز والیدن - CPRS - و تواناییها و مشکلات - SDQ - بود. به منظور تجزیه و تحلیل دادهها از روش تحلیل کواریانس استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که نتایج پژوهش نشان داد که بازی درمانی بر توانایی مشکلات رفتاری - نشانه های هیجانی، سلوک و مشکل با همتایان - تاثیر دارد پس لذا فرضیه این پژوهش تایید می شود. بنابر یافتههای این مطالعه، روش بازی درمانی سبب کاهش اختلالات رفتاری کودکان بیش فعال میشود و میتوان از این روش در موقعیتهای بالینی و درمانی برای درمان یا کاهش نشانههای این اختلال استفاده کرد.
کلید واژهها: بازی درمانی ،اختلالات رفتاری، کودکان بیش فعال.
مقدمه
یکی از رایج ترین اختلالات دوران کودکی که توجه روانشناسان و روانپزشکان را به خود جلب کرده اختلال کمبود توجه- بیش فعالیٌ است - بوسینگ ٍو همکاران، . - 2010 این اختلال در حدود سنی 2 تا 4 سالگی شروع می شود - کانر، ADHD . - 2002 در میان کودکان پیش دبستانی به عنوان یک چالش مهم تلقی می شود. این اختلال، سبب بروز مشکلات هیجانی شدید برای کودکان پیش دبستانی و خانواده آنها می شود - کافمن و همکاران، . - 2009
این اختلال نارساییهایی در زمینههای مختلف از قبیل شناختی، رفتاری، عاطفی، تحصیلی، ارتباطی و... ایجاد میکند. نشانهها و علائم این اختلال با توجه به رشد فرد، خود را در زمینههای مختلف نشان میدهد که باعث اختلال در کارکردهای طبیعی فرد میشود. مشکلاتی که کودکان دارای اختلال ADHD با آن درگیر هستند، به شرح زیر است: توجه انتخابی ضعیف - گرایش به تمرکز بر قسمتهای مناسب یک عمل - ، خستگی شناختی - هنگامی که لازم است یک جا بنشینند و یک کار مشخص و ساختارمند را انجام دهند - ، ناتوانی در به تعویق انداختن خواستهها - هرچیزی را فوری و همین الان میخواهند، برای آنها مشکل است که منتظر پاداش یا حادثهای خاص باشند - ، تکانشی بودن - خیلی سریع و بدون فکر و برنامه ریزی عمل میکنند - ، عدم ثبات در عملکرد - بعضی از روزها میتوانند کاری انجام دهند و بعضی از روزها نمیتوانند - ، فعالیتهای نامناسب - بعضی مواقع هیچ تلاشی برای کنترل رفتار خود نشان نمیدهد - ، حافظه ضعیف و... این نارساییهای شناختی و رفتاری باعث میشود که فرد دچار عدم کفایت، اعتماد به نفس ضعیف، مشکلات تحصیلی و... شود - جنتیان، نوری، شفقی، مولوی، سماواتیان، . - 1387
تشخیص و درمان به موقع مشکلات رفتاری مسئله مهمی است، زیرا تقریباً همه متخصصین بهداشت روانی براین مسئله تاکید دارند که سالهای اولیه در سازگاری بعدی اهمیت دارند وجود م شکلات در خلال این سالها، زمینه نا سازگاری در سالهای بعدی ا ست - کندالٌ، ترجمه کلانتری، . - 1384 این مسئله در مورد کودکان مبتلا به اختلال نقض توجه/ بیش فعالی بارزتر است، زیرا این اختلال در عملکرد فرد در زندگی خانوادگی، مسائل تحصیلی و روابط اجتماعی تاثیر می گذارد و عدم تشخیص و درمان این اختلال در عملکرد موجب ایحاد م شکلات آ سیب شناختی جدی در زندگی فرد، لجاجت، طرد شدن از سوی هم سالان و عزت نفس پایین می شود و ممکن ا ست موجب ا شکال در روابط بین فردی با هم سالان و دیگران و از طرف دیگر موجب واکنش خانواده و معلمین گردد و به فرایند تحول استعدادهای ذهنی و مهارتهای اجتماعی - عاطفی کودک نیز آسیب جدی وارد کند.
در بین شیوه های درمانی که برای این اختلال به کار گرفته شده، چند مورد مهم تر و مفیدتر از سایر شیوه ها بوده اند که عبارتند از: الف - دارو درمانی ب - رفتاردرمانی ج ا صلاح شناختی و رفتاری - مفتاق، . - 1388 در بین مداخلات غیر دارویی، می توان به بازی درمانی مخصوص این کودکان اشاره کرد بازی درمانیٍ یک تکنیک درمانی برای کودکان است که برای درمان مشکلات و اختلالات کودکان مورد استفاده قرار میگیرد. از بازی درمانی در درمان اختلالات کودکان از قبیل افسردگی، ترس، مشکلات رفتاری با منشأ اضطرابی، شب ادراری، ناخن جویدن، دروغ گفتن، پرخاشگری، بیش فعالی، کمبود توجه و غیره استفاده شده است و در بسیاری از موارد موثر ارزیابی شده است. - گراهامَ،1998، هانسر، میسلر، اورزُ،. - 2000 بازی افکار درونی کودک را با دنیای خارجی او ارتباط می دهد و باعث می شود که کودک بتواند اشیای خارجی را تحت کنترل خود در آورد بازی به کودک اجازه می دهد تا تجربیات، افکار، اح سا سات و تمایلاتی را که برای او تهدید کننده ه ستند، ن شان دهد - وتینگتون ِو همکاران، . - 2008 بازی درمانی رویکردی ساختارمند و مبتنی بر نظریه درمان است که فرآیندهای یادگیری و ارتباط سازگارانه و بهنجار کودکان را پایه ریزی می کند - لندرت، 2002؛ ترجمه داورپناه، . - 1390 درمانگران از طریق بازی درمانی به کودکانی که مهارت های اجتماعی یا عاطفی شان ضعیف است رفتارهای سازگارانه تری را می آموزند - پدرو، کارل و ردیّ، . - 2005 بنابراین توجه به علل احتمالی این اختلال به خصوص در دوران پر اهمیت کودکی مهم میباشد. این اختلال به علت ماهیت ویژهای که دارد، نه تنها برای کودک، بلکه برای خانواده، مدرسه و اجتماع نیز مشکلات عدیدهای را فراهم میکند. والدین و افراد مرتبط با این گونه کودکان، به دلیل کمبود آگاهی در برخورد با مشکلات رفتاری و یادگیری آنان - همچون بیش فعالی، کمبودوجّه،ت تکانش گری، مشکلات گفتار و زبان، ناتوانیهای یادگیری و... - معمولاً به تعمیمهای نادرستی دست میزنند و با برچسبهایی هم چون: کودک گستاخ، پر رو، پر توقع، گیج، سر به هوا، کودن، فراموشکار، بیدقّت، عقب مانده، لجباز و... باعث ناشناخته ماندن این اختلال میگردند. در ضمن، این عدم آگاهی منجر به عدم تلاش خانواده در جهت تشخیص تخصصی اختلال و در نتیجه درمان آن میگردد و همین مسئله باعث پیچیده تر و بغرنج تر شدن مشکلات این افراد میگردد. برخوردهای نامناسب اطرافیان نیز منجر به مشکلات ثانویهای همچون پایین آمدن اعتماد به نفس، طرد از سوی همسالان، رفتارهای مقابله ای، اضطراب و غیره میشود - شفیعی و همکاران، . - 1388 این اختلال طیف وسیعی از مشکلات را در بر میگیرد، و ایجاب میکند که معلمان، والدین و مشاوران مراکز پیش دبستانی با این اختلال و مشکلات حاصل از آن آشنا شوند و در مورد کاهش و شناخت عوامل تأثیر گذار بر آن آگاهی لازم را کسب نمایند. با توجه به مطالبی که بیان شد هدف از این پژوهش تأثیر بازی درمانی بر توانایی و مشکلات رفتاریADHD در کودکان شهر شیراز می باشد.
روش پژوهش
پژوهش حا ضر از نوع نیمه تجربی و همراه با گروه کنترل و ارزیابی به صورت پیش آزمون و پس آزمون بود. جامعه آماری تحقیق را کلیه کودکان با اختلال ADHD مراجعه کننده به مراکز روانشناسی و مشاوره شهر شیراز در سال 1394-5 تشکیل دادند. روش نمونه گیری به صورت هدفمند در میان مراکز مشاوره از میان کودکانی که توسط روانشناس تشخیص اختلال ADHA دریافت کرده بودند، 40 کودک به شیوه تصادفی انتخاب شدند و به روش واگذاری تصادفی در دو گروه آزمایش و شاهد قرار گرفتند. معیارهای ورود کودکان به پژوهش دا شتن سن بین 8 تا 12 سال و دا شتن اختلال ADHD هم در پر سش نامه توسط والدین نمونه هدف و هم توسط روانشناس متخصص بود و همچنین اگر کودکان در تمامی جلسات شرکت نکرده بودند و یا والدین آن ها به طور کامل به پرسش نامه پاسخ نداده باشند، کودکان از مطالعه خارج می گردیدند. در این تحقیق ازتحلیل کوواریانس استفاده شد و داده ها توسط نرم افزار SPSS20تحلیل گردید.
روش اجرا
هدف از اجرای پژوهش برای مادران و مسئولین ذیربط کاملا مشخص شد و همکاری آنان جلب گردید. مجموعه اسباب ب ازی ه ای م ورد نی از ب رای آم وزش تهی ه و مک ان آموزش ها تعیین گردید. در قال ب گروه ی، ی ک م اه و ن یم 10 - جلسه - به طول انجامید. مفاهیم مطرح شده در جلسات به ترتیب شامل بیان اهمیت بازی، قوانین و نحوه اجرای جلسات بازی والدین با کودک در منزل، بایدها و نبایدهای جلسات بازی و نوع اسباب بازی های مورد نیاز در جلسات، آموزش محدودیت گذاری برای رفتارهای کودک و دادن حق انتخاب برای پیامدهای رفتاری کودکان بود و در نهایت تعمیم این مهارتها به موقعیت های دیگر زندگی آموزش داده شد. در نیز استفاده شد که شامل - ایجاد ارتباط عاطفی با پژوهش حاضر از اصول بازی درمانی اکسلاین کودکان، پذیرش کامل کودکان، ایجاد احساس آزادی عم ل در ک ودک، رهب ر ب ودن ک ودک، حفظ احترام کودک - می با شد که برگرفته از نظریه راجرز ا ست - آلک سلاین، 1969؛ به نقل از تکین و سزیر ، . - 2010 سرانجام بعد از
