بخشی از مقاله
چکیده
چنار از گونههاي بومی ایران بوده که به دلیل سازگاري به شرایط آب و هوایی گوناگون، کاربرد زیادي در فضاي سبز دارد. در کشور ما نیز با توجه به کمبود جنگلهاي طبیعی، به منظور تولید چوب، گسترش فضاي سبز و جنگلکاريها، تکثیر و تولید آسان و اقتصادي این گونه، ضرورت دارد. این تحقیق به منظور دستیابی به یک روش بهینه براي تولید نهال چنار انجام شده است. به این منظور قلمههایی از شاخههاي یکساله در سه طبقه قطري تهیه گردید که قبل از کاشت در دو تیمار هورمون اکسین - IBA - با غلظتهاي مختلف قرار گرفتند.
صفات مورد اندازهگیري در این تحقیق شامل تعداد قلمههاي ریشهدار شده، تعداد ریشه و طول ریشه بود. نتایج آنالیز دادهها در رابطه با صفات مورد اندازهگیري ، بیانگر وجود اختلاف معنیدار بین طبقات قطري بوده، که طبقه قطري 15-20 میلیمتر از تعداد و طول ریشه بیشتري نسبت به سایر طبقههاي قطري برخوردار بود. بررسیهاي انجام شده در رابطه با اثر تیمار هورمون IBA بر روي صفات مورد اندازهگیري معنیدار نبوده است.
1 مقدمه و هدف:
چنار - Platanus orientalis L. - درخت بزرگ و زیبایی است که با داشتن تنهي مستقل، تاج گسترده، شاخههاي قوي و دیرزیستی بالا. این ویژگیها موجب شدهاند تا این جنس با هدف ایجاد فضاي سبز در کنار جادهها، خیابانها، تفرجگاهها و پاركهاي جنگلی در ردیف مهمترین درختان سایهدار قرار گیرد. این گونه با توجه به سازگاري به شرایط آب و هوایی گوناگون، داراي حوزهي گسترش وسیعی در جهان میباشد و کاربردهاي مختلفی دارد.
چنار از گونههاي بومی ایران بوده و در مناطق مختلف کشور پایههاي کهنسال آن به چشم میخورد و از قدیم الایام چوب آن براي سقف خانهها و پایههاي ساختمانها مورد استفاده قرار گرفته است. بهطورکلی در دنیا گرایش زیادي براي کشت چنار در مناطق مستعد وجود دارد. در کشور ما نیز با توجه به کمبود جنگلهاي طبیعی، به منظور تولید چوب، گسترش فضاي سبز و جنگلکاريها، تکثیر و تولید آسان و اقتصادي چنار، ضرورت دارد.
نهال چنار از طریق بذر نیز تولید میشود، اما از آنجایی که بذرها کوچک و عوامل محیطی روي آنها تاثیر سوء میگذارند و از طرف دیگر رشد نهالهاي بذري در مراحل اولیه نسبتاً کند بوده و حالت قائم پیدا نمیکنند و نیز گیاهچه بذر خیلی شکننده است و نیاز به مراقبت جدي دارد، لذا تکثیر آن از طریق بذر توصیه نمیگردد
براي تولید و تکثیر این گونه راههاي دیگر از جمله برش جنین، مریستم، کاشت جوانه، شاخه هاي جانبی، پرورش سلول و پروتوپلاسم معرفی شده است
یکی از موانع عمده کاربرد عملی روشهاي ذکر شده جهت ازدیاد انبوه و استفاده از آن براي تکثیر محصولات اقتصادي، بروز مشکلاتی در انتقال موفقیتآمیز گیاهچهها از شرایط کنترل شده به شرایط طبیعی میباشد لذا در خیلی از گونهها تقریباً 50-90 درصد گیاهچههاي تکثیر یافته در شرایط کنترل شده در حین انتقال به خاك از بین میروند. از این میان بهترین راه تکثیر چنار از طریق قلمه میباشد
در روش تکثیر قلمه، نهالهاي تولیدي حاوي تمامی صفات ژنتیکی پایه مادري بوده و از این لحاظ این روش در عالم گیاهی به شبیهسازي معروف میباشد . از طرفی نسبت به روشهاي تکثیر پیوندي از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفهتر و سازگاري نهالهاي پرورش یافته به روش تکثیر قلمه نیز بیشتر میباشد
در برخی از نهالستانهاي کشور مرگ و میر نهالهاي چنار تولید شده از قلمه، قابل ملاحظه است که این اتفاق ممکن است به علت خاك بستر، زمان کاشت، قطر و موقعیت جغرافیایی قلمه بر روي تنهي اصلی و غیره باشد. بدین منظور اندازه و شکل قلمه، سن قلمه، ژنوتیپ و تیمارهاي هورمونی قلمه از جمله عوامل مهم تولید و تکثیر این گونه قلمداد میشوند
با توجه به ابهاماتی که هنوز در خصوص تکثیر چنار از طریق قلمه وجود دارد، لذا در این تحقیق تاثیر قطر قلمه و غلظت هورمون ایندولبوتیریکاسید - Indole-3-butyric acid-IBA - در تولید نهال چنار مورد مطالعه قرار میگیرد تا تاثیر آنها بر فاکتورهایی مانند ریشه دهی، طول و تعداد ریشه به عنوان معیارهاي اندازهگیري مورد بررسی قرار گیرد.
از نتایج این تحقیق میتوان در تعیین بهترین قطر قلمه و بررسی میزان تاثیر هورمون IBA بر قابلیت ریشهزایی قلمهها به منظور انتخاب مناسبترین شیوهي تولید و تکثیر در جهت افزایش بازدهی استفاده از قلمه در تولید نهال، اعمال مدیریت پایدار و ارتقاء مدیریت عالمانه و آگاهانه و همچنین کاهش هزینه در سطح نهالستانها استفاده کرد.
مواد و روشها
در این تحقیق قلمه هاي مورد نیاز، از پاجوش درختان موجود در نهالستان کلوده محمود آباد انتخاب ودر اواسط دي ماه جمعآوري شدند. سپس از آنها قلمههایی با مشخصه طولی حدود 20 سانتیمتر حاوي حداقل سه جوانه و در سه طبقه قطري 0/5-1 سانتیمتر و 1-1/5 سانتیمتر و 1/5-2 سانتیمتري تهیه شد. قلمهها تا زمان کاشت - اوایل اسفند - در زیر ماسه نگهداري شدند و قبل از کاشت در دو تیمار هورمون اکسین - IBA - با غلظتهاي 50mol/mil و 100 mol/mil و آب مقطر - تیمار شاهد - در مدت زمان 24 ساعت قرار گرفتند.
هر تیمار شامل 20 قلمه بوده که در بستر حاوي ماسه بادي رودخانهاي بهصورت جوي و پشته کاشته شدند. آبیاري به روش غرقابی هفتهاي دو بار انجام میگرفت. البته بر حسب مورد زمانی که هوا خیلی گرم بود دفعات بیشتري در طول هفته آبیاري میشد و گاهی هم بهدلیل بارندگی آبیاري انجام نمیشد. طول دورهي بررسی 72 روز بوده که هر 18 روز به روش کاملا تصادفی تعداد 5 قلمه از هر تیمار مورد بررسی قرار گرفتند.
صفات مورد اندازهگیري شامل تعداد قلمههاي ریشهدار شده، تعداد ریشه، طول ریشه بود. نتایج تحقیق با اندازهگیريهاي انجام شده در نرم افزار Excel وارد شده و آنالیز دادهها با نرم افزار R بهصورت طرح فاکتوریل سهعامله در قالب بلوكهاي کامل تصادفی انجام شد و تیمارها معنی دار شده در جدول مقایسه میانگین توکی گروهبندي شدند.
نتایج و بحث
نتایج آنالیز واریانس یکطرفه نشان داد که اثر قطر در سطح %99 بر زندهمانی قلمه معنیدار میباشد - جدول . - 1 براساس گروهبندي انجام شده تیمار قلمههاي به قطر 15-20 میلیمتر در گروه a - گروه برتر - ، تیمار قلمههاي به قطر 10-14 میلیمتر در گروه b و تیمار قلمههاي به قطر 5-9 میلیمتر در گروه c قرار گرفتند. بنابراین میتوانیم نتیجه بگیریم که بیشترین تعداد قلمهي ریشهدار شده در تیمار a وجود دارند
جدول -1 جدول آنالیز واریانس یکطرفه زندهمانی قلمهها در قطرهاي مختلف
نمودار -1 مقایسه زندهمانی قلمهها در سه طبقه قطري و گروهبندي تیمارها
بر اساس جدول 2 مدل کلی ارائه شده در رابطه با تاثیر غلظتهاي مختلف هورمون اکسین بر زندهمانی، با توجه به سطح معنیدار F=0/101 و P=0/904 فرض صفر با احتمال 95 درصد تایید می شود. بنابراین غلظتهاي مختلف هورمون اکسین بر زندهمانی قلمه تاثیر ندارد
جدول -2 جدول آنالیز واریانس یکطرفه زندهمانی قلمهها در غلظتهاي مختلف هورمون اکسین
