بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر تدریس مبتنی بر تکنیک انیمیشن، تصاویر گرافیکی پویا و ایستا بر پیشرفت تحصیلی درس علوم بود. این تحقیق کاربردی و از نوع شبه آزمایشی بود. نمونه پژوهش شامل 77 دانشآموز دختر پایه پنجم ابتدایی شهرستان دزفول است که در سال 1393-94 مشغول به تحصیل بوده و با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای، نمونه موردنظر در قالب سه گروه آزمایش 25) نفر در گروه آموزش مبتنی بر تکنیک انیمیشن، 26 نفر در گروه آموزش مبتنی بر تصاویر گرافیکی پویا و 26 نفر نیز در گروه آموزش مبتنی بر تصاویر گرافیکی ایستا) بهصورت تصادفی جایگزین شدند. هر سه گروه آزمایش هرکدام به مدت 12 جلسه آموزش خاص خود را دریافت کردند. ابزار جمعآوری داده ها آزمون محقق ساخته پیشرفت تحصیلی بود. داده های حاصل از آزمون مرجع پیشرفت تحصیلی، با استفاده از تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون تعقیبی بن فرونی مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند و نتایج حاصل از تجزیهوتحلیل داده ها نشان داد که روش تدریس مبتنی بر تکنیک انیمیشن در سطح (P=0/05) نسبت به روشهای مبتنی بر تصاویر گرافیکی پویا و ایستا، مؤثرتر بوده است.
واژگان کلیدی: تکنیک انیمیشن، تصاویر الکترونیکی پویا و ایستا، پیشرفت تحصیلی
مقدمه
پیشرفتهای روزافزون فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی موجب استفادهی فراوان تکنولوژیهای کامپیوتری در محیطهای یاددهی- یادگیری امروزی شده است. بنابراین استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، بخشی از حرکت بهسوی استفاده بهتر از تکنولوژی آموزشی در مدارس نوین است. آموزش مهارتهای خاص به دانش آموزان، ایجاد روحیهی مسئولیتپذیری در آنها و استفاده از منابع قابلدسترس مثل اینترنت، از اهداف استفاده از فنآوریهای مذکور است. اما هدف نهایی در استفاده از فنآوری اطلاعات و ارتباطات افزایش میزان اثربخشی تدریس و بهبود یادگیری دانش آموزان است (هیگینز1، (1999
در آموزش مبتنی بر فناوریهای جدید، مواد دیداری و نرمافزارهای چندرسانه ای همچون انیمیشنها، تصاویر گرافیکی پویا و ایستا از اهمیت بالایی برخوردارند. علیرغم ضرورت استفاده از نرمافزارهای چندرسانه ای در تدریس موضوعات انتزاعی دروس علمی جهت بهبود فرایند یادگیری دانش آموزان و نیز نتایج تحقیقات متعدد مبنی بر تأثیر مثبت استفاده همزمان مواد تصویری و کلامی بر بالا بردن سطح فهم دانش آموزان از موضوع، ما همچنان شاهد استفاده بیشتر از مواد کلامی در کلاسهای درسی خود هستیم (مایر، مورینو2، 2009؛ سرین3، .(2011 انیمیشن ها یا همان نمایش سریع تصاویر متوالی بر روی صفحهی کامپیوتر، نوع شناختهتر مواد تصویری آموزشی هستند. بهطورکلی سه ویژگی میتوان برای انیمیشن ها برشمرد، اول اینکه همگی آنها تصاویری هستند که با شبیهسازیها و حرکات معینی نمایش داده میشوند (وایس، نولتن، موریسن4، .(2002 دوم اینکه جذابیت و تازگی در انیمیشن ها از جایگاه ویژهای برخوردار است، که این ویژگی درک موضوعات انتزاعی را آسانتر میسازد. سرانجام اینکه انیمیشن ها باید در ارتباط با محتوای موضوع باشند در غیر این صورت دستیابی به اهداف خاص آموزشی از طریقانیمیشنهای آموزشی امکانپذیر نخواهد بود (طالب و همکاران، 2005؛ پلتزنر، لیپیچ، گلم بارکر، هیور، شرر1، 2009؛ اسولر2، 2005؛ ورمت، کرمرس- پالس و چانک3، .(2004
بر اساس آنچه گفته شد میتوان ویژگیهای مهم روشهای تدریس مبتنی بر انیمیشن در مقایسه با روشهای تدریس سنتی را به گونه زیر برشمرد:
الف) روشهای مبتنی بر انیمیشن تعاملی هستند و خواننده را به دادن پاسخهای منسجم دعوت میکنند.
ب) در این روشها میتوان حمایتهای متنی (داربست الکترونیکی) را نیز در کنار ویژگیهای چند حسی، برای خوانندگان ضعیف یا در حال پیشرفت بهطور همزمان ارائه کرد.
ج) اغلب این روشها بر اساس استراتژیهای غیرخطی برنامهریزی شدهاند. د) این روشها دربردارندهی ویژگیها و مؤلفههای چندرسانه ای میباشند.
ه) برخلاف روشهای تدریس سنتی که دانشآموز در آنها اغلب با متنها و تصاویر ثابت و ایستا مواجه هستند، در این روشها دانش آموزان با متون و تصاویر سیال، روان، کیفیتی پویا و مدام در حال تغییر روبرو میشوند که این ویژگیها به آنچه سواد خواندن و نوشتن نامیده میشود، معنی و ماهیت جدیدی میدهد (ورمات و همکاران، 2004؛ وایس و همکاران4، 2002؛ رینکینگ و همکاران5، .(1998 بنابراین، ویژگیهای خاص روشهای مبتنی بر انیمیشن، مزیتهای قدرتمندی همانند کمک به حل مشکلات یادگیری، تسهیل روند ساخت معانی و درنتیجه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را ارائه میکنند (رینکینگ و همکاران، .(1998
یکی دیگر از قلمروهای جدید پژوهش در حوزههای چند رسانه ایهای آموزشی، پژوهش درباره اثرات مفید تصاویر گرافیکی پویا بر روی صفحهی نمایشگر است. تصاویر گرافیکی یکی از عناصر نظامهای چندرسانه ای میباشند که امکان بیشترین خلاقیت رابرای یادگیرندگان فراهم میسازند. آنها میتوانند عکس، ترسیمات و نقاشی یا گرافهایی از یک صفحه گسترده و یا تصاویری از سی دی رام باشند و بعضی اوقات کارهایی که دستی رسم شده و با اسکنر اسکن شده و یا تصاویر و متونی که از اینترنت گرفتهشده نیز جزء این گروه قرار میگیرند (استانا1، 2009؛ مایر، 2007؛ سرین،.(2011 تصاویر گرافیکی پویا ترکیبی از اشکال هستند که میتوان آنها را انتخاب کرد، حرکت داد و حتی دستکاری کرد. تصاویر گرافیکی پویا برای تحصیل و افزایش یادگیری طراحیشده و میتوانند انگیزه یادگیرندگان را برای توجه کردن، درک و فهم بهتر و کمک به یادآوری و توسعه تفکرهای سطح بالا و تشکیل مفاهیم افزایش دهند (فرهان، .(1388 امروزه درزمینهی آموزش علوم تجربی با استفاده از فنآوری رایانه و نرمافزارها و چندرسانه ایها تحقیقات تازهای صورت گرفته که همگی حول محور اثرات تصاویر گرافیکی پویا متمرکزشدهاند. به این روش آموزش علوم با استفاده از تصاویر متحرک که قابلیت دستکاری و تغییر را دارند، علوم پویا گفته میشود .تصاویر گرافیکی پویا بهعنوان یک میانجی برای یادگیری، توجه خیلی از تحقیقات را در زمینهی آموزش علوم به خود جذب کرده است (اسولر2، .(2005
از طرفی حاکمیت آموزش سنتی علوم تجربی باعث شده که دانش آموزان بهندرت به اکتشاف، پرسش سؤال و خلق نوآوریهای علمی بپردازند. در چنین رویکرد آموزشی تنها یک پاسخ درست وجود داشته و تسلط کامل بر محتوای دانشی علم از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. بنابراین پرورش مهارتها و نگرشهای علمی در دانش آموزان موردتوجه قرار نمیگیرد (لم لچ3، .(2010 درنتیجه چنین رویکردی فرایند یاددهی ˚ یادگیری علوم اغلب اوقات با مشکلاتی روبروست تا جایی که گاهی دانش آموزان بهجای یادگیری معنیدار به حفظ و به خاطر سپاری آن اکتفا کرده و تنها به کسب نمرهای در حد عبور از یک مرحله تحصیلی راضی میشوند (تزکن و ییلماز4،.(2003 با توجه به کثرت
تأثیر تدریس مبتنی بر تکنیک انیمیشن، تصاویر ...
ابتلای دانش آموزان به این امر، حداقل توجه و بررسی علل این مهم که موجب صرف هزینههای قابلتوجه در فرایند یاددهی-یادگیری میگردد، ضرورت دارد. ازآنجاییکه هرگونه فعالیت آموزشی باید بر پایهی مفروضات محکم و نظریات علمی باشد؛ و با در نظر گرفتن اینکه تعداد زیادی از پژوهشها مقدار پیشرفت بیشتری را در آموزش با استفاده از نرمافزار پویا نشان داده اند، در این پژوهش سعی شده تا به این سؤالها پاسخ داده شود که :آیا بین یادگیری دانشآموزانی که با استفاده از چندرسانه ای (پویا و ایستا) آموزش میبینند و دانشآموزانی که با روش مبتنی بر انیمیشن آموزش میبینند تفاوتی وجود دارد؟ با توجه به جدید بودن موضوع، به پژوهشهایی در اینجا اشاره میشود که بهگونهای با پژوهش حاضر در ارتباط هستند. در پژوهشی که توسط قرهباغی (1389) با عنوان تأثیر نقش عامل آموزشی متحرک بر یادگیری، تسهیل سازی یادگیری و انگیزهی یادگیری درس علوم صورت گرفت، نشان داد که عامل آموزشی متحرک که یک شخصیت انیمیشنی طراحیشده با استفاده از تصاویر گرافیکی پویا است؛ بر یادگیری تأثیر مثبت دارد و اثر آن در نقش مربی بیشتر از کارشناس است.
در پژوهشی با "عنوان واقعیتگرایی در حرکت و تجسم فکری در تصاویر ایستای متوالی و همزمان در طول فراگیری علم الگوهای حرکتی"، ایمهوف و همکاران(2009) 1 در پی این بودند که ببینند میزان واقعیتگرایی تصاویر ویدئویی و یا تصاویر ترسیمی میتواند در طی فرآیند یادگیری، تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد؟ آنها پی بردند که با نشان دادن همزمان تصاویر ثابت و یا متوالی، تصاویر مثبت ازنظر میزان تأثیرگذاری روی یادگیری الگوی حرکتی در حیطه دانش بیولوژیکی تا چه اندازه با پویانمایی تصاویر و ارائه آن بهصورت انیمیشن میتواند متفاوت باشد و کدامیک تأثیرگذاری بیشتری دارند. نتایج تحقیق هیچ اختلاف معنیداری را بین شرایط واقعگرایانه و شماتیک برای هر دو مورد عملکرد شناسایی و انتقال نشان نداد. آنچه نشان داده شد این بود که تجسم پویا منجر به شناسایی بهتر و عملکرد انتقال بهتر نسبت به تجسم متوالی میشود. این پژوهش نشان داد توالی فرمت ارائه تصاویر ثابت بر روی یادگیری تأثیر دارد؛ اما در مقایسه باتصاویر پویا تأثیر بیشتری را نشان نمیدهد. برعکس ارائه همزمان تجسم ثابت با ارائه پویا در حیطه بیولوژیک تفاوت معناداری را نشان نداد.
در پژوهشی که توسط گوکهان اکسوی(2012) 1 با موضوع »بررسی تأثیر روش تدریس مبتنی بر انیمیشن در درس انسان و محیطزیست از کتاب علم و صنعت بر روی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در کلاس هفتم« صورت گرفت، نتایج حاکی از آن بود که دانش آموزان با استفاده از روش تدریس مبتنی بر انیمیشن نمرات و درنتیجه پیشرفت تحصیلی بیشتری را نسبت به روش تدریس سخنرانی (سنتی) از خود نشان دادند.
همچنین در پژوهشی که با عنوان »»بررسی تأثیر روش تدریس مبتنی بر انیمیشن کامپیوتری بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس منظومه شمسی و ماوراء آن از کتاب درسی علم و صنعت دانش آموزان کلاس هفتم ابتدایی«« توسط گوکهان اکسوی (2013) صورت گرفت، 60 نفر از دانش آموزان کلاس هفتم در دو کلاس بهعنوان گروه آزمایش و گواه موردبررسی قرار گرفتند. در این بررسی کلاسی که بهعنوان گروه آزمایش در نظر گرفتهشده بود با استفاده از روش سخنرانی و تکنیک مبتنی بر انیمیشن کامپیوتری آموزش دید، درحالیکه کلاس دوم یعنی گروه گواه همان روش آموزش سخنرانی را به همراه پاورپوینت و فیلمهای آموزشی دریافت کرد. نتایج این بررسی مشخص کرد که تکنیکهای مبتنی بر انیمیشن کامپیوتری در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نسبت به روش سخنرانی (سنتی)، مؤثرتر است.
روش
روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح تک عاملی دارای سطوح مختلف میباشد. در این پژوهش روش تدریس مبتنی بر تکنیک انیمیشن، تصاویر گرافیکی پویا و ایستا بهعنوان متغیر مستقل و پیشرفت تحصیلی بهعنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدهاند.
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیهی دانش آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی شهرستان دزفول است که در مدارس عادی دولتی در سال تحصیلی 1393 -94 مشغول به تحصیل بودند. برای نمونهگیری از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای استفاده شده است. بهاینترتیب که از جامعه موردنظر 77 آزمودنی بهعنوان گروه نمونه انتخاب شدند. نمونه موردنظر در قالب سه گروه آزمایش 25) نفر در گروه آموزش مبتنی بر تکنیک انیمیشن، 26 نفر در گروه آموزش مبتنی بر تصاویر گرافیکی پویا و 26 نفر نیز در گروه آموزش مبتنی بر تصاویر گرافیکی ایستا) جایگزین شدند.
روش اجرا: شیوههای آموزش مبتنی بر تکنیک انیمیشن، تصاویر گرافیکی پویا و ایستا در قالب طرح درس روزانه با دقت طراحی شد. به مدت 12 جلسه در هر هفته 3 جلسه و هر جلسه 45 دقیقه بود که برای سه گروه آزمایشی بهوسیله محقق اعمال شد. قبل و بعد از اتمام دوره آموزشی آزمون پیشرفت تحصیلی علوم از هر سه گروه بهصورت پیشآزمون و پسآزمون بهمنظور بررسی تأثیر روشهای آموزشی در پیشرفت تحصیلی علوم دانش آموزان اجرا شد.
