بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر هشت هفته تمرین در آب بر تعادل، قدرت اندام تحتانی زنان سالمندان بود. روش تحقیق نیمه تجربی با طرح پیشآزمون-پسآزمون در دو گروه کنترل و تجربی است. جامعه آماری تحقیق حاضر را سالمندان سالم مراکز سالمندان شهرستان خرم آباد تشکیل دادند. آزمودنیهای تحقیق، 30 زن سالمند غیرفعال، با دامنه سنی 72 تا 60 سال بودند که با شیوه نمونهگیری در دسترس انتخاب شده و به صورت تصادفی در دو گروه همگن تجربی و کنترل قرار گرفتند. قبل از شروع پروتکل تمرینی، تعادل ایستا، پویا شاخص های راه رفتن و قدرت عضلات اندام تحتانی آزمودنیها توسط آزمون ایستادن لک لک، آزمون Timed get up & go و 30-second chair stand ارزیابی و اندازهگیری شد.
گروه تجربی تمرینات خود در آب - شامل تمرینات تعادلی و مقاومتی - را به مدت هشت هفته - سه جلسه در هفته - انجام دادند و گروه کنترل در طول انجام تحقیق هیچگونه فعالیت ورزشی را انجام ندادند. در نهایت بعد از انجام پروتکل تمرینی، از آزمون مجدد جهت ارزیابی تعادل ایستا، پویا و قدرت اندام تحتانی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده های پیش آزمون و پس آزمون در گروه های تجربی پس از هشت هفته تمرینات و مقایسه بین افراد گروه تجربی و کنترل نیز با استفاده از روش آماری t همبسته و t مستقل انجام شد. نتایج نشان داد هشت هفته تمرین در آب باعث افزایش معنادار 28 درصدی تعادل ایستا، افزایش معنادار 10 درصدی تعادل پویا، افزایش معنادار 37 درصدی قدرت اندام تحتانی، افزایش معنادار 19 درصدی طول گام، افزایش معنادار 13 درصدی عرض گام در زنان سالمند شد. با توجه به نتایج تحقیق ورزش در آب به علت ماهیت کم خطر بودن می تواند به عنوان یک محیط بر هم زننده تعادل، با فراهم نمودن شرایطی برای به چالش کشیدن سیستم تعادلی و عضلانی، شیوه مؤثری در بهبود تعادل و قدرت اندام تحتانی و متعاقب آن پیشگیری از افتادن در میان سالمندان باشد.
کلمات کلیدی: تعادل، سالمند، راه رفتن در آب ، قدرت ، زن
مقدمه
سالمندی به تغییرات جامع و کلی بیولوژیکی ناشی از افزایش سن و گذشت زمان گفته میشود که بدنبال عوامل محیطی یا بیماری به وجود نیامده و غیر قابل اجتناب و برگشت ناپذیر میباشد - باغبان،. - 1387 رعایت اصول بهداشتی و بالا رفتن امید به زندگی باعث افزایش تعداد سالمندان در جامعه شده است که یکی از بزرگترین تغییرات جمعیتی در قرن اخیر میباشد. سالمندی دورهای است که با تغییرات فرسایشی تدریجی، پیشرونده و خودبخودی در بیشتر دستگاهها و عملکردهای فیزیولوژیک بدن همراه است و مرحلهای از روند طبیعی زندگی انسان است که برای همه افراد پیش میآید - گرشاسبی،. - 1379
با ورود به دوره سالمندی، تغییراتی در عملکرد سیستمهای اسکلتی-عضلانی، سیستم دهلیزی، سیستم حسی-پیکری و سیستم بینایی به عنوان سیستمهای فیزیولوژیک درگیر در تعادل، رخ میدهدکه سالمندان را در معرض آسیبهای جدی ناشی از بی تعادلی و کاهش قدرت عضلانی از جمله شکستگیهای استخوانی و معلولیتهای طولانی قرار میدهد - نیمن،. - 1383 تعادل، یک فرآیند پیچیده است که هماهنگی بین فعالیتهای چندگانه حسی-حرکتی و بیومکانیکی را ایجاد می کند. محققان عوامل مؤثر در اختلال کنترل تعادل در سالمندان را به دو گروه عوامل خارجی و داخلی تقسیم می کنند. از جمله عوامل خارجی میتوان به ناهمواری زمین و استفاده ازکفش نامناسب اشاره کرد، در حالیکه اختلال در عملکرد سیستمهای فیزیولوژیک بدن مانند کاهش قدرت عضلانی، کاهش دامنه حرکتی مفاصل، کاهش فعالیت حس بینایی و کاهش حس عمقی به عنوان عوامل داخلی نام برده میشوند - دوریس و همکاران،. - 2003
از آنجایی که کنترل تعادل نیازمند مشارکت در سه حیطه پردازش اطلاعات به وسیله حواس بینایی، دهلیزی و حسی پیکری، یکپارچگی مرکزی در مغز و پاسخ حرکتی است، هرگونه نقص در سیستم فوق می تواند از عوامل قرار گرفتن فرد در شرایط زمین خوردن باشد - دانشمندی و همکاران،. - 1388 این کاهش در تعادل، در اثر عدم فعالیت و کاهش قدرت عضلانی تشدید میشود و مطالعات گزارش کردهاند که فعالیت بدنی می تواند باعث بهبود کنترل پاسچر و کاهش زمین خوردن شوند - هوگز و همکاران،. - 2001 مک رای1 و همکاران - 1992 - در تحقیقی نشان دادند که ضعف عضلانی در ابداکتورهای ران، اکستنسورها و فلکسورهای زانو و دورسی فلکسورهای مچ پا، با خطر افتادن و زمین خوردن ارتباط دارند. علاوه بر این، قدرت یا توانایی ایجاد نیروی عضلانی یکی از عوامل مؤثر در برقراری تعادل است که با افزایش سن، کم تحرکی و تأثیر بیماریها کاهش می یابد و از این طریق باعث کاهش سرعت راه رفتن و قابلیت حرکتی و در نتیجه، افزایش خطر زمین خوردن شده و فعالیتهای روزمره زندگی را مختل میکند. افتادن همراه با کاهش در تعادل ایستا است که بوسیله توانایی حفظ حالت سکون و یا نوسانات قامتی تعیین و پیش بینی میشود. تحقیقات مختلف نشان داده است که تعادل پویا در سالمندان بیش از تعادل ایستا تحت تأثیر فرایند سالمندی قرار میگیرد - علیرضایی،. - 1386 دوریس2 و همکاران - 2003 - نیز در مقایسه تأثیر ورزش در آب و خشکی بر تعادل سالمندان بعد از یک دوره تمرین شش هفتهای، تفاوت معنیداری بین دو گروه نیافتند.
از طرف دیگر، یکی از چالشهای پیش روی تنظیم برنامههای تمرینی جهت بهبود تعادل و قدرت عضلانی سالمندان، ایجاد محیطی امن و کم خطر و در عین حال تأثیر گذار است. بر همین اساس و بنابر مطالعات کمپبل3 و همکاران - 2004 - ، فعالیت در آب برای سالمندان مفید می باشد. روتی4 و همکاران - 1997 - بیان کردند که آب نوعی نقش حمایتی دارد و به فرد کمک می کند تا بتواند بطور مستقل، وضعیت قائم و عمودی خود را حفظ کند. آب باعث افزایش تحریک اعصاب آوران یا حسی شده و از این طریق امکان برانگیختگی عضلات، راحتتر بوجود آمده و آزادانهتر صورت میگیرد به صورتی که فرد به اندازه قبل از حرکت نمیترسد. علاوه بر این، تمرین در آب تأثیرات فیزیولوژیکی و حرکتی زیادی ایجاد مینمایدکه به لحاظ نقش مهمی که در حفظ و پیشرفت دامنه حرکتی مفاصل، کاهش تنش عضلانی و ریلکس شدن دارد، به عنوان عامل کمکی در بازتوانی و یا جلوگیری از تغییرات عملکردی بکار گرفته میشود.
در سالهای اخیر، از ورزش در آب استفادههای زیادی جهت ارتقاء سطح آمادگی و بازتوانی افراد سالمند نیز شده است. رسندی1 و همکاران - 2008 - ، در بررسی اثر یک دوره تمرین در آب بر تعادل و پیشگیری از افتادن زنان سالمند، افزایش معناداری در نمره تعادل و کاهش خطر افتادن سالمندان گزارش کردند. اگرچه استفاده از تمرین به عنوان یک وسیله ارزان قیمت، قابل دسترس و کم خطر در حفظ سلامتی و تحرک و پیشگیری از افتادن در سالمندان امری پذیرفته شده است، اما فواید انواع مختلف تمرین به خصوص، تمرین در آب، روی سیستمهای فیزیولوژیکی مختلف بویژه سیستمهای درگیر در تعادل هنوز مورد سوال است. روشهای تمرینی معمول جهت رفع این مشکل در سالمندان شامل بکارگیری تمرینات و فعالیتهای فیزیکی از قبیل تمرینات قدرتی، تای چی، یوگا تعادلی میباشد.
با این حال انجام این نوع تمرینات به علت مسائل فیزیولوژیکی فرایند پیری، بخصوص سالمندانی که از بیماریهایی نظیر آرتروز و ناتوانیهای حرکتی رنج میبرند، دارای محدودیتهایی میباشد. استفاده از محیط آب به لحاظ رعایت موارد ایمنی از جمله جلوگیری از زمین خوردن، برای آن دسته از افرادی که با محدودیت حرکتی در مفاصل مواجه هستند و همچنین سالمندان، جانبازان و معلولین دارای برخی دشواریهای ناشی از کاهش توان جسمانی و روانی، از اهمیت خاصی برخوردار است. انجام بسیاری از حرکات که در سنین میانسالی و سالمندی در خشکی به زحمت صورت میگیرد، در آب به سهولت انجام پذیر است و افراد می توانند با شدت کمتری نسبت به خشکی حرکات را انجام دهند. از این رو، ورزش در آب و ارزشهای درمانی آن در جمعیت سالمند مورد استقبال قرار گرفته است. از مقاومت آب در برابر حرکت برای کنترل تغییر سرعت حرکت و بازآموزی عضلات استفاده شده است. نبود معیار و میزان دقیق برای ارزیابی افراد سالمند مستعد به افتادن، عدم بررسی تغییرات راه رفتن و قدرت عضلانی این دسته از افراد در اثر افزایش سن، عدم تحرک کافی، تأثیر بیماریها و همچنین ارتباط قدرت با سرعت و قابلیت حرکتی و همچنین نتایج متناقض میتواند انگیزههایی برای مطالعه بیشتر این گونه افراد در معرض افتادن و معلولیت باشد. راه رفتن، که لازمه یک زندگی مستقل بشمار میرود، در دوران سالمندی اغلب با زمین خوردن و آسیب همراه است، بنابراین با توجه به موارد ذکر شده، این تحقیق، تأثیرات هشت هفته تمرین در آب را بر قابلیت تعادل ایستا و پویا و شاخص های راه رفتن و قدرت اندام تحتانی زنان مرکز سالمندی شهرستان خرم آباد مورد بررسی قرار داده است.
روش تحقیق
این تحقیق از نوع تحقیقات نیمه تجربی با طرح پیشآزمون-پسآزمون در دو گروه کنترل و تجربی است که در آن تأثیرات هشت هفته تمرین در آب بر تعادل، قدرت اندام تحتانی زنان سالمندان ارزیابی می گردد. جامعه آماری تحقیق حاضر را سالمندان سالم مراکز سالمندان شهرستان خرم آباد تشکیل داده اند. آزمودنیهای تحقیق، 30 زن سالمند غیرفعال، با دامنه سنی 72 تا 60 سال بودند که با شیوه نمونهگیری در دسترس انتخاب شده و به صورت تصادفی در دو گروه همگن تجربی و کنترل قرار گرفتند. با مراجعه به مراکز سالمندان شهرستان خرم آباد، 30 سالمند داوطلب انتخاب گردید. که پس از اطلاع از مراحل انجام کار و تکمیل فرم رضایت نامه، در تحقیق شرکت کردند. ابتدا تعادل ایستا و پویا و شاخصهای راه رفتن و قدرت عضلانی اندام تحتانی تمامی سالمندان به طور تصادفی - به علت کنترل اثر ارائه آزمون - ، مورد ارزیابی قرار
