بخشی از مقاله
چکیده
شهر بخش ویژه ای از فرهنگ عمومی جامعه شهری و از بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به زندگی اجتماعی است، محیطی که از مجموعه برخوردها و روابط حضوری مردم با محیط عینی پیرامون، با خود و دیگران و حضور در محیط های اجتماعی شکل می گیرد و یکی از موضوعاتی که امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده است. امروزه اساسأ فضای شهری بعدی اجتماعی از تعریف فضای صرف شناخته می شود و از طرف دیگر همه انسانها موجودات اجتماعی هستند و در تعامل با دیگران هویت می یابند و زندگی اجتماعی خود را شکل می دهند. فضای عمومی در شهرها، نیاز ذاتی شهروندان به برقراری روابط اجتماعی را فراهم می آورند. عرصه های عمومی فضای شهر و همچنین حوزه های همسایگی تأثیر بسزایی بر حالات روحی و تعاملات اجتماعی افراد دارند و در صورتیکه تحت نظارت شهروندان باشند عامل بسیار مهمی در جهت ایجاد روابط پایدار اجتماعی هستند و از آنجا که فضای شهری، اوج تجلی مکان حیات شهری و حضور شهروندان را به نمایش می گذارند، اثر متقابل کاهش کیفیت فضاهای شهری بر تنزیل کیفیت زندگی شهری، عمق و ابعاد این مشکل را روشن تر می سازد. با جمع بندی از مطالعات روش تحقیق و بررسی دیدگاه نظریه پردازان در چارچوب نظری فضا و فضای شهری با تاکید بر جنبه های اجتماعی، فرهنگی و کالبدی فضای عمومی شهری با رویکرد تعاملات اجتماعی و شناسایی و ارزیابی شده اند تا در جهت تداوم زندگی اجتماعی و پویایی فضای شهری در طراحی فضای عمومی شهری، مورد استفاده طراحان شهری قرار گیرد.
مقدمه
جامعه هویت تعاملی و معنی دار است و فضای شهری و عرصه های عمومی یکی از عناصرضروری و اساسی زندگی روزمره شهری و مهترین بخش شهرها به شمار می روند و جهان اجتماعی برای افراد درگیر آن دارای معنی و اهمیت شخصی است. هویت های فردی و اجتماعی در فرایند تعامل های اجتماعی رشد می کنند. ما در تعامل با دیگران است که یاد می گیریم چه کسی هستیم و چه کسی خواهیم شد و انسان ها در سراسیمگی شهرهای امروز، به دنبال عرصه هایی با هویت های ویژه هستند. به اعتقاد ریچارد جنکینز "هویت فردی که وجه تمایز فرد از دیگران است در جامعه تکوین می یابد." اجتماعی شدن نخستین و تعاملات اجتماعی که در همه طول عمر روی می دهند سبب می شود افراد بتوانند در پرتو آنها خود را تداعی کنند. درعین حال خود مفهومی است پویا که در سرتاسر عمر تحول می یابد و در آن تعاریف درونی و بیرونی ترکیب می شوند. از دیدگاه وی پیوند و پویایی ابعاد درونی و بیرونی سازنده خویشتن یا هویت است تا علاوه بر تأمین آسایش و تعامل با همنوعان، در بستر پویایی اجتماعی به کمال متعالی خود نائل شوند. اما درنهایت وی معتقد است شناختن خویش زمانی حاصل می شود که فرد بتواند خود را در موقعیت دیگری قراردهد و آن هم رشد فزاینده ابعاد شهری و شکل گیری مقیاس جدیدی از رشد شهری است .[1] علاوه بر هویت اجتماعی که از طریق تعاملات و روابط اجتماعی میان اعضای یک گروه بوجود می آید، روابط اجتماعی همچنین عامل مهمی برای شکل گیری سرمایه ی اجتماعی است . این عرصه ها تمام بخش هایی بافت شهری را که مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری دارند، در بر می گیرند. در واقع اعضای جامعه با بر قراری ارتباط با یکدیگر و پایدار ساختن آن، قادر به همکاری با یکدیگر می شوند و به این طریق چیزهایی را کسب می کنند که به تنهایی قادر به دست یافتن به آنها نمی باشند و یا با دشواری بسیار موفق به کسب آنها می شوند و هدف اصلی، فضاهای عمومی شهری از طبیعتی با کاربری های ترکیب شده شخصیت غنی، متنوع و آگاهانه و تعامل میان اجتماع و محیط شهری است برخوردار باشند. امروزه فضاهای عمومی مسئله ای است که باید در مطالعات زندگی روزانه کسانی که در شهرها زندگی می کنند مورد بررسی قرار گیرد. در دیدگاه صاحب نظران، فضاهای عمومی و مکان های جذاب و در هم پیچیده به عنوان مکان هایی باز و قابل دسترس تعریف می شوند. وظیفه یک طراح شهری، طراحی فیزیکی فضای عمومی شهری به عنوان یک عامل ارگانیک، متنوع، با مقیاس انسانی و به صورت محیطی جذاب است .[2]
روش تحقیق
-1 نوع تحقیق: بنیادی
تحقیق حاضر از نوع تحقیق بنیادی است که در آینده و با کمک سایر تحقیقات در زمینه های مرتبط، به صورت کاربردی نیز قابل استفاده خواهد بود. تحقیق بنیادی تحقیقی است که به کشف ماهیت اشیا، پدید ه ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین ×و ساختارها پرداخته و با آزمون نظریه ها به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک می نماید.
-2 طرح تحقیق: کیفی
توجه به معانی، دیدگاه ها و ادراکات برای فراتر رفتن از لایه های سطحی و درک بینش عمیق تری از موضوع، تأکید بر واقعیت های تجربی و مشاهده از مهم ترین ویژگی های یک پژوهش کیفی است که به همین منظور رویکرد انتخابی در این پژوهش می باشد. در کتاب تحقیق علمی برنامه ریزی و طراحی که یکی از کتب مرجع در مورد روش تحقیق است، چنین آمده: »امروزه وقتی که اطلاعات محدودی در مورد موضوعی وجود دارد، زمانی که متغیرها نامعلوم هستند یا پایه نظری مربوط ناقص، ناکافی و یا وجود ندارد، طرح تحقیق کیفی می تواند به تعریف آن چه که مهم است، یا به عبارت دیگر آن چه باید تحقیق شود، کمک کند.[3] … به لحاظ این که موضوع این پژوهش در حوزه های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، معماری و شهرسازی بحث می شود و توصیف و استنباط هر یک از این مقولات نیاز به تحلیل تفسیری دارد، لذا طرح تحقیق کیفی برای انجام این تحقیق انتخاب شده است. براساس راهبرد طرح شده جهت تحقیق، از سه روش تحقیق که هر سه روش زیر مجموعه طرح تحقیق کیفی هستند، استفاده شده است. سه روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق شامل تحقیق موردی و زمین های، تحقیق پدیدارشناسانه، و تحقیق تاریخی می باشد.
چارچوب نظری تحقیق
-1فضای شهری
مفهوم فضای شهری، با مفهوم ساخت فضایی شهر ارتباطی ناگسستنی دارد و از آنجا که این ساخت در سیر تحول تاریخی خود دگرگون شده و معنا می شود، فضای شهری نیز تغییر یافته و معنی متفاوت می پذیرد. در طی دهه های اخیر شهر و شهرسازی معاصر با چالش های تازه ای چون افزایش نابهنجاری های اجتماعی، کمرنگ شدن هویت و حس تعلق اجتماعی و در مجموع کاهش کیفیت زندگی مواجه شود .[4] از این نظر، استفاده و تخصیص فضاهای شهری مسئله ای است که باید در مطالعات زندگی روزانه کسانی که در شهرها زندگی می کنند مورد بررسی قرار گیرد. فضای شهری در تحول تاریخی خود مفهومی مکانی می یابد و در بسیاری موارد مفاهیم فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی آن با مفاهیم کالبدی در هم می آمیزد. پارمنیدز فضا را »حالتی ناپایدار… معرفی می کند و لوسیوس معتقد است فضا اگرچه از نظر جسمانی وجود ندارد، لیکن حقیقی است. افلاطون فیلسوف بزرگ یونان باستان فضا را واقعیتی مستقل نمی داند و از نظر وی » آن چه که فضا را به وجود می آورد روابط بین اشیایی است که در یک مکان مستقر گردیده اند.[ 5] … بنابراین فضا با جا به جا نمودن این اشیای فضایی شکل نخواهد گرفت و به تعبیر دیگر در خلا فضایی شکل نخواهد گرفت .عملکرد های فضای شهری، دارای ابعاد گوناگونی می باشد و مکان های عمومی نتیجه عملکردهای انسانی با ابعاد اجتماعی و عمومی است. این عملکردهای انسانی دارای خصلت های چند بعدی هستند ضرورتاً در فضا شکل می یابند. با این اعتبار فضای شهری، مکانی است برای جاری شدن رفتارهای مدنی – اجتماعی ناشی از رفتارها و نامناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجود در بطن جامعه شهری و به سبب همین خصوصیت مکانی، جزء تجزیه ناپذیر ساخت فضای شهر، می شود .[7] زوکر اعتقاد دارد که فضای شهری ساختاری است سازمان یافته، آراسته و واجد نظم، به صورت کالبدی برای فعالیت های انسانی و بر قواعد معین روشنی استوار است که عبارتند از: ارتباط میان شکل بدنه ساختمان های محصور کننده، همشکل و یکدست یا متنوع بودن آنها، ابعاد مطلق این بدنه ها نسبت به پهنا و درازای فضایی که در میان گرفته شده، زاویه گذرها و خیابان هایی که به میدان می رسند و سرانجام موقعیت و محل بناهای تاریخی، آبنماها ، فواره ها یا عناصر سه بعدی دیگر که می توان بر آنها تأکید کرد، عملکردها ناشی از فعالیت های انسانی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده و معطوف به هدف معینی می باشند و ضامن بقای جامعه و تداوم بخش زندگی عمومی و اجتماعی مردمان آن جامعه می باشند. این نکته در خور توجه است که هرگونه فضایی را در شهر نمی توان فضای شهری دانست، بلکه ارتباط ویژه بصری و حرکتی در فضایی با خصوصیات گفته شده موجد فضای شهری است، و در غیر این صورت حفره ای بیش میان ساختمان ها نخواهیم داشت .[8] بنابراین انتظام عملکرد، مهم ترین وجه فضای شهری است و شناخت آن به منزله شناخت مهم ترین وجه فضای شهری بوده و انتظام عملکرد است که در آمیختگی رفتارهای انسانی جامعه را باعث می شود [9]، پس فضای شهری فضای خالی میان ساختمان ها نیست بلکه مفهومی است که محیط فیزیکی، افراد، رویدادها و همچنین روابط میان آنها را نیز در بر می گیرد. فضای شهری با رویکردی اجتماعی، به عنوان فضایی ساخته شده، محصولی فرهنگی به شمار می آید که تحت تاثیر نیروهای برخاسته از فرهنگ و اجتماع شکل گرفته است. فضای شهری به منظور تحرک در هوای آزاد وبا تقسیمات عمومی، نیمه عمومی، و خصوصی تعریف می شود .[10] فضای شهری می تواند با ویژگی های معمارانه، که در ایجاد ارتباط بصری و حرکتی انسان با فضا نقشی مؤثر ایفا می نماید.
