بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای عمومی در شهر که عرصهی تبلور انواع کنشهای فردی و اجتماعی، ارتباطات و روابط اجتماعی میباشد و به نحوی زندگی جمعی ما در شهر و فضای شهری تبلور مییابد.فضاهای شهری محل تبادل افکار و اطلاعات ومکانی برای شکل گیری شبکه اجتماعی هستند .و این فضاهای عمومی شهری ، مکان ها و محیط های اجتماعی هستند که به عنوان میدانی برای رفتار و نمایش، زمینه ای مشترک و خنثی برای تعامل اجتماعی ، اختلاط و ارتباط تبادل اطلاعات عمل می کنند. برای ایجاد تعاملات اجتماعی خود این فضاها ابتدا باید پذیرای حضورشهروندان باشد.هدف از پژوهش حاضر شناخت چگونگی وضعیت تعاملات اجتماعی در محلات شهر ایلام در تعاملات اجتماعی و بهبود آن می باشد. در این پژوهش به منظور سنجش تعاملات اجتماعی با در نظر گرفتن دو محله در شهر ایلام - محله پارک کودک و جانبازان - با استخراج معیارهای مناسب از طریق بررسی نتایج پژوهش های صورت گرفته در این زمینه فضاهای عمومی و تعاملات اجتماعی پرسشنامه در جامعه آماری 100 نفری در هر یک ازمحله نظرسنجی صورت گرفته و براساس روش فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - مؤثرترین معیار، که معیار رضایتمندی شهروندان مشاهده شد و همچنین کم اهمیتترین معیار که فضاهای سبز محله میباشد به دست آمد و محله پارک کودک به عنوان محلهای که شکلگیری تعاملات اجتماعی در آن به نحو مطلوبی صورت پذیرفته مشخص شد و برای ارتقاء وضعیت تعاملات اجتماعی در محله جانبازان بایستی معیارهای رضایتمندی هویت فضایی بهبود یابد.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین نیاز های انسان ارتباط و تعاملات به ویژه در سطح اجتماع است.بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان همچون آلفرد آدلرآدلر، اریک بدم ، آبراهام فرار در مورد اهمیت تعآلمان و روابط اجتماعی و تاثیر آن بر زندگی فرد و اطرافیانش بحث های گستردهای انجام داده اند و هر کدام از جنبه ای خاص به این موضوع نگریسته اند.در دنیای مدرن امروز به ویژه در شهرهای پر جمعیت به دلایل مختلف تعاملات اجتماعی کاهش یافته و این کاهش ارتباطات به ویژه در روابط همسایگی بسیار چشمگیر و مشخص شده است. بطوریکه در بسیاری از نقاط کشور شاهد این هستیم که حتی همسایگان در یک واحد مسکونی و یا همسایه های کنار هم در یک محله نام همدیگر را نمی دانند چه برسد به اینکه روابز و تعاملی با هم ایجاد کنند.این فقدان ارتباط علاوه بر تاثیرات مخرب فردی مشکلات اجتماعی نظیر کاهش حس سرزندگی، افزایش جرم خیزی ، کاهش اعتماد اجتماعی ، کاهش سرمایه اجتماعی و غیره را باعث می شود .[16] - بحث فضای شهری از دغدغه های بسیار پر جاذبهای در حیطه شهرسازی است که بسیاری از اندیشمندان این رشته را به سوی خود جذب نموده و توجه آنان را به خود معطوف داشته است. در طول تاریخ همواره تصور بشر و به تبع آن تعریف وی از فضا و فضای شهری دچار تغییرات شگرفی گشته است. امروزه اساساً فضای شهری بعدی اجتماعی از تعریف فضای صرف شناخته میشود،هر چند هنوز هم عمده شناخت،تحلیل و طراحی فضا در شهرها بیشتر با تأکید بر جنبههای زیبا شناختی و با تکیه بر نظریات فرمالیستی صورت میپذیرد و به محتوا کمتر توجه میشود.[12]فضاهای عمومی به عنوان جزیی از فضاهای شهری تلقی میگردند. فضاهای عمومی در شهر، عرصه تبلور انواع کنشهای فردی، تعاملات روزمره میان شهروندان، فعالیت های خرید، تفریح و حتی پرسهزنی، تظاهرات سیاسی، آشوب های شهری و گاه انقلابهای ساختاری و بنیان برانداز هستند. به اعتبار چنین گستره متنوعی از کارکردها شاید تشبیه فضای عمومی به یک متن متکثر و چند وجهی که بر معناهای متفاوتی دلالت میکند و در آن انبوه صداها، آواها، هیاهوها و زمزمهها از گوشه و کنار به گوش میرسد، چندان بیراه نباشد. فضاهای عمومی به مثابه عرصه تعاملات اجتماعی، معاشرت و جامعه پذیری، نقش و تأثیری انکار ناپذیر در ارتقاء کیفیت زندگی شهری داشته و همبستگی و همپیوندی عمومی، حس جامعه پذیری، خودجوشی و خود انگیختگی اجتماعی، گفتمان عمومی و ... را دامن میزنند. انسانها در آشفتگی شهرهای امروز به دنبال عرصههایی با هویت میباشند تا علاوه بر تامین آسایش و تعادل اجتماعی با همنوعان در بستر پویایی اجتماعی به کمال متعالی خود نائل شوند. حال مردم با حضور همیشگی و با گاه و بیگاه و اتفاقی خویش در این فضاها خواه به سبب مقاصد از پیش برنامهریزی شده نظیر: خرید کردن یا شرکت در مراسمی خاص، دیدن و دیده شدن، خواه به منظور پیروی و تبعیت از رسوم و آیینهایی خاص در روزهایی مشخص و خواه برای عبور و رسیدن به محل کار و در عین حال نیم نگاهی به جریانات و اتفاقات نمایش شهری داشتن، همواره سرزندگی و حیاتی خاص و منحصر به فرد به این فضاها میبخشد.
به طور کلی میتوان اینگونه اظهار نمود که در تعریف فضای شهری تاکید بر این موضوع قرار میگیرد فضایی را میتوان فضای شهری نامید که در آن تعامل اجتماعی صوت پذیرد .[32] شهر به عنوان بستر زیست آدمی میبایست سرشار از عرصههای جمعی برای تعاملات انسانی و اجتماعی باشد. برای ایجاد تعامل ابتدا باید فضای شهری پذیرای حضور مردم در خود باشد. زیرا حضور و توقف مردم در فضا به خودی خود تعامل را در بین آنها برقرار میکند. تعاملات اجتماعی در یک فضای شهری بازتاب نوع فعالیت ها و اتفاقاتی است کهدر فضا رخ میدهد. هر چه فضای شهری مطلوب تر باشد، فعالیتها، ارتباطات و تعاملات بیشتری در آن صورت میگیرد و به مراتب مدت زمان حضور افراد در فضا نیز افزایش مییابد. منظور از این تحقیق تبیین چگونگی شکل گیری تعاملات اجتماعی افراد و شناخت تاثیر فضاهای عمومی در تعاملات اجتماعی می باشد.و در این راستا ، هدف از مطالعه حاضر پاسخ به سوالات زیر می باشد.
-2 اهداف
استخراج معیارهای مناسب ارزیابی فضاهای عمومی در شکلگیری تعاملات اجتماعی ارزیابی نقش فضاهای عمومی در شکلگیری تعاملات اجتماعی
-3 سوالات
از بین بررسی نمونههای موردی - فضاهای عمومی - کدامیک بیشتر در راستای تعاملات اجتماعی می باشد؟ موانعی که برای شکل گیری تعاملات اجتماعی برای شهروندان در فضاهای عمومی شهری وجود دارد چیست؟
-4 روش تحقیق
روش جمعآوری اطلاعات و دادهها در دو مرحله صورت پذیرفته یکی گردآوری مبانی نظری که ترکیبی از روشهای اسنادی - مطالعه کتابخانهای - فیشبرداری - بوده و برای نمونه موردی شناخت سایت و دیگر نیاز مندیهای آن از طریق مشاهده و مطالعات میدانی و پرسشنامه صورت گرفته است. استراتژی تحقیق از نوع استراتژی استقرایی است که در آن مشاهده و اندازه گیری بسیار دقیق و تحلیل دقیق و درست دادها برای نیل به اکتشافات علمی ضرورت دارد.نقطه شروع در این استراتژی گردآوری داده میباشد. و سپس به سمت تعمیمهای استقرایی پیش میرود. و در نهایت با استفاده از تکنیک تحلیل اطلاعات به روش فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - دادههای تحقیق مورد ارزیابی قرار میگیرد. بر این اساس برای تحلیل نمونه موردی و انجام پرسشنامه معیارها و زیر معیارهای در نظر گرفته شده و متناسب با آنها سوال طرح شده است .که در مجموع در هر دو محله در یک جامعه آماری 200 نفری پرسش به عمل آمده است. تلاش بر آن بوده که تمامی گروههای سنی و اجتماعی ساکن در محلات را پوشش دهد.
-4 پیشینه تحقیق
رفیعیان و خدایی[19] در تحقیقی در شهر تهران با شناسایی متغیرهای اثرگذار بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری سه متغیر دسترسی به خدمات، امنیت اجتماعی و هویت مکانی را از اثرگذارترین عوامل در رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهر معرفی میکنند. قنبران و جعفری[23] در مقالهای تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در میان ساکنان محله مسکونی به سنجش این عوامل در محله در محله درکه تهران پرداختند. کاشانی جو.[24] در مقاله خود با عنوان بازشناسی رویکردهای نظری در مورد فضای عمومی شهری، این فضا را به عنوان مکان سوم که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا مینماید میشناسد. وی سه دوره اصلی بر مبنای گرایش موضوعی به فضاهای شهری را در نظر گرفته است. در دوره پس از انقلاب صنعتی تا 1960 تاکید اصلی بر درک فضایی و بصری، در دوره دوم از سال 1960 تا 1990 بر تقویت تعاملات اجتماعی و گسترش پیاده مداری و تاثیرات محیطی -رفتاری فضاهای شهری و در دوران اخیر از 1990 تاکنون بیشتر فعالیت ها و نظریهها را مبتنی بر ملاحظات زیست محیطی - پایدار و ایجاد امنیت و انسان مداری در قلمرو های عمومی میداند.
آرام.ف و قرائی .ف و حبیبی ، میترا[9] در مقاله ای تحت عنوان بررسی نقش فضای سبز بر حضور ساکنین و افزایش تعاملات اجتماعی در محله های دارای بازار دوره ای پرداختند. در این پژوهش میزان تاثیر فضاهای سبز بر میزان تعاملات اجتماعی و حضور شهروندان در محلههایی که در آن بازار روز برپا میگردد، بررسی شده است نتایج پژوهش نشان میدهد که در محلاتی که بازار دورهای برگزار میگردد و محل برپایی آن دارای فضای سبز میباشد میزان مراجعه به بازار، آشنایی همسایگان از همدیگر، حس تعلق و میزان همکاری با یکدیگر بیشتر از محلاتی است که فاقد فضای سبز میباشد. محمدی، عظیمی، مقدم و رفیقیان[30] در مقالهای تحت عنوان فضاهای عمومی شهری، تحقق تعاملات اجتماعی در بافتهای تاریخی. این مقاله با هدف ارزیابی تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی شهر قدیم لار تلاش کرده تا نقاط ضعف و قوت آنها را شناسایی کند و راهکارهایی موثر را برای بهسازی آنها ارایه بدهد. در این پژوهش برای مطالعه دقیق تر فضاهای عمومی سی و چهارگانه شهر قدیم لار به هفت دسته کارکردی و بخش بندی و میزان بهرهمندی آنها از اجتماع پذیری بررسی شدند. فراز مند- مصحی زاده[22] در تحقیقی با عنوان بررسی و تحلیل مولفههای تاثیر گذار بر سرزندگی از دیدگاه تعاملات اجتماعی در ارزیابی عملکرد فضاهای عمومی شهر به بررسی پرداختهاند. که این مقاله حاضر تلاشی در جهت شناسایی جنبههای مختلف سرزندگی اجتماعی در فضاهای عمومی در قالب تحلیل بستر شهری و نتایج حاصله نشان میدهد که در محدوده مورد برسی تا حدودی زنده است اما کیفیت لازمه را برای سرزندگی دارا نیست.
-5مبانی نظری
فضای شهری ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی افراد جامعه است که بر اساس پایه های فکری خرد گرایانه، مشارکت مدنی آحاد جامعه و رفتارهای جمعی شکل گرفته بر پایه ارزشهای انسانی شکل می گیرد. این تعامل اجتماعی و مشارکت
