بخشی از مقاله
چکیده
انسان تابع هر فلسفه و ایدولوژی که باشد نیازمند زندگی اجتماعی است . در طول تاریخ درفضاهای عمومی نگرش هایی به سوی این نیاز و وجه کالبدی آن وجود داشته است.ارتقاء تعاملات اجتماعی از مهم ترین فاکتورهایی است که در پایداری اجتماعی نقش بسزایی دارد . افراد بر اساس منافع خود ،ارتباطات اجتماعی را شکل داده و بر اساس توقعات ، هنجارها و نقش های معین خود ، به آن می پردازند.
محیط ساخته شده اگر به گونه مناسبی شکل گیرد ، می تواند جنبه هایی از نیازهای انسان شامل بقا ،امنیت و تعلق را برآورده سازد. موضوع اجتماع پذیری دربناهای عمومی مانندفضاهای درمانی که تعاملات اجتماعی روی داده در آنها حاصل مقاصد صرف کارکردی و از پیش تعیین شده نبوده و غیر رسمی و اتفاقی است ،اهمیت بیشتری می یابد.
معماری و شهرسازی دانش بنیان با محوریت مردم و با هدف رشد و توسعه هوشمند در حال شکل گیری است تا با ارتباطی دوسویه با تکنولوژی و رویدادهای نوین سبب ارتقای سطح دانش مدیران و فرهنگ سازی جهت استفاده از توان داخلی گردد. هسته مرکزی و فلسفه اصلی آن نیزبه حداقل رساندن فاصله بین تولید علم و مصرف علم است.
با توجه به این دید گاه در این پژوهش، با تکیه بر روش اسنادی و کتابخانه ای و توصیف محتوای کیفی، عوامل موثر بر ایجاد تعامل اجتماعی در فضای درمانی مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج این پژوهش نشان می دهداستفاده از شاخص هایی مانند سرزندگی،امکان مراوده بین انسانها،سلسله مراتب فضایی - عمومی تا خصوصی - وغنی کردن تجربیات مراجعین می توان به مولفه هایی همچون پیاده راه، ارتباطات غیر کلامی وتعامل فضا و مکان جهت ایجاد تعاملات اجتماعی در مراکز درمانی بسیار موثر است.
-1 مقدمه
بر اساس مدل هایی که برای تعریف نیاز های انسانی مطرح شده اند ، از جمله مقیاس احساسات اصلی در رقابت و سلسله مراتب نیازهای انسانی.
با هم بودن و تعاملات اجتماعی ،یکی از موارد ضروری می باشد. می توان گفت،محیط برخی نقش های اجتماعی را بر ساکنین خود تحمیل می کند و یا برخی الگوها و معیارهای رفتاری را تقویت و برخی دیگر را تضعیف کرده و به طور خلاصه جهت و ابعاد جدیدی به رفتار و ساکنین خود می بخشد
فضاهای جمعی و اجتماع پذیر در طیف گسترده ای از فضاهایکاملاً عمومی تاکاملاً خصوصی قرار دارند
پژوهش های انجام شده نشان می دهد، از جمله عوامل کیفی محیط مصنوع که به لحاظ نظری یا طبق شواهد تجربی برتعاملات اجتماعی تأثیر گذارند می توان به وجود عناصر و نقاط کانونی مانند عناصر هنر جمعی، اغذیه فروشی، پیاد ه راه پیوسته و مکان نشستن ،طبیعت ، ساختما نها و مناظر جذاب ، تاثیر فضای سبز برحس اجتماعی مکان و دوستانه بودن محیط و عدم بروز رفتار های غیر مدنی مانند تخریب گرایی محیطی و رهاسازی زباله ها اشاره داشت
معماران در توصیف مکان های جمعی موفق، علاوه بر عوامل محیط فیزیکی مانند مکان های نشستن، تغذیه، سرپناه، مردم و فعالیت ها، به برداشت ذهنی مخاطب از محیط نیز توجه می کنند .به طور مثال، کار و همکاران 1992 فضای جمعی خوب را حمایتگر، مردمی و واجد معنا تعریف می کنند که پاسخ گوی نیاز های بنیادین انسانی مانند آسایش، تعامل فعال و غیرفعال بوده و امکان کشف محیط را فراهم می سازد . یان گل بر ضرورت طراحی فضاهای جمعی برای مردم و تعاملات اجتماعی تأکید می کند
فضاهای درمانی مکان هایی هستند که بیماران جهت تشخیص و درمان بیماری خود به آن ها رجوع می کنند واز بناهای درجه اول از نظر اهمیت می باشند و با توجه به ماهیت عملکردی این فضاها و نقش آن ها در سطح سلامت جوامع و نیاز روزافزون به ساخت و توسعه این بناها در کشور، اهمیت نوآوری در طراحی این مراکز مشخص می شود.
درمان یک امر پویا است که مخصوصا در مورد بیماری های مزمن که به حمایت هایی فراتر از طول دوره بستری نیازمنداند مرتبط است. فضای درمانی به منزله یک فضای عمومی و در عین حال یک فضای خصوصی است که به درمان بیمار در آن پرداخته می شود .با توجه به اینکه درمان یک امر پویا در نظر گرفته شد پس فضای درمانی هم به علت روابط بین ساکنین آن - بیماران و کارکنان و ملاقات کنندگان - پیوسته در تغییر است . با در نظر گرفتن تئوری های انسان شناسی که اینگولد در کتاب "ادراک محیطی "بیان کرده است می توان فضای درمانی را اینگونه تعریف کرد :فضای درمانی ساختاری نیست که در آن بیماری بوسیله خدمات پزشکی درمان شود بلکه مکانی است که به علت ارتباط بین مردم ,تکنولوژی و امر پزشکی شکل می گیرد و مدام تغییر می کند.
اگر چه ممکن است اهمیت محیط شخصی شده برای قابلیت کسب اعتماد بیمار حقیقتی محض به نظر برسد، اما تنها تعداد کمی از مطالعات مستفیما نقش طراحی یا معماری را مورد ارزیابی قرار داده اند.شخصی سازی ، مقام ،کنترل و ارزش های اجتماعی را نشان می دهد که افرادی که مکان ها را طراحی و مدیریت می کنند آنها را دریافت و درک کرده اند.وقتی در مکان ها با دیگر افراد شریک می شویم می توانیم به آنها احساس نزدیکی داشته باشیم و از آنها حمایت کنیم یا ممکن است با آنها اختلاف داشته باشیم .افراد در محیطی می توانند بیشتر بر خود نظاره داشته باشند
سازمان بهداشت ملی انگلستان - NHS - در بیانیه خود در خصوص توجه به مسأله خلوت و ارتباط اجتماعی در طراحی فضاهای درمانی موارد زیر را متذکر می شود:
- محرمیت بصری و صوتی لازم است.
- الزامات تفکیک جنسی در نظر گرفته شود.
- در فضای پذیرش باید امکان گفتگوی محرمانه وجود داشته باشد.
- طراحی باید از انزوای ناخواسته جلوگیری کند و هنگامی که ایجاب می کند ارتباط مناسب بین بیمار و پرسنل بر قرار شود
-2 در نظر گرفتن فاصله ها
ادوارد تی هال - 1387 - فواصل معقول را برای انواع ارتباطات اصلی تعریف می کند.هال بر اساس آزمایش هایی که انجام داده است چهار فاصله را شناسایی و نام گذاری و هر کدام را به دو بخش دور و نزدیک تقسیم می کند:
- فاصله صمیمی تا 45 سانتی متر
- فاصله شخصی :تماس با فاصله 45 تا 120 سانتی متر.
- فاصله اجتماعی-مشورتی :تماس با فاصله 120 تا 265 سانتی متر
- فاصله عمومی: 265 سانتی متر و بیشتر - هال،139،. - 1387 هر فاصله با انواع مختلفی از ارتباطات و حس های
گوناگون مشخص شده است.این فواصل مطلق نیستند،بلکه در بین افراد و فرهنگ های مختلف به خصوص برای تعامل های صمیمانه و شخصی به طور قابل ملاحظه ای متفاوت هستند.
.ازدحام نتیجه شکست فرد در دستیابی به سطح مطلوب خلوت است .افزایش تعداد افراد در واحد فضا از شرایط مهم احساس ازدحام است، اما همیشهلزوماً به ایجاد این احساس منجر نمی شود . نسبت کمی و کیفی مناسب بین وسعت و حجم فضاها ازدحام و تراکم مناسب و تعداد افراد استفاده کننده در آن ، منجر به افزایش تعاملات اجتماعی فیمابین استفاده کننده گان می گردد
-4 عوامل مؤثر بر اجتماع پذیری
به طور کلی مولفه های پیاده راه - شکل - 1 ،تعامل فضا و مکان و ارتباط غیر کلامی - جدول - 1از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر ایجاد تعاملات اجتماعی و اجتماع پذیری می باشند و این نکته در مطالعات آنت - - 1958، جیکوبز - - 1961، وایت - - - 1980،گل - - 1987،اولدنبرگ - - 1989 ،مارکوس - - 1990، مدنی پور - - 1387ومعینی - - 1385 مورد تاکید قرار گرفته است و از طرفی افزایش تعامل پذیری اجتماعی می تواند امری باشد که مردم را به حضور در فضا تشویق نماید.
-3 شاخص های تعامل اجتماعی
فضای اجتماع پذیر، بهره برداران را به مکث، تعامل و برقراری رابطه دعوت می کند.خلوت، فضای شخصی، ازدحام و رفتار قلمروپایی، ادراک راحتی و کیفیت محیط را تحت تأثیر قرار می دهند .نیاز به خلوت، فضای شخصی و قلمروپایی در انسان عمومیت دارد و به ارضای نیازهای دیگری چون امنیت، خودشکوفایی و عزت نفس ربط دارد.
نوع و میزان خلوت مطلوب به شخصیت و انتظارات فردی، الگوی جاری فعالیت و زمینه ی فرهنگی وابسته است .تأمین، تعریف و شفافیت مناسب قلمروهای خصوصی، نیمه خصوصی و عمومی در فضای درمانی ، افزایش تعاملات اجتماعی را نشان میدهد.
فضای شخصی یعنی اینکه وقتی فرد مایل به تعامل با دیگری است خود را بیشتر در دسترس میگذارد و وقتی به تعامل با کسی تمایلی نداشته باشد از او دوری می کند .با طراحی کالبدی مناسب فضاهای داخلی هر فضا و ارتباطات فضایی مناسب عملکرد های همجوار را شکل می دهند به نحوی که فضای شخصی مطلوب منطبق بر فرهنگ و روانشناسی شخصیتی فردی را فراهم می نمایند باعث افزایش تعاملات اجتماعی میگردد.
شکل : - 1 - مزایای ایجاد پیاده راه
-1-4 راحتی: میزان حضور مردم در فضا شاخص میزان راحتی فضا است. ابعاد احساس راحتی شامل فیزیکی ، محیطی و روانشناسانه می باشد.
-2-4آسایش: گرچه راحتی فیزیکی در آسایش موثر است ولی در اصل به معنی راحتی ذهن و بدن است. در یک محیط عناصر طبیعی، درخت، سبزینگی، آب، تفکیک حرکت سواره از پیاده آسایش را افزایش میدهد
