بخشی از مقاله
چکیده:
نرخ ارز یکی از مهمترین آمارههای اقتصادی و از جمله قویترین ابزارهای کنترلی در اقتصاد کشورها محسوب میشود. نوسانات نرخ ارز بطور مستقیم سبب تغییر قیمت کالاهای صادراتی و وارداتی و بطور غیر مستقیم سبب تغییر هزینههای تولید محصولات داخلی میشود. تغییرات ایجاد شده در قیمتها نیز در الگوی مصرفی خانوارها منعکس شده و رفاه اجتماعی را تحت تأثیر قرار میدهد. این مطالعه با بررسی تأثیر تغییرات نرخ ارز بر سبد مصرفی شهروندان در استانهای مختلف کشور، به مقایسه آثار رفاهی ناشی از عدم کنترل صحیح نرخ ارز، نرخ بهره، تورم، و رشد درآمدهای حقیقی خانوارهای پرداخته است. این مطالعه نشان میدهد که روند رفاه اجتماعی در ایران دارای یک سیر نزولی است. همچنین مقایسه اثرگذاری متغیرهای کنترل بر رفاه اجتماعی نشان میدهد که نرخ ارز موثرترین عامل در تعیین سیر زمانی رفاه اجتماعی در ایران است. براساس یافتههای این پژوهش، اقلام خوراکی و آشامیدنی، مسکن، آب و انرژی، لوازم منزل، و اقلام بهداشتی و درمانی بیشترین سهم در کاهش رفاه اجتماعی ناشی از تکانههای افزایشی نرخ ارز را به خود اختصاص دادهاند.
واژگان کلیدی: نرخ ارز، رفاه اجتماعی، الگوی مصرف
.1 مقدمه
یکی از مصادیق پیشرفت و توسعه اقتصادی در هر کشوری بهبود مستمر و پایدار در وضعیت معیشت مردم و بطور کلی افزایش رفاه اجتماعی است. پایداری و استمرار در بهبود رفاه اجتماعی از شروطی است که اقتصاددانان برای پیشرفت اقتصادی قائل هستند و مادامی که رفاه اجتماعی سیر نزولی به خود بگیرد، رشد و توسعه اقتصادی پایدار محقق نشده است - پزی 3، . - 1992 رفاه اجتماعی در معنای متداول به مجموع رفاه آحاد جامعه اطلاق میشود و از آنجا که با تغییر شرایط اقتصادی رفاه هریک از افراد جامعه تغییر میکند، انتظار میرود که رفاه اجتماعی نیز دستخوش تغییرات بشود - لستر و همکاران4، . - 2014
از عواملی که در سطح کلان، اقتصاد یک کشور را دچار تغییرات اساسی میکند و رفاه اجتماعی را متأثر میسازد، تجارت با سایر کشورها است - اوسانگ و همکاران5، 2000؛ برگ و همکاران6، . - 2003 محققین کانالهای مختلفی را برای تأثیرگذاری تجارت بر رفاه اجتماعی قائل هستند که از جمله آنها میتوان به تغییرات در شیوههای تولید و فناوری، تغییر در وضعیت توزیع درآمد، تغییر در گستردگی فقر، تغییر در جریان سرمایه، تغییرات در بازار کار و دستمزدها، و تغییر درآمد دولتها اشاره کرد - وینترز 7، 2002؛ اوسانگ و همکاران، 2000؛ برگ و همکاران، 2003؛ آلان و همکاران8، 2004؛ نایتو9، 2006؛ آیالا و همکاران10، 2007؛ اندرسون و همکاران1، 2007؛ و کیم و همکاران2، . - 2014 تأثیرگذاری نرخ ارز بر رفاه اجتماعی، از هر .کانالی که مدنظر محققین قرار بگیرد از طریق آثاری است که تجارت و شاخصهای تجاری بر الگو و سطح مصرف شهروندان یک کشور دارد - هو و همکاران3، 2010؛ چتی و همکاران4، . - 2006
نرخ ارز به عنوان یک شاخص کلیدی و در عین حال به عنوان یک ابزار مدیریتی در اقتصادکلان، میتواند به خوبی اثرگذاری تجارت بر رفاه اجتماعی را نمایان سازد. افزایش نرخارز، بر قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی میافزاید و در نهایت منجر به افزایش صادرات و درآمد کشور میشود که این به نوبه خود میتواند سبب بهبود سطح رفاه اجتماعی شود. از سوی دیگر، افزایش نرخ ارز قیمت نسبی کالاهای وارداتی را افزایش داده و منجر به کاهش رفاه اجتماعی میشود. بنابراین تأثیر نرخ ارز بر رفاه اجتماعی تا حدود زیادی به سبد مصرفی و سطح مصرف شهروندان یک کشور بستگی دارد.
مطالعهی حاضر با استفاده از یک مدل بهینهسازی بین دورهای یک روش مستقیم برای اندازهگیری تغییرات رفاه اجتماعی ارائه کرده است که تغییرات رفاه اجتماعی را بر اساس تغییرات در مخارج مصرفی شهروندان اندازهگیری میکند. سپس با استفاده از یک سیستم معادلات به ظاهر نامرتبط5 برای دادههای ترکیبی 30 استان ایران برای سری زمانی شش ساله 1387 تا 1392 به بررسی تأثیر تغییرات نرخ ارز و مقایسه آن با اثرگذاری تغییرات نرخ بهره و درآمد بر الگوی مصرفی و رفاه خانوارهای ایرانی پرداخته است.
.2 روش تحقیق
.1,2 مدلسازی رفتاری
مسأله حداکثرسازی مطلوبیت بین دورهای مصرف کنندهای که با داشتن محدودیت در بودجه مواجه است و کالاهای متنوعی را مصرف میکند بهصورت ذیل است:
که U مطلوبیت مصرف کننده، Qit مخارج مصرفی برای کالای i ام در زمان t، A 0 مواهب اولیه، Yt درآمد مصرف کننده در زمان t و Ct کل مخارج مصرفی مصرف کننده میباشد. همچنین، فرض شده است که تابع مطلوبیت اکیداً نامنفی و اکیداً مقعر باشد. شرط مرتبه اول حداکثرسازی مطلوبیت مصرف کننده را میتوان بصورت زیر نوشت.
با ضرب کردن هر طرف تساوی فوق در Cut، این شرط را میتوان به صورت زیر بازنویسی کرد.
که eiu کشش مطلوبیت مصرفکننده نسبت به مخارج برای کالای i و s سهم کالای مورد نظر از کل مخارج مصرفی فرد می-باشد. با توجه به این که si = sk eeiuu و از طرفی ∑ni=1 si = 1، بنابراین
که E = ∑ni=1 eiu کشش کلی مطلوبیت را نشان میدهد. با انتخاب تابع مطلوبیت به فرم کاب داگلاس مقادیر eku ثابت خواهند ماند. از طرفی با توجه به این که هر تبدیل یکنوا از تابع مطلوبیت ترجیحات یکسانی را توضیح میدهد، میتوان از تابع کاب داگلاس ریشه E ام گرفت و از تابع کاب داگلاس با کشش کلی واحد استفاده نمود . - E = 1 - اگر فرض ثابت بودن سهم مخارج بصورت تجربی مورد تایید قرار گیرد، تابع مطلوبیت کاب - داگلاس فوق به خوبی ترجیحات مصرف کنندگان را توضیح میدهد و تغییرات رفاه مصرف کننده در طی زمان را میتوان به صورت زیر محاسبه کرد.
که در این رابطه، U نرخ رشد مطلوبیت مصرف کننده، sk سهم کالای k از مخارج مصرف کننده و Qk نرخ رشد مخارج مصرف کننده برای کالای k میباشد.
.2,2 اندازهگیری رفاه اجتماعی
مطالعه حاضر از میانگین هندسی مطلوبیت افراد به عنوان شاخص رفاه اجتماعی استفاده میکند. میانگین هندسی1 دارای دو مزیت مهم است. نخست، بطور ضمنی نابرابری اجتماعی را درنظر میگیرد. زمانی که نابرابری اجتماعی به کمترین سطح خود برسد - یعنی مطلوبیت هریک از افراد جامعه باهم برابر باشد - ، میانگین هندسی به حداکثر خود میرسد و زمانی که نابرابری اجتماعی افزایش یابد - یعنی اختلاف مطلوبیت افراد جامعه افزایش یابد - ؛ مقدار میانگین هندسی کاهش مییابد. دوم، میانگین هندسی در مقابل مشاهدات حاشیهای مقاوم است. به عبارت دیگر، میانگین هندسی بیشتر تحت تأثیر رفاه اکثریت افراد جامعه - قشر متوسط - قرار دارد و بر خلاف روشهای دیگر، اقلیت بسیار محروم و یا اقلیت بسیار ثروتمند در مقایسه با اکثریت متوسط تأثیر کمتری بر شاخص رفاه اجتماعی دارند. برای یک جامعه با اندازه جمعیت m رفاه اجتماعی بصورت زیر محاسبه میشود.
