بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر برنامه آموزش فلسفه بر خشم ومهار آن در دانش آموزان ابتدایی شهر بابل بود. جامعه ی آماری این پژوهش کلیه ی دانش آموزان ابتدایی شهربابل، که در سال تحصیلی 94-95 مشغول به تحصیل می باشند. از این میان تعداد 22 نفر دانش آموز پسر 11 - نفرگروه آزمایش،11 نفر گروه کنترل - ، به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. برای بررسی فرضیه ی پژوهش از روش شبه آزمایشی با استفاده از طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جهت جمع آوری داده ها پرسشنامه کنترل خشم که آلفای کرونباخ %60 استفاده گردید.قبل از اجرای برنامه گروه ها همگن شده و تفاوت ها به کمترین حد خود برسند . دانش آموزان گروه آزمایش طی 8 جلسه90دقیقه ای - هر هفته1جلسه - ، تحت آموزش برنامه فلسفه برای کودکان قرار گرفتند. در ادارهی این کلاس ها از روش کلاس داری به شیوهی حلقهی کندوکاو استفاده شد. مواد آموزشی مورد استفاده در این پژوهش کتاب های داستان های فکری برای کودکان تألیف رابرت فیشر و فیلیپ کم بودند. در پایان داده ها با استفاده از روش تحلیل کوواریانس چند متغیره - ANCOVA - و با نرم افزارSPSS ویرایش20، مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته های این پژوهش در مجموع اعتبار و اعتمادپذیری برنامه فلسفه برای کودکان را بر خشم و کنترل آن را تأیید کرد.
مقدمه
آموزش وسیله ی اصلی تربیت است و توجه به جنبه های اساسی تربیت در زمینه ی عقلانی ، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی و نقش آموزش در رشد این جنبه ها، این حقیقت را برملا می سازد. معمولا آموزش به منزله ی طریق انتقال معلومات تلقی می شود. به نظرگروه کثیری از متخصصان تعلیم و تربیت مراکز علمی محل انتقال معلومات و مهارت ها هستند و در هر مقطع تحصیلی باید بخشی از میراث فکری و علمی به ذهن شاگردان منتقل شود دانش آموزان سرمایه های عظیم جامعه محسوب می شوند و تک تک دانش آموزان در آینده می توانند منشاء اثر باشند و در سرنوشت کشور در سطح منطقه و جهانی تأثیر بگذارند. از آن جایی که جهان در هزاره ی سوم، با تغییرات گسترده ای روبرو است، این تغییرات با سرعت روز افزونی تمامی عرصه های زندگی بشری را تحت تأثیر قرار داده است. حلقه کندوکاو نه فقط فرصت اکتشاف و تمرین توانایی های شناختی و ادراکی را برای کودکان فراهم می کند، بلکه زمینه کشف و ایجاد ارزش ها و ایده آل هایی را که از نظر آن ها مهم و محترم باشند نیز به وجود می آورد. این کلاس ها برای کودکان محیطی فراهم می کند که در کنار رشد شناختی به رشد احساسی و اجتماعی نیز برسند. در چنین بستری است که آن ها گفت وگوی اصیل، احترام به نظرات دیگران، اعتماد متقابل روزافزون و توانایی ارتباط برقرار کردن در سطوح گوناگون را تجربه می کنند و در نتیجه مشارکت در چنین فضایی که به عقایدشان احترام گذاشته می شود و به آن ها فرصت ابراز پرسش هایشان داده می شود کودک به خودباوری می رسد و برای ابراز خود جسارت بیشتری می یابد. هدف این برنامه آن است که به کودکان کمک کند بیاموزند چگونه برای خود فکر کنند - قائدی ،. - 1383 برآورده شدن این هدف نیز به نوبه خود در افزایش اعتماد بنفس و استقلال موثر است. هیچ ایده ای را به تمسخر نگیرد و به جای موضع گیری های منفی، به تفاوت آرا با دید مثبت بنگرد و در مجموع با دنیای پیرامون خود ارتباط سالم تر و موثرتری برقرار کند. نتیجه همه این ها، سعه صدر در برابر مشکلات و همدلی با دیگران است که در برنامه فلسفه برای کودکان با عنوان تفکر مراقبتی از آن یاد می شود امروزه، به رغم تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی توانایی لازم و اساسی ندارند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی آسیب پذیر کرده است - کلینکه ،. - 1386 ناتوانی در مدیریت خشم افزون بر ناراحتی شخصی و اختلال در سلامت عمومی و روابط میان فردی، برای اطرافیان نیز پیامد های زیانباری خواهد داشت. بنابراین، با توجه به عوارض منفی و مخرب فردی و اجتماعی خشم، کنترل آن اهمیت بسزایی دارد. هدف از درمان و مداخلات کنترل خشم، کاهش احساسات هیجانی و برانگیختگی فیزیولوژیکی ناشی از خشم، افزایش آگاهی فرد درباره خشم و آموزش شیوه ها و راهبرد-های موثر به منظور کنترل آن است. در جهانی این چنین متحول گام برداشتن در مسیر ترقی وکمال به گونه ای که تضمین کننده ی جایگاه ایران به عنوان یک کشور پیشتاز در عرصه انقلاب های علمی باشد، بیش از هر چیز درگرو عطف توجه به پژوهش علمی، تحقیق و توسعه آن در جامعه است . تا جایی که شاخص های موجود نشان دهنده ی وجود یک رابطه ی مستقیم میان میزان اهتمام جوامع به تربیت انسان هایی پژوهشگر با رشد و بالندگی در عرصه ی علوم و دانش دارد و این مسئولیت خطیر در هرکشوری بر عهده ی نظام آموزشی آن جامعه است - رضاپور،. - 1380 بنابراین پرورش دانش آموختگانی که توانایی تفکر بالایی داشته و بتوانند بر نیروهای درونی خود از جمله خشم غلبه کنند و آن را تا حد ممکن مهار نمایند و واجد توانمندی های شناختی وگرایش های عاطفی برای پژوهش و نوآوری باشند، آرمان همه ی نظام های آموزشی دنیاست. در کشور ما نیز ایجاد تحول و جنبش در این زمینه یک ضرورت و عزم ملی تلقی شده است یکی از مواردی که می توان از دوران کودکی آن را تحت کنترل قرار داد، مسئله ی خشم و مهار آن درکودکان می باشد، زیرا رشد حتی یک نفر انسان پرخاشگر می تواند سلامت روانی جامعه را به خطر بیندازد. مهار نکردن فرد پرخاشگر علاوه بر اینکه سلامت جسمانی و روانی شخص پرخاشگر را سبب می شود باعث بروز مشکلاتی در پیکره ی جامعه می گردد که نتیجه آن رشد و پرورش افرادی عصبی و پرخاشگر میگردد.
مونیکا گلینا، بر این نظر است که چنین دیدگاه آموزشیای که پایه های دموکراسی مانند گفت وگو و ژرف نگری را به مثابه ی ارزش-های هسته ای آموزشی، مشخص می کند و برای دستیابی به این هدف راهکارهای عملیاتی ارائه می دهد، دیدگاهی است که می تواند بسیاری از راه های زورگویی را مسدود کند - گلینا ،. - 2009 بعضی از مدافعان حقوق کودکان معتقدند که گفت وگو های جمعی فلسفی به نام حلقه ی کندوکاو می تواند بر پرورش مهارتهای قضاوت کودکان و تسهیل رشد استدلالات آن ها کمک کند - اسپیلتر و شارپ ،. - 1995
بهتر است خشم که یکی از اختلالات تأثیر گذار در افراد مخصوصا کودکان می باشد از همان کودکی مهار گردد. خشم و تأثیرات مخرب آن در افراد امروزه در علم روان شناسی أهمیت فراوانی پیدا کرده، به طوری که اگر به موقع نتوانیم این مشکل را در افراد و بخصوص کودکان شناسایی و رفع نگردد یقیقا می تواند آثار جبران ناپذیری در افراد بگذارد. عدم کنترل خشم در افراد بخصوص کودکانی سبب می شود که آنان "کودکان" نتوانند با دیگر همسالان خود رابطه ی تعاملی خوبی برقرار نمایند، همچنین می توانند سبب آسیب رسانی به شخصیت کودکان گردد، به طوری که در بزرگسالی دچار مشکلات عدیده ی دیگر خواهد شد، که باعث عدم شادابی و نداشتن سلامت روانی و جسمانی در این دسته از کودکان می گردد. حال با توجه به این که پایه های مهارخشم در همان اوایل دوران تحصیل - دوران پیش دبستانی و دوره ی ابتدایی - بنیان گذاری می شود لذا ضروری می نماید که این آموزش ها از همان دوران پیش دبستانی و ابتدایی صورت بپذیرد. لیکن انتظار می رود دوره ی ابتدایی کودکان را برای موفقیت های تحصیلی در آینده آماده کند، آنان را افرادی اجتماعی و خلاق و صبور بار بیاورد و برای سازگاری با جوامع فرهنگی و متنوع خود مهیا سازد، به آن ها یاد دهد تا بر نیروهای درونی خود و نیروهای محیطی فائق آیند و سرانجام این که استعدادهای خود را برای روبرو شدن با موقعیت های مختلف و روش حل مسأله به کار گیرند تا انسان هایی خلاق پرورش دهند و لیکن سنجش آموزش و پرورش در دوره ی پیش دبستانی درکشور ما نشان می دهد که برنامه های درسی در این دوره نه کودک محور هستند و نه لزوما به رشدکودک می انجامد - مفیدی،. - 1389 لذا می توان از طریق برنامه های درسی مناسب بنیان های اصلی مهار خشم دانش آموزان را ایجاد نمود و مشکلات عدیده ی دانش آموزان در مقاطع تحصیلی عالی تر مبنی بر عدم داشتن صبر و از دست دادن کنترل خود برای مهارکردن خشم خود را مرتفع نمود. با توجه به این که این تغییر و دگرگونی می بایست از طریق یک برنامه درسی جدید در عرصه تعلیم و تربیت، با رویکردی پژوهش محور و با اهداف پرورش تعقل، خلاقیت پرورش تکامل، مفهوم یابی از تجربه و پرورش درک اخلاقی بنیان گذاری گردیده است - قائدی، - 1383 که آموزش مهارت های فلسفی در مورد کودکان، حتی پیش از ورود به دبستان را ممکن تلقی می کند - مرعشی و صفایی مقدم ، - 1389 و با ایجاد فرصت کاوشگری جذاب پیرامون موضوعاتی که ذهن کودک را درگیر ساخته، علاوه بر پرورش قدرت تفکر و تعمق روی مسائل، منجر به تفکر تأملی ،داوری مستدل ،تفکر مشارکتی، کنترل و تسلط بر نیروهای درونی و احساس کفایت در تولید و پرورش ایده ها و مسئولیت پذیری اخلاقی شده و مانع از احساس حقارت و مهار خشم کودک می شود - هدایتی و قائدی ، - 1389 در برنامه ی آموزش فلسفه به کودکان، علاوه بر فراهم آوردن کتاب های درسی متحد الشکل "داستان های فلسفی برای کودکان" طرح آموزشی واحدی وجود دارد که در آن دانش آموزان سطوح مخنلف به همراه معلمانشان حلقه وار دور هم می نشیند و کلاس با قرائت بخشی از داستان با صدای بلند آغاز می شود، سپس پرسش هایی راجع به داستان مطرح می کند و درباره ی آن به بحث می نشینند، روش کار به نحوی است که در طول کلاس، انتقاد متقابل و دو جانبه و ابراز عقاید و در نهایت دقت صورت می گیرد
