بخشی از مقاله
رابطه هوش هیجانی، هوش اجتماعی و هوش معنوی با مدیریت خشم در دانش آموزان شهر خرم آباد
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه هوش هیجانی، هوش اجتماعی و هوش معنوی با مدیریت خشم در دانش آموزان شهر خرم آباد است. جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه ی دانش آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر خرم آباد در سال تحصیلی - 1393 1392 است که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی چند مرحله ای تعداد 290 نفر از مدارس مختلف بر اساس جدول مورگان برای نمونه پژوهش حاضر انتخاب شدند. روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی و از نظر هدف بنیادی و از نظر جمع-آوری اطلاعات، میدانی است. ابزار اندازه گیری پرسشنامه خودگزارشی هوش معنوی (SISRI- 24) ، پرسشنامه هوش هیجانی سیبریا شرینگ، مقیاس هوش اجتماعی ترومسو و پرسشنامه نحوه ی مدیریت خشم بود. روایی و پایایی این پرسشنامه ها در وضعیت مناسبی قرار دارد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آزمون های ماتریس همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که بین خودانگیزی، خودآگاهی ، خودکنترلی، و مهارتهای اجتماعی با مدیریت خشم رابطه مثبت و در سطح 0/01 معنادار است. همچنین بین پردازش اطلاعات اجتماعی، مهارت های اجتماعی، آگاهی اجتماعی و مدیریت خشم رابطه مثبت و در سطح 0/01 معنادار است. علاوه بر این بین هوش معنوی و مدیریت خشم رابطه مثبت و در سطح 0/01 معنادار است. همچنین هر هفت مولفه ابعاد هوش معنوی و هوش هیجانی توانستند ، میزان مدیریت خشم را در دانش آموزان پیش بینی کنند.
واژگان کلیدی: هوش هیجانی، هوش معنوی ، هوش اجتماعی، مدیریت خشم.
مقدمه
مفاهیم خشم، تندخویی و پرخاشگری ، گاهی به جای یکدیگر به کار می روند و هنوز ارایه تعریف روشن از هر یک از این مفاهیم و نشان دادن تفاوت های آنها دشوار به نظر می رسد. با وجود این، می توان خشم را یک حالت هیجانی یا احساس درونی ناشی از برانگیختگی فیزیولوژیکی و شناخت و افکار مربوط به کینه توزی تعریف کرد(اونیل، .(2006 برای جداکردن این سه مفهوم، می توان خشم را به عنوان هیجان، کینه توزی را به عنوان نگرش و پرخاشگری را به عنوا ن رفتار در نظر گرفت. خشم به عنوان یک حالت هیجانی توصیف می شود که شالوده کینه توزی و پرخاشگری را تشکیل می دهد. مراد از کینه توزی نگرش پرخاشگرانه ای است که فرد را به سوی رفتار پرخاشگرانه می کشاند درحالی که پرخاشگری به عنوان رفتاری قابل مشاهده که با هدف آسیب یا زیان رساندن انجام می شود در نظر گرفته شده است(دل وشیو و الری، .(2004 خشم یک هیج ان ارضاکننده و در عین حال، ویران کننده است؛ سامانه درونی ما را فعال می کند؛ ما را برای رویارویی با خطر های بالقوه پیرامون آماده می کند(تایلر و نواکو، .(2005 آثار زیان بار خشم هم متوجه درون شخص و هم متوجه بیرون اوست. ناتوانی در مدیریت خشم، افزون بر ناراحتی شخصی، اختلال در سلامت عمومی و روابط میان فردی، ناسازگاری و پیامدهای زیان بار رفتار پرخاشگرانه را در پی دارد. عارفی((1378، رابطه پرخاشگری با سازگاری عاطفی - اجتماعی را در 243 دانش آموز دختر و پسر دوره ابتدایی بررسی کرد و دریافت که بین پرخاشگری و سازگاری عا طفی - اجتماعی، دانش آموزان رابطه معنی دار وجود دارد. جاهودا و تراور، پارت و فین(2001؛ به نقل از بیکر و اسکارت، (2005، نیز نشان دادند که شیوه پاسخ دهی افراد خشمگین و پرخاشگر، ناسازگارانه است .از این رو بسیاری از پزشکان و متخصصان علوم رفتاری برررسی رابطه متغیرهای مختلف با مدیریت خشم تاکید کرده اند.
از طرفی دیگر بر طبق مدل توانایی می یر، سالوی و کاراسو (2000)، هوش هیجانی به مجموعه ای از توانایی ها اطلاق می شود که پردازش اطلاعات درباره هیجانهای فرد و دیگران را امکان پذیر می کند (کار، .(2004 قطعات ساختاری هوش هیجانی مثل قطعات ساختاری DNA عمل می کنند. اگر به خوبی پرورش یابند، این عناصر فرد را قادر می سازد که مهارت های ویژه و توانایی های اساسی هوش هیجانی اش را گسترش دهد. هر بلوک ساختمانی توانایی هایی را نشان می دهد که با همدیگر هوش هیجانی را بالا می برند. آنها به صورت سلسله مراتبی هستند و هر سطح روی سطح قبلی قرار دارد (ویسینگر، .(1998 می یر و سالوی معتقدند گر چه بعضی اوقات در کاربرد عملی لازمست که هوش هیجانی به عنوان یک سازه واحد محسوب گردد، لیکن از چهار مولفه اصلی به این شرح تشکیل شده است: ادراک و بیان هیجان3 شامل بازشناسی و وارد نمودن اطلاعات کلامی و غیر کلامی به سیستم هیجانی؛ تسهیل تفکر بوسیله هیجان4، یعنی به کارگیری هیجانها به عنوان قسمتی از جریان شناختی مانند خلاقیت و حل مسأله؛ فهم یا شناخت هیجانی5، شامل پردازش شناختی هیجان و معلومات بدست آمده در مورد احساسات خود یا احساسات دیگران؛ مدیریت یا تنظیم هیجانی6 در خود و افراد دیگر.
علاوه بر این در طی دو دهه اخیر مبحث هوش اجتماعی یکی از مهمترین مباحث علوم اجتماعی و علوم انسانی از جمله در حوزه مدیریتی ، سازمانی و آموزشی مورد توجه قرار گرفته است و همواره کاربردها و توانایی های آن در مقایسه با دیگر هوشها مورد بحث بوده است . به طور کلی دو مکتب مجزا به هوش اجتماعی می پردازند نخست مکتب روان شناسی است که هوش اجتماعی را یک توانمندی می داند و دومین مکتب آن را از حوزه اختصاصی روان شناسی خارج کرده و وارد حوزه علوم اجتماعی و سازمانی کرده است. گودرزی((1384، معتقد است افرادی که از هوش اجتماعی بالایی برخوردار هستند باید بتوانند از تمام قدرت مغزی و جسمانی خود استفاده کنند تا بتوانند با بقیه ارتباط موثری برقرار کنند . هوش اجتماعی باید بتواند هنر کنار آمدن را در اوج درگیر ی ها و مذاکرات و اشتباهات دریابد. ثرندایک از پیشگامان نظریه هوش اجتماعی است آن را به عنوان توانایی درک دیگران ورفتار عاقلانه در ارتباطات انسانی تعریف کرده است. ثرندایک برای اولین بار اصطلاح
هوش جمعی یا اجتماعی را در تبیین رفتار وکردار انسان به کار گرفت. هوش اجتماعی عبارت است از توانایی برقراری روابط بین فردی در گروه و همکاری با دیگران، استفاده از توان ذهن و جسم برای برقراری ارتباط با دیگران و درک بهتر آنان، کسب این نگرش که دیگران را برای رشد و توسعه روابط بین فردی و رفتار دوستانه تشویق کنید و آگاهی از اینکه چگونه با دیگران دوست شده و آن را حفظ کنیم . هوش اجتماعی خاصیت ویژه ای است که علت توفیق مادرارتباط اجتماعی است و با آموزش یا مطالعه به دست نیامده است. مؤلفه های هوش اجتماعی عباتند از پردازش اطلاعات اجتماعی؛ یعنی توانایی برای درک و فهم وپیش بینی رفتار و احساسات دیگران . پردازش اطلاعات راهی برای پیوند منفعلانه با ارتبا ط است. افرادی که اطلاعات راصرفا0 پردازش می کنند، فعالانه در پی آن نمی گردند، اما وقتی با آن مواجه شدند آن را به کار می گیرند، حتی اگر این مواجهه تصادفی باشد .آگاهی اجتماعی؛ درک مناسب از نگرانی ها و احساسات سایرین از ارکان موفقیت در فعالیت های اجتماعی است .حساسیت به دیگران برای کسب عملکرد شغلی برتر، بسیار حیاتی است . پزشکانی که به هیجانات و روحیات بیماران خود حساس هستند، موفق ترند. توانایی شناخت نیاز های دیگران، جزو ویژگی های مدیران موفق و تیم های توسعه محصول می باشد. سطح آگاهی اجتماعی، توانایی شناسایی نگر انی ها ونیاز های اغلب ناگفته مشتریان اعم از موکل، کارمند و غیره و سپس هماهنک کردن آن نیاز ها و نگرانی ها با خدمات، محصول ونحوه تامین نیاز ها در صلاحیت خدمات دهی به مشتریان خود نقش کلیدی دارد. در این استراتژی، همدردی از جمله زمینه هایی می باشد. که عاملان قدرتمند را از عاملین عادی و متوسط تمیز می دهد(بلوچ، .(1379
مهارت های اجتماعی؛ کارآیی مهارت های اجتماعی به توانایی فرد جهت نفوذ بر هیجانات فرد دیگر بستگی دارد. اگر نتوانیم هیجانات ناگهانی خود را کنترل کرده و فاقد همدردی باشیم، شانس کمی وجود دارد که بتوانیم در روابط خود، کارآمد ومفید عمل نماییم .مهارت های اجتماعی بر مدیریت روابط، نفوذ ارتباطات، مدیریت تعارض، رهبری، تغییرات مرزهای ساختاری، همکاری گروهی و تشریک مساعی تأثیر بسزایی دارد(سبحانی نژاد و یوزباشی، .(1387 جاین و پور هیت((2006، هوش معنوی را توانایی تجربه شدهای می دانند که به افراد امکان دستیابی به دانش و فهم بیشتر را می دهد و زمینه را برای رسیدن به کمال و ترقی در زندگی را فراهم می سازد. هوش معنوی به عنوان روش های چند گانه شناخت و یکپارچگی زندگی درونی (ذهنی و معنوی)، با زندگی بیرونی در جهان نامیده می شود(امونس، .(2000 بنابراین می توان گفت که هوش معنوی تمام آن چیزهایی است که به آن معتقدیم و نقش باورها و هنجارها، عقاید و ارزشها را در فعالیتهای که بر عهده می گیریم، نشان می دهد(عبداالله زاده ، .(1386 نتایج بدست آمده از پژوهش های مختلف نشان می دهد هوش هیجانی با رضایت از زندگی و کیفیت زندگی و تعاملات روابط اجتماعی رابطه مثبت و با احساس تنهایی و افسردگی رابطه منفی دارد (شوت و همکاران ، .( 1998 بار-اون ( ( 2000 گزارش کرد که هوش هیجانی با روانشناسی مرضی افسردگی و ناامیدی رابطه منفی قوی دارد و با سلامت هیجانی رابطه مثبت دارد. از مبانی نظری و تجربی مذکور می توان گفت هوش هیجانی بالا باعث توانایی افزایش مدیریت خشم می شود و از طرفی دیگر هوش بالای معنوی باعث کاهش خشم و مشکلات روانی و رفتاری می شود ، علاوه بر این هوش اجتماعی می تواند منجر به افزایش بیشتر مدیریت خشم در افراد شود. با توجه به این موضوع و عدم وجود پژوهش های مختلف در کشور هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه هوش هیجانی، هوش اجتماعی و هوش معنوی با مدیریت خشم در دانش آموزان شهر خرم آباد است. بر همین اساس سوالات زیر مطرح است:
-1 آیا بین هوش هیجانی با مدیریت خشم رابطه معناداری وجود دارد؟
-2 آیا بین هوش اجتماعی با مدیریت خشم رابطه معناداری وجود دارد؟
-3 آیا بین هوش معنوی با مدیریت خشم رابطه معناداری وجود دارد؟
-4 سهم تبیینی هر یک از متغیرهای هوش هیجانی و باورهای هوش اجتماعی در پیش بینی مدیریت خشم دانش آموزان به چه میزان می باشد ؟
روش پژوهش
در تحقیق حاضر، روش مطالعه از نوع توصیفی- پیمایشی ، از نظر روش گردآوری داده ها میدانی و از نظر هدف کاربردی است.
جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه ی دانش آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر خرم آباد در سال تحصیلی 1392-1393 است که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی چند مرحله ای تعداد 290 نفر از مدارس مختلف بر اساس جدول مورگان برای نمونه پژوهش حاضر انتخاب شدند.
ابزار اندازه گیری
1. پرسشنامه خودگزارشی هوش معنوی : (SISRI-24) 24 این پرسشنامه که توسط دیوید کینگ ساخته شده است دارای 24 آیتم می باشد و بر اساس مقیاس5 گزینه ای لیکرت پر می شود .دارای 4 زیرمقیاس است که شامل تفکر وجودی انتقادی، ایجاد معنای شخصی، آگاهی متعالی و گسترش حالت هوشیاری می باشد .نمرات بالا نشان دهنده هوش معنوی بالا و یا وجود چنین ظرفیتی در شخص می باشد .با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی در یک نمونه ی 619 نفری از دانشجویان دانشگاه ترنت کانادا در سال 2007 آلفای کرنباخ 0/95، پایایی از طریق تنصیف 0/84 بدست آمد . همچنین آلفای کرنباخ خرده مقیاس ها به قرار زیر است: عامل اول 0/88، عامل دوم 0/87، عامل سوم 0/88 و عامل چهارم 0/94 بدست آمد(کینگ، .(2008 در یک مطالعه ی دیگر با استفاده از روش تحلیل عاملی تاییدی آلفای کرنباخ 0/92 و آلفای استاندارد شده نیز 0/92 بدست آمد.
2. پرسشنامه هوش هیجانی سیبریا شرینگ: 7 با توجه به اهمیت روز افزون هوش هیجانی در زمینه های مختلف، تلاشهای زیادی در کشورهای پیشرفته در جهت ساخت ابزار مناسب در حال انجام است. تمامی سازندگان ، مبانی نظری خود را از پیتروسالوی8 گرفته اند . و بسیاری از این آزمونها در حال اعتبار یابی می باشند. در این تحقیق از آزمون هوش هیجانی سیبریا شرینگ استفاده شده است . فرم اصلی این آزمون دارای 70 سوال است . این مقیاس دارای دو قسمت است. قسمت اول دارای 40 سوال و قسمت دوم دارای 30 سوال است . در قسمت اول هر سوال حالتی از یک موقعیت در زندگی است و آزمودنی باید خود را در آن موقعیت قرار دهد و یکی از گزینه ها را با حالات روحی او تطابق بیشتری دارد انتخاب کند . در قسمت دوم در ابتدای هر سوال یک داستان ساختگی هیجانی آورده شده است و از آزمودنی خواسته می شود تا پاسخ خود را با توجه به داستان انتخاب کند. از آنجا که این داستانها همخوانی و تطابق با فرهنگ کشور ما را نداشته اند ( منصوری ( 1380 حذف شده اند. در قسمت اول سوالات مربوط به ابعاد هوش هیجانی می باشد که نمره هر کدام از آنها جداگانه محاسبه می شود. این مولفه ها عبارتند از خودآگاهی ، خود کنترلی ، خود انگیزی ، هوشیاری اجتماعی و مهارتهای اجتماعی . هر آزمودنی 6 نمره جداگانه دریافت می کند که 5 نمره آنها مربوط به هر کدام از مولفه ها و یک نمره کل می باشد. شماره های مربوط به هر مولفه عبارتند از :
خود انگیزی : 21-31-26-20-15-9-1 خودآگاهی : 12-27-33-32-24-14-10-6 خود کنترلی : 5-30-23-18-16-11-2 هشیاری اجتماعی : 3-4-29-25-22-17 مهارتهای اجتماعی : 13-28-19-8-7
